جو بایدن، رییس جمهوری منتخب آمریکا، گفته است که تصمیم دارد رویکرد آشتی‌جویانه‌تری درقبال ایران پیش بگیرد، اما گزارش اخیر درمورد روابط نزدیک ایران و القاعده، چالشی جدی رویاروی این تصمیم قرار می‌دهد.

ایلان برمن، معاون ارشد اندیشکده غیرانتفاعی «شورای سیاست خارجی آمریکا»، در یادداشتی که روز پنج‌شنبه ۲۵ دی‌ماه در روزنامه آمریکایی «یواس‌ای تودی» منتشر کرد، با بررسی صحبت‌های اخیر مایک پومپئو، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا، درمورد روابط نزدیک ایران با گروه القاعده براساس اسناد تازه از طبقه‌بندی خارج شده امنیتی آمریکا و آن‌چه که او «خطر غیر قابل تصور اتحاد ایران و القاعده» خواند، تأثیر آن را در چگونگی پیش‌برد برنامه‌های ایالات متحده آمریکا در منطقه خاورمیانه بررسی کرد. 

برمن رویکرد دولت آمریکا به رابطه با ایران را یکی از بزرگ‌ترین تفاوت‌ها در سیاست خارجی دولت‌های بایدن و ترامپ دانست و نوشت: «برخلاف سیاست فعلی فشار حداکثری مقابل جمهوری اسلامی ایران، بایدن و مشاورانش پیشاپیش وعده داده‌اند که با محور قرار دادن موضوع احیای توافق برجام، رویکرد آشتی‌جویانه‌تری را در پیش خواهند گرفت.»

او بلافاصله به نقش جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان «مهم‌ترین دولت حامی تروریسم در جهان» اشاره می‌کند و می‌نویسد از سال ۱۹۸۴ که دولت آمریکا پیگیری گرایش‌های تروریستی را به‌طور رسمی آغاز کرده است، این عنوان همیشه برای جمهوری اسلامی ایران به‌کار رفته است.

در این یادداشت آمده است که با وجود کمتر شدن گاه‌به‌گاه توجه دولت‌های ایالات متحده آمریکا به این موضوع، دولت فعلی مستقر در کاخ سفید آن را مسأله بسیار مهمی می‌داند و در آخرین روزهای کار خود، در تلاش است تا اطمینان حاصل کند که دولت آینده نیز چنین نگاهی به موضوع داشته باشد.

رابطه ادامه‌دار ایران با القاعده

برمن می‌نویسد: «در پسِ آن‌چه که پمپئو روز سه‌شنبه ۲۳ دی‌ماه، در کلوپ ملی مطبوعات ایالات متحده آمریکا درمورد روابط عمیق و ادامه‌دار ایران و القاعده  اعلام کرد، زمینه گسترده‌تری نهفته است. این پیوندها، آن‌طور که پمپئو ادعا كرد، مشاركتی را نشان می‌دهد كه منافع استراتژیک هر دو طرف را تأمین کرده و یکی از دلایل عمده امتداد حضور القاعده طی سال‌های اخیر بوده است.»

پمپئو  در سخنرانی خود گفت که وزارت اطلاعات و امنیت ایران و سپاه پاسداران پناهگاه‌های امن و پشتیبانی‌ لجستیکی (مانند مدارک شناسایی و مسافرتی) برای افراد القاعده فراهم کرده‌اند و در نتیجه این کمک‌ها، اکنون رهبری این گروه در جمهوری اسلامی ایران متمرکز شده است.

برمن معتقد است که نتیجه نهایی این مسأله از نظر ضدتروریسم چیزی کمتر از نوعی تغییردهنده بازی نیست و پیامدهای آن بی‌شک برای متحدان آمریكا در منطقه، كه می‌توانند هم‌زمان هدف ایران و القاعده قرار بگیرند، به‌شدت ترسناک است. از نظر او مشارکت ایران و القاعده درضمن برای موج نوظهور عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و کشورهای عربی نیز خطرهایی را به‌همراه دارد و اگر القاعده با حمایت ایران برای بی‌ثبات کردن دوباره منطقه گام‌هایی جدی بردارد، ممکن است سرعت این حرکت را پایین آورد و آن را کمرنگ کند.

همکاری نیروهای تندروی شیعه و سنی

سال‌هاست کارشناسان ضدتروریسم نظریه‌‌ای را که به‌سادگی معتقد است تندروهای شیعه و سنی «نمی‌توانند همکاری کنند و همکاری نمی‌کنند» را به چالش کشیده‌اند.

برمن به‌عنوان گواهی برای رد این نظریه، به مواردی مانند تبانی میان القاعده و حزب‌الله لبنان و پشتیبانی طولانی‌مدت ایران شیعه از حماس، شاخه فلسطینی جنبش سنی‌مذهب اخوان‌المسلمین اشاره می‌کند.

در این یادداشت آمده است که در بسیاری موارد، این عقیده که ایران با افراط‌گرایان اشتراکی ندارد، همچنان غالب است و مانع درک درست رفتار رژیم ایران می‌شود؛ اما نویسنده ابراز امیدواری کرده است که سخنرانی پمپئو با ارجاعاتش به ارزیابی‌های رسمی اطلاعاتی ایالات متحده و همچنین موارد مشهور علنی همکاری ایران و القاعده، حمایت از این دیدگاه را دشوارتر کرده باشد.

البته برمن انگیزه اصلی سخنرانی پمپئو را انگیزه‌ای سیاسی می‌داند و می‌نویسد: «افشاگری‌های پمپئو گزینه‌های سختی را پیش روی اردوگاه بایدن قرار می‌دهد. دولت جدید نمی‌تواند به‌سادگی از توجه به این روابط چشم‌پوشی کند و برای توضیح این‌که چرا همچنان مشتاق ازسرگیری مذاکرات با ایران است، دردسر خواهد داشت؛ همچنین برای توضیح این‌که چگونه می‌تواند مذاکرات را از سر بگیرد، بدون این‌که دقیقا موجب توانمندسازی تهران در این نوع رفتارهای ادامه‌دار سرکشانه شود.»

پمپئو در سخنرانی خود گفت: «ما با نادیده گرفتن رابطه ایران و القاعده خود را به‌ خطر می‌اندازیم. باید آن را تصدیق کنیم، با آن مقابله کنیم و شکستش بدهیم.» 

برمن با اشاره به پایان دولت ترامپ، می‌نویسد: «البته آشکارا دیگر چنین تلاشی برای پیگیری قانونی مسأله از اختیار دولت ترامپ خارج است و مسئولیت آن برعهده جانشین اوست تا برایمان روشن کند که آیا این موضوع را پیگیری می‌کند، یا خیر و اگر پیگیری می‌کند، چگونه؟»