به‌رغم اینکه روسیه از سال ۲۰۱۵ در مسائل خاورمیانه، به‌ویژه در درگیری‌های سوریه، حضور فعالی دارد، جنگ روسیه و اوکراین ماهیت روابط مسکو و تهران را روشن‌تر کرده است. این روابط که اغلب بر عرصه‌های امنیتی و دفاعی متمرکز است نگرانی اسرائيل، کشورهای اروپایی و آمریکا را افزایش داده است.

هرچند جمهوری اسلامی می‌خواهد دامنه همکاری‌‌هایش با مسکو را در زمینه‌های مختلف گسترش دهد و درپی آن است تا مشابه قرارداد ۲۵ ساله‌ با چین، قرارداد مشارکت راهبردی درازمدتی را با روسیه امضا کند، اما این کشور تمایلی به این امر ندارد. افزایش همکاری نظامی تهران و مسکو، که غرب آن را مشارکت دفاعی می‌نامد، به اعمال تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه ایران منجر شده است.

به‌ نظر می‌رسد روسیه تمایل چندانی به گسترش همکاری با جمهوری اسلامی ایران در سایر زمینه‌ها ندارد و تهران کارت فشاری است که روسیه علیه غرب استفاده می‌کند. در عین حال، مسکو شریک قابل اعتمادی برای ایران به شمار نمی‌آید، به همین دلیل، جناح‌های سیاسی ایران موضع واحد و یکسانی در قبال روسیه ندارند.

البته جریان تندرو ایران تنها جناحی است که روسیه را جایگزین غرب و شریکی قابل اعتماد می‌داند. محمد جواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه جمهوری اسلامی، در فایل صوتی لورفته، ماهیت موضع روسیه در قبال ایران را فاش کرد و افزود که در زمان قاسم سلیمانی روابط روسیه با سپاه پاسداران قوی‌تر بود. به گفته او، مسکو مانع نهایی‌شدن برجام می‌شد.

با این حال، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در سفر به مسکو اعلام کرد که «توافقنامه همکاری راهبردی بلندمدت تهران و مسکو» در حال نهایی شدن است.

درواقع، روابط روسیه و جمهوری اسلامی این پرسش را مطرح می‌کند که گسترش این رابطه تا چه حد به سود دو طرف است؟ چرا تهران به‌رغم قرار گرفتن در معرض تحریم‌های غرب، به توسعه روابط نظامی با روسیه ادامه می‌دهد؟ آیا این رابطه  مشارکت و اتحادی واقعی است یا نزدیکی موقت است براساس منافع زودگذر؟ اگر چنین است، چرا جمهوری اسلامی حاضر است عواقب دشوار چنین رابطه‌ای را بپذیرد؟

از سوی دیگر،‌ نشانه‌های زیادی از غیرقابل اعتماد بودن روسیه وجود دارد. به‌رغم اینکه روسیه تامین‌کننده مهم سامانه‌های تسلیحاتی، تجهیزات جنگی و فناوری نظامی پیشرفته برای ایران است، اما به‌بهانه تحریم‌های سازمان ملل متحد، در اجرای قراردادهایی که پیش از این با جمهوری اسلامی امضا کرده است به‌کندی عمل می‌کند، در حالی‌که تسلیحات مربوط به قراردادهای یادشده مشمول تحریم‌های سازمان ملل متحد نیست. علاوه برآن، مسکو در تحویل موشک‌های اس۳۰۰ تاخیر کرد و ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را به‌دلیل تاخیر پرداخت بدهی‌های ایران به تعویق انداخت.

با این حال، روابط تهران و مسکو در سایه جنگ روسیه و اوکراین توسعه چشمگیری یافت. مهدی فرحی، جانشین وزیر دفاع جمهوری اسلامی، از نهایی‌شدن خرید جنگنده‌های سوخو۳۵، هلی‌کوپترهای تهاجمی میل۲۸ و هواپیماهای آموزشی باک۱۳۰ روسیه خبر داد.

همچنین، چندی پیش رویترز گزارش‌هایی را منتشر کرد مبنی‌بر اینکه موشک‌های بالستیک زمین‌به‌زمین، پهپادها، بمب‌های هدایت‌شونده و مهمات توپخانه‌ای که جمهوری اسلامی به روسیه داده است، در جنگ اوکراین استفاده شده‌اند. سپس، آمریکا هشدار داد اگر جمهوری اسلامی درصدد فروش موشک‌های بالستیک به روسیه برآید با واکنشی سریع و سخت مواجه خواهد شد.

جان کربی، سخن‌گوی شورای امنیت ملی آمریکا، گفت: ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه باعث شد دولت بایدن تحریم‌های بیشتری علیه جمهوری اسلامی اعمال کند و اگر ثابت شود که تهران موشک بالستیک به روسیه داده است، واشینگتن اقدام‌های جدی‌تری علیه جمهوری اسلامی انجام خواهد داد.

درحالی‌که جمهوری اسلامی ارسال تسلیحات به روسیه را تکذیب می‌کند، گزارش رویترز نشان می‌دهد که حدود ۴۰۰ موشک ایرانی، ازجمله موشک‌هایی با برد ۷۰۰ کیلومتر، از ایران به روسیه فرستاده شده است.

به همین دلیل، ایالات متحده، کانادا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و ژاپن اعلام کرده‌اند: «اگر جمهوری اسلامی ارسال موشک‌های بالستیک یا فناوری‌های موشکی را در دسترس روسیه قرار دهد، آن‌ها آماده پاسخ‌گویی سریع و هماهنگ، ازجمله اعمال تحریم‌های بیشتر علیه رژیم ایران، خواهند بود.»

رویترز در گزارش دیگری نیز فاش کرد که جمهوری اسلامی در اقدامی با هدف گسترش همکاری نظامی با روسیه، شمار زیادی از موشک‌های بالستیک زمین‌به‌زمین را به روسیه ارسال کرده است. در این گزارش آمده است که تهران حدود ۴۰۰ موشک‌ فاتح۱۱۰ کوتاه‌برد و موشک‌های ذوالفقار با سکوی متحرک را به روسیه فرستاده است. موشک‌های ذوالفقار قادرند اهدافی را در فاصله ۳۰۰ تا ۷۰۰ کیلومتر مورد اصابت قرار دهند.

اگرچه جمهوری اسلامی و روسیه در بازارهای انرژی با یکدیگر رقابت دارند، اما در عرصه مسائل نظامی رفته‌رفته به هم نزدیک‌تر می‌شوند. از سوی دیگر، با آنکه ایدئولوژی انقلابی شیعه در ایران با محافظه‌کاری حاکم در روسیه سازگار نیست، اما تهران و مسکو در مخالفت با آمریکا همیشه در کنار هم می‌ایستند.

افزون برآن، همکاری در زمینه توسعه پهپادهای ایرانی و صحبت از ایجاد کارخانه تولید پهپاد در تاتارستان روسیه بیانگر همکاری‌ نظامی است که جنگ اوکراین و درگیری‌های خاورمیانه را به هم گره زده است.

برگرفته از ایندیپندنت عربی