زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان، که دیروز وارد کابل شد، شب را در این کشور سپری کرد تا بلکه امروز بتواند طرح نهایی صلح نظام جمهوری اسلامی افغانستان را در آستانه نشست سرنوشت‌ساز استانبول، با خود ببرد.

آقای خلیلزاد در دیدار با عبدالله عبدالله، رئیس شورای عالی مصالحه ملی و اعضای شورا گفت:«جهان انتظار دارد که جمهوری اسلامی افغانستان با طرحی واحد، به نشست استانبول برود.»

طرح‌های متعددی  برای بررسی به شورای عالی مصالحه ملی که روند صلح افغانستان را مدیریت می‌کند، رسیده است. بیش از ۲۵ حزب، جریان‌، چهره‌ و رهبر سیاسی افغانستان از جمله اشرف غنی، رئیس‌جمهوری، ۳۰ طرح صلح به شورای عالی مصالحه ملی فرستاده‌ و راه‌حل‌های مختلفی برای رسیدن به توافق نهایی با طالبان پیشنهاد کرده‌اند.

شورای عالی مصالحه نیز کمیته‌ای به رهبری یونس قانونی، رئیس پیشین مجلس افغانستان برای تهیه و یکی کردن طرح‌ها تشکیل داده است. این کمیته، نشست‌های متعددی با حضور نمایندگان دولت و احزاب سیاسی برگزار و پس از روزها چانه‌زنی و بحث، سرانجام روز پنجشنبه هشتم آوریل اعلام کرد که کار کمیته «تهیه و توحید» پیش‌نویس طرح صلح پایان یافته است. برای آقای قانونی، نهادینه کردن نظام غیرمتمرکز برای تقسیم عادلانه قدرت، مسئله اصلی است. 

در بیانیه خبری این شورا آمده است: «این نشست‌ها به ریاست جناب محمد یونس قانونی، عضو رهبری شورای عالی مصالحه‌ ملی، برگزار شد و پس از پنج جلسه، کار تحلیل و یکپارچه کردن نظرات و دیدگاه‌های احزاب سیاسی، حکومت، نهادهای جامعه‌ مدنی، رسانه‌ها و شهروندان کشور که به شورای عالی مصالحه‌ی ملی رسیده بود، نهایی شد.»

بخشی از جزئیاتی که شورای عالی مصالحه ملی ارائه کرده است به صورت کلی، تاکید بر «اصل نظام جمهوری اسلامی، حقوق اساسی و بنیادی شهروندان، حقوق بشر، انتخابات بر اساس اصل «یک فرد یک رأی»، مشارکت عادلانه و معنادار همه در نظام، پایان دائمی جنگ و خشونت در کشور و ضمانت‌های قوی منطقه‌ای و بین‌المللی برای اجرای موافقتنامه صلح در صورت توافق» است.

آخرین نشست کمیته تهیه و توحید طرح صلح نیز دیروز شنبه برگزار شد و انتظار می‌رود امروز یکشنبه، طرح صلح به کمیته رهبری شورای عالی مصالحه ملی و سپس به طرف آمریکایی تحویل داده شود؛ اما شورای عالی مصالحه ملی توضیح نداده است که طرح نهایی صلح همان طرح اشرف غنی، رئيس‌جمهوری افغانستان است یا طرح آمریکا برای صلح افغانستان یا ترکیبی از هر دو طرح.

تفاوت اساسی  این دو طرح در دو نکته نهفته است: اول، نوع نظام و دوم، دوره گذار. طرح حکومت افغانستان که سه مرحله‌ای است و به عنوان راه‌حل دستیابی به توافق نهایی ارائه شده است، بر «گذار از جنگ نامحدود به صلح عادلانه و پایدار» تاکید دارد. از مهم‌ترین بحث‌‌ها، حفظ دولت موجود، ادغام طالبان و برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری است. برای نظام اداره کشور هم طبعا همین نظام ریاستی متمرکز پیشنهاد شده است.

واکنش طالبان به این طرح به عنوان طرف اصلی دعوا، سرد بوده و این گروه، طرح آقای غنی مبنی بر انتخابات زودهنگام را رد کرده است.

اما طرح آمریکا، بر ایجاد فوری «دولت انتقالی صلح» پس از توافق با طالبان تاکید دارد. در این طرح، دو گزینه حکومتداری هم پیشنهاد شده است که یکی متمرکز ریاستی و دیگری با نخست‌وزیری و معاونانش است.

به نظر می‌رسد با تعدد احزاب و گروه‌های قومی در افغانستان که همواره به غیرمتمرکز کردن نظام تاکید داشته‌اند، در شورای عالی مصالحه ملی، گزینه دوم از حمایت بیشتری برخوردار شود. هرچند آمریکا از یک طرف، نوعی نظام غیرمتمرکز با نخست‌وزیر اجرایی را پیشنهاد داده است که مورد حمایت جریان موسوم به «مقاومت» قرار دارد، اما از سوی دیگر، برای طالبان نیز در این طرح جایی در نظر گرفته شده است.

آمریکا در طرح پیشنهادی صلح خود، ایجاد «شورای عالی فقه اسلامی» و کمیسیون قانون اساسی را پیشنهاد داده است تا به بخشی از ادعاها و مطالبات طالبان را پاسخ دهد و زمینه ورود رهبران آن‌ها در ساختار دولت را فراهم کند و احتمالا پیشنهادهای دیگر برای جذب طالبان در مجلس، قوه قضائیه و حکومت نیز در هر نوع طرح صلح که مورد قبول طرف مقابل قرار گیرد، مطرح خواهد شد.

به نظر می‌رسد که هم شورای عالی مصالحه ملی روی طرح آمریکا کار می‌کنند و آن را در راستای منافع خود توسعه می‌دهند و هم گروه طالبان که تاکنون طرح آمریکا را در دست بررسی دارند، روی نسخه توسعه‌یافته این طرح مشغول کار هستند.

نشست صلح استانبول که برای ۱۰ روز در نظر گرفته شده، قرار است هفته آینده برگزار شود و دو طرف در سطح تصمیم‌گیرنده‌ها در آن شرکت کنند.

دولت افغانستان تاکنون اعضای شرکت‌کننده نشست استانبول را که حدود ۱۵ نفر تخمین زده می‌شوند، مشخص نکرده است. اما یک دیپلماسی فعال داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی در جریان است تا زمان، موضوعات و افراد شرکت‌کننده در نشست صلح استانبول را روشن کند.

انتظار می‌رود نشست استانبول چارچوب توافق صلح را نهایی کند اما جزئیات آن مانند امضای توافقنامه صلح و بحث درباره اجرای آن، به ادامه نشست‌ها در دوحه قطر موکول خواهد شد.