در ماه‌های اخیر برای حل تنش‌ها و گسترش روابط دوجانبه و چندجانبه، تماس‌های دیپلماتیک بسیاری بین دولتمردان منطقه برقرار شده است. در حالی که تلاش کشورهای منطقه برای نفوذ در خاورمیانه در حال افزایش است، روابط آنکارا با کشورهای منطقه به جز قطر، با فرازونشیب زیادی همراه بوده است. تداوم مذاکرات ایران و آمریکا در وین برای حل مشکلات موجود و افزایش احتمال توافق بین دو طرف، نشان می‌دهد که توازن قوا در منطقه در حال تغییر است. توافق جدید بین ایران و آمریکا می‌تواند نزدیکی رقبای ایران در منطقه به یکدیگر را در پی داشته باشد.

 طبیعی است که کشورهای همسایه و رقیب برای ایفای نقش فعالتر در توازن جدید منطقه‌ای در تلاش باشند. خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و افزایش حضور و نفوذ روسیه در خاورمیانه و همچنین افزایش نقش چین در منطقه، نشان می‌دهد که کشورها برای افزایش نقش خود در منطقه به ایفای دیپلماسی فعالتر و حل برخی مشکلات با همسایگان، نیاز دارند. در سال‌های اخیر ترکیه در روابط خود با برخی کشورهای عربی و اسرائیل، مشکلات زیادی داشته و در این بین آنکارا تلاش کرده است  تا روابط را عربستان و مصر و اسرائیل را بهبود بخشد.

از ماه مارس گذشته، مذاکرات با مصر به منظور تلاش برای بهبود روابط آغاز شده است. روابط دو کشور با روی کار آمدن دولت السیسی و سقوط دولت مرسی، به تنش و بحران جدی، دچار شد. باید خاطرنشان کرد که دولت ترکیه با گروه اخوان المسلمین روابط خوبی دارد. حمایت ترکیه از این گروه، یکی از مواردی بود که در روابط ترکیه با برخی کشورهای عربی تنش ایجاد کرد.

علاوه بر اهمیت ژئوپلیتیک روابط ترکیه با کشورهای عربی، این کشورها از سرمایه‌گذاران عمده در پروژه‌های مختلف در ترکیه هستند. بر اساس داده‌های بانک مرکزی ترکیه، تا پایان سال ۲۰۱۹، سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت‌های سعودی در ترکیه حدود ۸۲۶ میلیون دلار بوده است. این رقم در مقایسه با سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس بسیار اندک است. بر اساس این آمار، در همین مدت، قطر ۲۲ میلیارد دلار، امارات متحده عربی ۶.۲ میلیارد دلار و بحرین ۱.۵ میلیارد دلار در ترکیه سرمایه‌گذاری کرده بودند.

تماس تلفنی اردوغان با ملک سلمان

روز سه‌شنبه چهارم مه، خبرگزاری رویترز از تماس تلفنی رجب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، با ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان، خبر داد. به گزارش رویترز، این دومین تماس تلفنی رهبران دو کشور در چند ماه گذشته است دو طرف در جریان این تماس تلفنی، بر گسترش روابط دوجانبه تأکید کرده‌اند و اردوغان با تبریک شب‌های قدر، پیشاپیش فرا رسیدن عید فطر را به پادشاه عربستان تبریک گفته است.

باید خاطرنشان کرد که ترکیه در جریان تحریم قطر از سوی عربستان و سایر کشورهای عربی در سال ۲۰۱۷، در کنار قطر قرار گرفت که این امر در روابط آنکارا و ریاض تنشی جدی ایجاد کرد. در سال ۲۰۱۸ و پس از قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار عربستانی در کنسولگری عربستان در استانبول، روابط دو کشور متشنج‌تر شد.

کاهش حجم تجارت

در ماه فوریه سال گذشته، صادرات ترکیه به عربستان در حدود ۲۵۹ میلیون دلار بود اما در ماه دسامبر پیش از آن و به دنبال تحریم محصولات تولید ترکیه در بازار عربستان، این رقم به ۱۳.۵ میلیون دلار کاهش یافت. حجم تجارت بین دو کشور که در سال ۲۰۱۸ به طور متوسط پنج میلیارد دلار بود، در سال ۲۰۱۹ به میزان ۵.۱ میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۰ به میزان ۴.۷ میلیارد دلار رسید.

بر اساس آمار وزارت اقتصاد ترکیه، ۱.۴ درصد از حجم تجارت خارجی ترکیه با عربستان سعودی است و باید خاطرنشان کرد که در این سال‌ها، همیشه تراز تجاری به نفع ترکیه بوده است. تداوم تنش در روابط دو کشور به معنای کاهش تدریجی سهم محصولات ترکیه در بازار عربستان و جایگزینی اجناس چینی و اروپایی است. تنش بین ترکیه و عربستان بیشترین ضربه را به پیمانکاران ترکیه وارد کرده است. گفته می‌شود که پس از تنش در روابط دو کشور، شرکت‌های ترک فرصت‌های سرمایه‌گذاری متعددی را در عربستان از دست دادند و بدین ترتیب به این شرکت‌ها در حدود سه میلیارد دلار خسارت وارد شده است.

فصل جدید در روابط دو کشور

می‌توان ادعا کرد که اولین نشانه تمایل جدی دو کشور برای بهبود روابط و کاهش تنش، در ماه نوامبر سال گذشته نمایان شد. رهبران دو کشور پیش از برگزاری اجلاس گروه جی-۲۰ به میزبانی ریاض، تلفنی با هم گفت‌وگو کردند. در این تماس، ملک سلمان و اردوغان هر دو  بر باز نگه‌داشتن کانال‌های گفت‌وگو تأکید کرده بودند. این اولین اظهارات مثبت رهبران دو کشور پس از تنش چند ساله در روابط دو کشور بود.

 بر اساس گزارش روزنامه «ینی شفق» ترکیه، در ماه مارس گذشته برخی از رسانه‌های عربستان از تمایل ریاض برای خرید پهپادهای ساخت ترکیه خبر دادند و از میانجی‌گری قطر برای بهبود روابط دو کشور و فروش پهپادهای ترکیه به این کشور سخن به میان آوردند. خبرگزاری «آنادولو» هم در گزارشی از پتانسیل ترکیه برای ایجاد کانال ارتباطی بین دولت عربستان و گروه اخوان المسلمین، خبر داده بود. بنا بر این گزارش، این مورد در مذاکرات قطر به طرف عربستانی پیشنهاد شده بود.

با توجه به تماس‌های تلفنی رهبران دو کشور در ماه‌های اخیر، هر دو کشور با بازنگری در سیاست خارجی خود می‌توانند نه تنها برخی مشکلات موجود در روابط دو کشور را حل کنند بلکه ترکیه می‌تواند همانند دیگر کشورهای عربی از سرمایه شرکت‌های عربستانی در پروژه‌های مهم این کشور بهره گیرد.

شیوع بحران کرونا و کاهش ارزش لیر، باعث شده است تا اقتصاد ترکیه در این روزها با بحرانی جدی روبه‌رو شود. جذب سرمایه خارجی، یکی از روش‌هایی است که دولت ترکیه می‌تواند با انجام آن تا حدی اثرات بحران فعلی در اقتصاد این کشور را مدیریت نماید.

رابطه دولت ترکیه با اخوان المسلمین می‌تواند به حل شدن برخی مشکلات عربستان و مصر با این گروه منجر شود یا جلوی افزایش تنش را بگیرد. بحران سوریه و جنگ داخلی لیبی هم از مواردی است که آنکارا و ریاض باید راه‌حل برد-برد برای آن‌ها تهیه کنند. افزایش حجم تجارت نیز می‌تواند به تداوم و افزایش سطح مناسبات سیاسی یاری رساند.

 در جنگ داخلی لیبی هر دو طرف، از گروه‌های مختلف حمایت می‌کنند و این، کار را برای تفاهم جامع‌تر دشوار کرده است؛ اما در مورد حل بحران فعلی در روابط ترکیه و عربستان که در سیاست خارجی هر دو کشور ریشه دارد، شرایط منطقه‌ای و جهانی فرصت مناسبی برای هر دو کشور به وجود آورده است تا مشکلات موجود را در چارچوب منافع ملی دو کشور، حل‌وفصل کنند و ظواهر امر نشان می‌دهد که هر دو طرف به‌صورت جدی درصدد حل مشکلات موجود هستند.

با توجه به اهمیت پهپادها در محافظت از زیر ساخت‌های انرژی، عربستان می‌تواند از پهپادهای ترکیه برای امنیت زیر ساخت‌های انرژی و تقویت بنیه دفاعی خود بهره گیرد که این امر به نوبه خود باعث افزایش حجم تجارت بین دو کشور خواهد شد و شرایط را برای فروش پهپادهای ساخت ترکیه در بین کشورهای عربی مساعدتر خواهد کرد.