درخواست برای حذف آثار آیدین آغداشلو به جشنواره فرهنگی دوسالانه ایرانی-کانادایی «تیرگان» رسیده است و به همین منظور دادنامه‌ای تنظیم شده و از مسئولان آن خواسته است تا به طور علنی، عدم همکاری‌های آتی با آثار آیدین آغداشلو را اعلام کنند.

در سال‌های اخیر جشنواره تیرگان با استقبال زیادی روبرو بوده است و بسیاری، برنامه‌های این جشنواره را نقطه عطفی در شناساندن فرهنگ و هنر ایران‌زمین در خارج از کشور می‌دانند. هنرمندان صاحب نام از سراسر جهان در این جشنواره شرکت می‌کنند و این جشنواره در قسمت‌هایی چون بخش هنرهای تجسمی، رقص، آواز، موسیقی و تاتر شهرت خوبی به دست آورده است. اگر چه حالا دست‌اندرکاران این جشنواره با چالش مهمی روبرو شده‌اند که می‌تواند بر آینده کاری آن اثرگذار شود.

با «نیلوفر گلکار»، ساکن تورنتو و از فعالان حقوق زنان، در خصوص مواجهه جشنواره تیرگان برای حذف آثار آیدین آغداشلو گفتگو کردیم. نیلوفر که سابقه فعالیتش در حوزه زنان به بیش از یک دهه قبل و کمپین یک میلیون امضا برمی‌گردد، اعتقاد دارد مسئولان جشنواره تیرگان باید در مقابل اتهامات تجاوز جنسی آغداشلو موضع جدی خود را اعلام کنند؛ چرا که تیرگان تنها یک جشنواره فرهنگی و هنری نیست و بسیاری از قشرهای هنری و جامعه غیرایرانی نیز به آن توجه دارند؛ این که جشنواره دراین باره خود را بی‌طرف نشان بدهد به این معنی خواهد بود که خشنونت علیه زنان مهم نیست و این نوع موضع گیری‌ها در خصوص جرائمی همچون تجاوز جنسی به نوعی حمایت غیرعلنی از فرهنگ تجاوز را نشان می‌دهد. او در ادامه تاکید می‌کند که این موضوع تنها وابسته به روابط بین قربانیان و آقای آغداشلو نیست و نمی‌باید منفعت مالی و سودآوری جشنواره، این معضل مهم اجتماعی را در حد یک دعوای خصوصی تقلیل دهد.

نیلوفر گلکار اعتقاد دارد حذف آثار هنری فردی که به تجاوزهای جنسی متعدد متهم شده است، درخواست اجتماع برای پذیرفتن مسئولیت فرد خاطی در قبال عملکردش است. در حالتی که زنان در حوزه فرهنگ و هنر نیز همانند دیگر بخش‌های فعالیت اجتماعی مهجور مانده‌اند، این نمونه‌ای بارز از نتایج جامعه مردسالار است که گاهی از طریق اعمال محدودیت‌ها و یا اقدامات خشنونت‌آمیز مستقیم یا غیر مستقیم، در عملکرد زنان تاثیر گذاشته است. به همین جهت انتظار می‌رود که با حذف آثار شخصی که در مظان اتهام تجاوز جنسی قرار گرفته است، فرصتی به قربانیان تجاوزهای جنسی داده شود تا آنها بتوانند از مجال پیش آمده، برای رشد و شکوفایی هنر خود استفاده کنند.

در حقیقت این صحبت‌ها همچون تلنگری به افکار عمومی است تا نشان دهد جامعه در مقابل این‌گونه اعمال‌، واکنش مناسبی نشان خواهد داد؛ برای روشن‌تر شدن این جنبه با هنرمند دیگر ایرانی- کانادایی گفتگو می‌کنم. 

خانم «گیتا هاشمی»، مقیم تورنتو، در دوره انقلاب فرهنگی اوایل دهه ۶۰ از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران اخراج شد. او به کانادا پناهنده شد و اکنون هنرمندی مطرح است. از او می‌پرسم: آیا تا زمانی که هنوز دادگاهی به اتهامات آیدین آغداشلو رسیدگی نکرده است، حذف آثار او از جشنواره تیرگان خواسته‌ای معقول است؟ 

او می‌گوید که در مقابل این می‌توانیم بپرسیم چرا نباید انتظار داشته باشیم که دست‌اندرکاران تیرگان برای حمایت از زنان و اهمیت این موضوع تا روشن شدن اتهامات وارده از ادامه همکاری با آغداشلو خودداری کنند؟ حقیقت این است که در خصوص تجاوز و خشونت جنسی، زنان  به ندرت قادر هستند حرفشان را در محکمه به اثبات برسانند. حتی در کانادا که سیستم قضایی پیشرفته‌ای دارد، اثبات خشونت جنسی در دادگاه کار آسانی نیست. در این رابطه می‌توان به مورد «ژیان قمیشی» نگاه کرد که علی‌رغم اینکه چندین زن از او شکایت کردند، در دادگاه تبرئه شد. جالب اینجاست که به تازگی «مهرداد آرین‌نژاد»، مدیر کل تیرگان و قمیشی کمپانی رسانه‌ای جدیدی را بنیان گذاشته‌اند. درمقابل اعتراض افکارعمومی از جمله نامه‌ای که توسط بیش از ۸۵۰ هنرمند و دیگر ایرانیان مقیم کانادا امضا شد، آرین‌نژاد از تصمیمش دفاع کرد و گفت: «معتقد است باید به افراد شانس دوم داد.» با توجه به این که قدرت مالی و سیاسی فرهنگی در دست چنین افرادی است و سیستم اساسا مردسالار است، زمانی که چندین زن تابوشکنی می‌کنند و قدم در این راه می‌گذارند تا پرده از واقعیت خشونت جنسی بردارند، خطر بزرگی را می‌پذیرند.

 این زنان در نهایت با طرح موضوع خشونت، به جز احقاق احتمالی عدالت و بازخواست افکارعمومی از متجاوز، دستاوردی نخواهند داشت. به همین دلیل جامعه نیز نباید به این حرکت و این گام مهم زنان بی تفاوت بماند؛ چرا که عدم واکنش در مقابل خشونت جنسی یعنی سکوت در مقابل کسانی که به خوبی از اقدامات خود آگاه هستند اما چون خود را در جامعه‌ای حمایت‌گر و مردسالار می‌یابند، از دست‌درازی به بدن زنان ترسی ندارند. چنان که در جوامع سنت‌مدار مانند ایران، در بسیاری از موارد حتی از زن قربانی خشونت خواسته می‌شود که برای جلوگیری از آبروریزی و هیاهو سکوت کند. 

این نوع نگاه به عدم حق زنان بر تمامیت جسمانی خود را فراتر از مرزهای ایران نیز می‌توان مشاهده کرد و مثال بارز آن زمانی است که مدیران جشنواره تیرگان در مقابل اتهامات مطرح شده توسط تعداد کثیری از زنان حاکی از تجربه‌شان از تجاوز جنسی توسط آیدین آغداشلو، به شکل شفاف موضع گیری نمی‌کنند.

البته آیدین آغداشلو هیچ کدام از این اتهامات را نپذیرفته است و سخنان زنان در ارتباط با تجاوز جنسی، را بی‌اساس خوانده است. 

در نهایت، جنبش «من_ هم» در همین مدت زمان کوتاه توانسته است راه گفتگو را در جامعه محافظه‌کار و سنت‌گرای ایرانی باز کند. این که کم وبیش قربانیان تجاوزهای جنسی آن واقعه هولناک را ابراز می‌دارند، قدم مثبتی در جهت آگاهی‌بخشی اجتماع تلقی می‌شود و نشانگر حساسیت موضوع تجاوز جنسی در میان افراد جامعه است.