مسئله مهاجرت کادر درمان و دانشجویان رشته‌های پزشکی از ایران بیش از آنکه مربوط به تمایل برای زندگی در شرایط بهتر باشد تحت‌ تاثیر محدودیت‌ها، شرایط آغاز کار و دستمزد‌های پایین است.

در کنار اعتراض‌های مستمر جامعه پرستاران این روزها شرایط دشوار رزیدنت‌های پزشکی نیز به موضوعی قابل‌ تامل در حوزه بهداشت و درمان ایران بدل شده است.

به گفته رزیدنت‌ها، فشار ساعات شیفت و بار روانی سنگینی که طی این دوره تحمل می‌کنند باعث ایجاد انواع ناهنجاری‌های روانی و فشارهای روحی می‌شود. سختی دوره دستیاری در کنار تمایل به مهاجرت و انصراف از ادامه مسیر سبب شده بسیاری از دانشجویان پزشکی قید حضور در رشته‌های تخصصی دشوار را بزنند تا شبکه درمانی کشور با مشکل کمبود پزشک متخصص مواجه باشد.

علیرضا لطیفی، پزشک عمومی، در گفت‌وگو با روزنامه شرق مشکلات دستیاری و دوره رزیدنتی را شامل موارد متعددی می‌داند که در دوره میانی مابین دریافت مدرک پزشک عمومی و تلاش برای رسیدن به مدرک تخصص رخ می‌دهد.

با وجود سنگینی مسئولیت پزشکان عمومی که گاه هم‌سطح پزشکان متخصص است، به لحاظ مالی و نگاه عمومی فاصله زیادی مابین این دو گروه در جامعه وجود دارد. مسئله‌ای که به گفته لطیفی سبب شده است «پزشکان جوانی که در پروسه مهاجرت قرار ندارند، سمت رشته‌های راحت‌تری بروند که هم درآمد بیشتری دارد و هم مسئولیت و ریسک‌پذیری‌اش کمتر است».

این پزشک عمومی معتقد است مسئله گذراندن طرح که بیشتر در مناطق محروم نیز چالش‌هایی برای پزشکان جوان ایجاد می‌کند، به دشواری‌های دوره رزیدنتی افزوده است. مسئله اجبار وزارت بهداشت بر استقرار پزشک در دوران گذراندن طرح به‌صورت ۲۳ شبانه‌روز مداوم در محل طرح، فشار روانی و جسمانی سنگینی برای پزشکان ایجاد کرده است.

اما تمایل به انصراف بر اساس قوانین، برای پزشکان دوره رزیدنتی آسان نیست. بر اساس قوانین و تعهد محضری که پزشکان در هنگام ثبت‌نام دوره رزیدنتی امضا می‌کنند، آن‌ها در صورت تصمیم به انصراف ملزم به پرداخت مبلغی بابت سال‌های تحصیل به وزارت بهداشت‌اند که به گفته لطیفی، در ازای هر سال از مدت دوره رزیدنتی ۷۵۰ میلیون تومان است و به طور مثال، اگر رزیدنتی در سال چهارم طرح تصمیم به انصراف بگیرد ملزم به پرداخت ۳ میلیارد تومان به وزارت بهداشت می‌شود.

در سال‌های اخیر، پزشکان دوره رزیدنتی به شیفت‌های طولانی خود در مراکز درمانی اعتراض داشته و بر این باور بوده‌اند که این شدت فشار در کنار قرارگرفتن بخش اعظمی از بار کار مراکز درمانی بر دوش آن‌ها می‌تواند جدای از آسیب‌های روانی و جسمی موجب ارتکاب خطا در اثر خستگی شود.

پایگاه پزشکی «هلث دی» آپریل سال ۲۰۲۳ در پژوهشی هشدار داد شیفت‌های طولانی برای پزشکان در ابتدای فعالیت نه‌تنها موجب بروز اشتباهات پزشکی به سبب خستگی می‌شود بلکه امکان بروز حوادثی همچون تصادفات رانندگی را نیز به همراه دارد. در این پژوهش آمده است: «حتی رزیدنت‌های باتجربه‌تر، درست مانند هر فرد دیگری به خواب نیاز دارند. وقتی در شیفت‌های طولانی قرار می‌گیرند اغلب فرصت خواب موردنیاز خود را نداشته و در معرض خطر قرار دارند.»

این در حالی است که به گفته برخی از رزیدنت‌های پزشکی در ایران، به‌دلیل کمبود کادر درمان در برخی مراکز، پزشکان در دوره رزیدنتی گاه ناچار به حضور در ساعات بیشتر برای رفع نیازهای بیماران‌اند.

محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستاران ایران، سال ۱۴۰۰ در مورد مشکلات پزشکان و کادر درمان گفته بود: «بسیاری از کادر درمان به دلایل فشار کاری زیاد، حقوق کم و استرس ناشی از کار با آسیب‌های اجتماعی زیادی مواجه می‌شوند.» فشار سنگینی روانی و جسمی‌ای که بعضی‌اوقات با رفتارهای ناشایست اطرافیان بیماران مضاعف می‌شود. در سال‌های اخیر، اخبار موارد متعددی از ضرب‌وجرح کادر درمان در مراکز درمانی منتشر شده است.

اگرچه نگاه جامعه به جامعه پزشکی فعالیت در شغلی با درآمد بالا و رفاه مضاعف نسبت به دیگر اقشار است، اما تحمل آنچه بر پزشکان طی دوره رزیدنتی می‌گذرد چنان سخت است که طی دو سال گذشته موارد متعددی از مرگ  پزشکان جوان به سبب خستگی ناشی از ساعات طولانی کار و فشار روانی گزارش شده است. رنجی که به باور برخی، دوره رزیدنتی را بدل به شغلی تمام‌وقت بدون مزایا و حقوق متناسب کرده است.