چندی پیش مقامات ارشد گارد ساحلی امارات متحده عربی با هدف ایجاد هماهنگی در مسایل مرزی و تأمین امنیت کشتی‌رانی در آب‌های خلیج فارس عازم تهران شدند، سپس هیئتی از قطر برای گفتوگو در مورد مسایل دوجانبه به ایران سفر کرد. در پی سفر دو هیئت عربی یاد شده، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران پیشنهاد مذاکره با عربستان سعودی را مطرح کرد و یاد‌آور شد که ایران همواره آماده گفتوگو با کشورهای همسایه است و درهای گفتوگو را هرگز به روی همسایگان نخواهد بست.
دولت ایران که با سیاست‌های سختگیرانه ایالات متحده روبهرو است، سعی می‌کند با نشان دادن حسن‌نیت به کشورهای همسایه، قدری از فشار‌های غرب بکاهد و البته تلاش‌های ایران در این زمینه، زمانی افزایش یافت که هیئت گارد ساحلی امارات متحده عربی برای گفتوگو با مقامات ایرانی به تهران رفت. با آن که دیدار هیئت اماراتی از تهران، هماهنگی میان دو جانب را افزایش می‌دهد، اما این گونه دیدارها نمی‌تواند نقش مؤثری در زدایش بحران روابط میان ایران و کشورهای عربی خلیج فارس داشته باشد.
دولت ایران از گذشته تاکنون شاهد چنین دیدارهایی بوده است و رهبران ایران پیوسته دعوت به گسترش روابط با کشورهای منطقه کرده‌اند. هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهوری پیشین ایران، بحث نزدیکی با کشورهای عربی منطقه را مطرح کرد، و سپس خاتمی همین شعار را سر داد. تلاش‌های زیادی برای اعتماد‌سازی و توسعه روابط با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس صورت گرفت و تبادل رایزنان نظامی میان دو جانب انجام شد. کشتی‌های نظامی ایران به صورت دوستانه از بندرهای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بازدید می‌کردند، ناظران کشورهای عربی در رزمایش‌های نظامی ایران حضور داشتند، و ایران پیش از آغاز هر رزمایش یا آزمایش موشک‌های بالستیک، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را مطلع می‌کرد.
در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی، دولت ایران با هدف تأمین امنیت در خلیج فارس، برای امضای توافقنامه دفاعی با عربستان سعودی ابراز آمادگی کرد و تأکید داشت که وضعیت امنیتی منطقه نیاز به اقدامات امنیتی ویژه و مشترک دارد. اگرچه عربستان سعودی پیشنهاد ایران را برای تشکیل یک نیروی مشترک دفاعی نپذیرفت، اما در ۱۷ آوریل ۲۰۰۱، ایران و عربستان سعودی برای مبارزه با تروریسم، جنایت‌های سازمان‌یافته و مبارزه با قاچاق مواد مخدر، توافقنامه امنیتی امضا کردند.
اما عواملی از جمله تهاجم ایالات متحده به افغانستان و عراق، تلاش ایران برای همکاری با ایالات متحده در افغانستان و عراق، گسترش بی‌سابقه نفوذ ایران در عراق، تلاش آن کشور برای نمایش قدرت و آغاز فعالیت‌های هسته‌ای ایران، منجر به تیرگی مجدد روابط میان ایران و عربستان سعودی شد.
بدین ترتیب، به صراحت می توان گفت که هدف ایران از این اقدامات، نزدیکی با کشورهای عربی خلیج فارس نیست، دولت ایران می‌خواهد بدین شیوه خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای بقبولاند، سپس با بهره‌برداری از این جایگاه پراهمیت، با کشورهای بزرگ جهان به‌خصوص ایالات متحده، وارد روابط و دادوستد شود.
بنابراین، روابط میان ایران و کشورهای عربی در اساس با مشکل موضع‌گیری‌های مختلف و برداشت‌های متفاوت روبهرو است. کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ایران را تهدیدی می‌دانند که برای مقابله با آن نیاز به تقویت نیروهای دفاعی دارند، و نباید گذاشت ایران با دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای و توسعه سامانه موشک‌های بالستیک، توازن قدرت را برهم زند و تهدید آن بر کشورهای عربی افزوده شود.
در مقابل، ایران سعی دارد با گسترش نفوذ در منطقه، دخالت در امور کشورهای عربی و نمایش قدرت، خود را چنان به عنوان کشور قوی‌تر و برتر در منطقه قلمداد کند که حمایت ایالات متحده و پذیرش منطقه‌ای را با خود داشته باشد.
اکنون، به رغم آن که سیاست‌های خارجی ایران بیشتر به سمت عمل‌گرایی حرکت کرده است و از اندیشه‌های ایدئولوژیک فاصله گرفته است، اما نگرش دو جانب ایران و اعراب به یکدیگر تغییر نیافته است. کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، هنوز هم ایران را به عنوان تهدیدی که سرگرم جاه‌طلبی و گسترش نفوذ در منطقه است، به‌شمار می‌آورند.
تردیدی نیست که برای دستیابی به امنیت پایدار در خلیج فارس، نخست ایران باید به این واقعیت اذعان کند که پذیرش ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای، بدون موافقت کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ممکن نیست. همچنین، باید همه کشورهای منطقه دیدگاه مشترکی در برابر تهدیدها و نحوه مبارزه با آن‌ها داشته باشند. عرصه تهدیدهایی که هم‌اکنون منطقه را با چالش و ناامنی روبهرو می‌کند، در حال گسترش است. وضعیت ناهنجار عراق، بحران برنامه‌های هسته‌ای ایران، افزایش خطر تروریسم، اوج‌گیری تنش‌ها، هشدار‌های مقامات ایران و تهدیدهای روز‌افزون رهبران جناح‌های سیاسی - نظامی وفادار به ایران در منطقه، منجر به افزایش نگرانی‌ها شده است.
البته خاورمیانه زمانی شاهد آرامش و ثبات خواهد بود که تهدیدهای فوق‌الذکر برطرف شود و دولت ایران به منظور گسترش روابط دوستانه با کشورهای عربی منطقه، به‌ویژه با عربستان سعودی که پیوندهای اقتصادی زیادی میان دو جانب وجود دارد، سیاستی را در پیش گیرد که تهدیدها و نگرانی‌ها را در سراسر منطقه کاهش دهد.
© IndependentArabia
