درگرماگرم مناقشاتی که پیرامون تولید و توزیع واکسن‌های کووید «استرازنکا» در جریان است، کمیسیون اروپا صادرات واکسن به خارج از مرزهای اتحادیه اروپا را ممنوع کرده است.

در این میان، نتایج آزمایش روی دو واکسن دیگر نیز نشان داده است که در مقابل کووید-۱۹ مصونیت ایجاد می‌کنند. این یک نقطه‌عطف در مبارزه علیه ویروسی است که تاکنون بیش از ۱۰۰ میلیون نفر را در جهان مبتلا کرده است.

این دو واکسن توسط شرکت‌‌های دارویی «جانسون اند جانسون» و «نوُواوَکس» تولید شده‌اند که هرچند به اندازه واکسن‌های رقیبشان مصونیت ایجاد نمی‌کنند، اما به تعداد واکسن‌های موجود کووید در جهان می‌افزایند. 

این واکسن‌ها چگونه عمل می‌کنند؟

نوع

نوواوَکس: پروتئین‌های کمکی (دو دُز)

این فناوری برای تولید واکسن‌های موثر پیشتر مورد آزمایش و عمل قرار گرفته است. در تولید کلیه واکسن‌های مدرن آنفولانزا، اچ پی وی، و هپاتیت بی، از این فناوری استفاده شده است.

این تکنیک روی بخش پروتئینی واکسن کار می‌کند؛ به این معنا که واکسن حاوی نوع آزمایشگاهی شاخک پروتئینی ویروس «سارس-کوو-۲» است. شاخک ویروس  به تنهایی نمی‌تواند فرد را بیمار کند، اما برای حصول اطمینان از این که بدن پادتن‌های حفاظتی لازم را در مقابل ویروس تولید می‌کند، «نوواوکس» عنصر کمکی یا «زیرواحدی» را به آن افزوده است که واکنش سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. این عنصر کمکی نشان داده است که قادر است در مقایسه با واکسن بدون آن،  مصونیت بیشتر و پردوام‌تری در مقابل عفونت‌ها  ایجاد کند. این عنصر همچنین می‌تواند از میزان پروتئین لازم برای تولید هر دُز واکسن بکاهد و امکان ساخت بیشتر آن را افزایش دهد.

جانسون اند جانسون: اَدِنوُویروس (یک دُز)

این واکسن‌ها بر مبنای ویروس‌های ضعیف شده «اَدنو» (ادنوئید گلو در پشت لوزه‌ها) تولید شده است که گروه ویروس‌هایی هستند که معمولا در مخاط پشت چشم‌ها، دستگاه تنفسی، مجاری ادرار، و سلسله اعصاب ایجاد عفونت می‌کنند. ویروس‌های سرماخوردگی از این رده هستند.

حامل «ادنوویروس» از نظر ژنتیکی به گونه‌ای دستکاری شده است که بتواند «دی ان ای» ویروس سارس-کوو-۲ را به بدن انسان منتقل کند و سپس کُد شاخک پروتئینی آن را فعال کند. سیستم ایمنی بدن آن را تشخیص می‌دهد و برای واکنش حفاظتی لازم در مقابل آن، فعال می‌شود. 

در واکسن‌های نوع آکسفورد از این تکنیک استفاده شده است.

میزان تاثیر

نوواوَکس

داده‌های آزمایش‌های بالینی بریتانیا درمیان بیش از ۱۵ هزار داوطلب میان ۱۸ تا ۸۴ ساله که ۲۷ درصدشان بالای ۶۵ سال داشته‌اند، نشان داده است که واکسن «نوواوکس» تا ۸۹ درصد در مقابل بیماری مصونیت می‌دهد. 

بیش از ۵۰ درصد این موارد با نوع ویروس بریتانیا که نخست در استان «کِنت» ردیابی شد، مرتبط بوده است. این واکسن نشان داده است که تا ۸۶ درصد درمقابل این نوع ویروس مصونیت می‌دهد، اما میزان تاثیرگذاری آن علیه نوع ویروسی که از ابتدای همه‌گیری در جریان بوده است، ۹۶ درصد است. 

در آزمایش‌هایی که به ویروس کرونای نوع نگران کننده آفریقای جنوبی محدود بوده است، واکسن «نوواوکس» تا ۶۰ درصد، درمیان افرادی که به ویروس ایدز مبتلا نبوده‌اند، مصونیت داده است.

جانسون اند جانسون

این واکسن که تنها در یک دُز تزریق می‌شود، توسط شاخه «یَنسِن» شرکت دارویی «جانسون اند جانسون» تولید شده است که پس از ۲۸ روز پس از تزریق، در مقابل کووید ملایم تا حاد، در مجموع  ۶۶ درصد مصونیت می‌دهد.  

اما این موسسه می‌گوید که واسکن تولیدی آن در جلوگیری از عوارض حاد بیماری تا ۸۵ درصد موثر بوده است و «نشان داده است که از روز ۲۸ پس از تزریق، از بستری شدن بیمار در بیمارستان و مرگ کاملا جلوگیری می‌کند.»

شرکت «جانسون اند جانسون» این آزمایش‌ها را به عنوان بخشی از مطالعات گسترده‌اش در چند کشور جهان، با نتایجی متفاوت انجام داده است. هرچند تاثیر واکسن در آفریقای جنوبی که نوع جدید ویروس کرونا در آن شیوع فراوان دارد، ۵۷ درصد است، اما میزان مصونیت ناشی از آن در آمریکای جنوبی ۶۲ درصد، و در ایالات متحده ۷۲ درصد است.

انبار و انتقال

نوواوکس

واکسن‌های نووامکس را می‌توان در دمای یخچال نگاهداری کرد. انتظار می‌رود که این واکسن در این شرایط تا شش ماه دوام بیاورد، اما کار در این زمینه ادامه دارد.

این واکسن را همچنین می‌توان در بیو-رآکتورهایی تولید کرد که هم‌اکنون نیز در تاسیسات کارخانه‌ای موجودند.

انتظار می‌رود که این واکسن پس از دریافت مجوز، در سراسر جهان مورد استفاده قرار گیرد.

جانسون اند جانسون

برای انبار و نقل و انتقال این واکسن‌ها مخازنی با درجات بسیار پایین لازم نیست و می‌توان آن را تا سه ماه در برودت ۲-۸ درجه نگاهداری کرد.  

واکسن جانسون اند جانسون نسبتا ارزان و حدود ۷ پوند برای یک دُز است که برای کشورهای فقیرتر که در حال حاضر برای دریافت واکسن در زحمتند، امیدواری ایجاد می‌کند.

انتظار می‌رود که این واکسن هم پس از دریافت مجوز، به سراسر جهان صادر شود. 

عرضه و تدارکات

نوواوکس

بریتانیا هم‌اکنون ۶۰ میلیون دُز واکسن نوواوکس را سفارش داده است که امیدوار است پس از تولید در کارخانه تولید داروی «تی ساید»، ظرف چند هفته از طرف آژانس نظارت بر مواد بهداشتی و داروی بریتانیا (ام اچ آر ای) تایید شود. 

این موسسه قصد دارد در سال ۲۰۲۱ میان یک تا دو میلیارد دُز این واکسن را در آمریکا، جمهوری چک، اسپانیا، سوئد، دانمارک، و کره جنوبی تولید کند.

جانسون اند جانسون

بریتانیا ۳۰ میلیون دُز این واکسن را با گزینه ۲۲ میلیون دُز دیگر، سفارش داده است. انتظار می‌رود که این واکسن‌ها در صورت اخذ مجوز، در نیمه دوم سال جاری تحویل داده شوند.

انتظار می‌رود که یک میلیارد دُز این واکسن‌ها در سال جاری در سطح جهانی تولید شوند.