ساعاتی پس از آنکه گزارش روز سه‌شنبه بلومبرگ درباره علاقمندی روسیه به ایفای نقش بین ایران و آمریکا، گمانه‌زنی‌های قبلی درباره معامله واشینگتن و مسکو بر سر تهران و کی‌یف را تقویت کرد، اتحادیه اروپا نسبت به توسعه مستمر برنامه‌های هسته‌ای ایران عمیقا ابراز نگرانی کرد و آمریکا هم گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را «به‌شدت نگران کننده» و استراتژی هسته‌ای ایران را «بسیار خطرناک» خواند.
همزمان، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس با ابراز نگرانی درباره افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالا و پرسش‌هایی که همچنان تهران به آنها پاسخ نداده، گفت گزارش جامع تخلفات ایران را تنظیم میکند.
نگرانی «عمیق» آمریکا و اروپا، ورود روسیه به عنوان عضو دائم شورای امنیت به صحنه که اخیرا در زمینه سقوط بشار اسد در سوریه نقش‌آفرینی کرد و ارایه گزارش جامع گروسی به شورای حکام، مقدمات لازم برای فعال شدن مکانیسم ماشه در زمانی است که علی خامنه‌ای فعلا از مدار مذاکره خارج شده و شمارش معکوس برای دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای آغاز شده است.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا پنج سال پیش، در دولت اول خود و زمانی که هنوز غنی‌سازی ۶۰ درصدی در ایران آغاز نشده بود، تلاش کرد اروپا را برای فعال کردن مکانیسم ماشه همراه کند. اما انفعال و محافظه‌کاری اروپاییان از یک سو و تلاش‌های جمهوری اسلامی به کمک لابی خود در آمریکا و دوستان دمکراتش از سویی دیگر، مانع اجرای اسنپ‌بک (Snapback) شد و در طول چهار سال دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن، فعالیت‌های هسته‌ای را در سطح نزدیک به تسلیحاتی توسعه داد.
مکانیسم ماشه که در چارچوب برجام گنجانده شده است به اعضا امکان می‌دهد در صورت پایبند نبودن یکی از طرف‌ها به تعهدات خود، آن را فعال کنند. این سازوکار به‌طور خودکار قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت را که پیش از برجام تصویب شدند بازمی‌گرداند؛ شامل قطعنامه‌هایی که ایران را ملزم به توقف همه فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم و پروژه‌های مرتبط با آب‌سنگین میکند.
اروپا، پنج سال پیش، در حالی که زمانی طولانی تا منقضی شدن مهلت مکانیسم ماشه را پیش روی خود می‌دید، با استفاده از آن مخالفت کرد. اما اکنون فقط تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) فرصت باقی است و پس از آن قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام ضمیمه آن است و مکانیسم ماشه هم ذیل آن تعریف شده، منقضی می‌شود.
باتوجه به همین نگرانی است که اروپا در بیانیه روز سه‌شنبه خود از جمهوری اسلامی خواسته فورا به تعهدات منع اشاعه هسته‌ای بازگردد، و پروتکل الحاقی را که قبلا در مسیر عقب‌گرد از تعهدات هسته‌ای متوقف کرده بود، دوباره اجرا کند. اروپا همچنین خواستار گزارش عمومی مدیرکل آژانس است که احتمالا تا نشست بعدی شورای حکام در ماه ژوئن منتشر می‌شود. گزارش‌هایی از این دست پیش‌تر زمینه ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت را فراهم کرده بود.
همچنین، اجرای پروتکل الحاقی خواسته نماینده آمریکا هم هست که تاکید کرده واشینگتن تحت فشار اقدامات تهران قرار نخواهد گرفت.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
نقطه‌های اشتراک بیانیه اروپا و آمریکا به موازات نقش‌آفرینی روسیه و آماده شدن گروسی برای ارایه گزارش جامع حاکی از آماده شدن صحنه برای افزایش فشارها بر جمهوری اسلامی و احتمالا حرکت به سمت فعال‌سازی مکانیسم ماشه است.
صحنه‌ای که دونالد ترامپ که از او با عنوان «استاد معامله» یاد می‌کنند، آن را به دقت چیده است. اکنون روسیه که در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد به همه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران رای مثبت داد، به سرعت در حال بهبود روابط خود با دولت ترامپ است و در این مسیر نمی‌تواند صحنه تحقیر ولودیمیر زلنسکی در کاخ سفید را برای رئیس‌جمهوری آمریکا جبران نکند. خبرآنلاین پیش از سفر اخیر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به ایران نوشته بود: «عالیجناب لاوروف به تهران می‌آید تا بگوید مذاکره کنید و حرف هسته‌ای را هم نزنید.»
در سوی دیگر ماجرا اسرائیل ایستاده است که دولت ترامپ می‌گوید امنیت آن از مهمترین اولویت‌هایش است و راه ارسال سلاح برای این کشور را هموار‌تر کرده است. اسرائیل پس از ضربه‌های سختی که به حزب‌الله لبنان و حماس وارد کرد، به دنبال از بردن ظرفیت هسته‌ای شدن جمهوری اسلامی است.
همه این موارد در کنار تاکید ترامپ بر ضرورت برقراری ثبات در منطقه حاکی از تنگ‌تر شدن حلقه محاصره برای جمهوری اسلامی است که امیدوار بود با «صبر حداکثری» و ایجاد شکاف بین متحدان دو سوی آتلانتیک؛ مانند آنچه در دولت اول ترامپ انجام داد، دوره چهار ساله دیگری از ریاست جمهوری او را پشت سر بگذارد. علی خامنه‌ای که برای مدتی پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید، علیه مذاکره صحبت نکرده بود، پس از بازگشت فشار حداکثری و اطمینان از اینکه ترامپ ۲ از ترامپ ۱ قوی‌تر است دوباره به موضع «مذاکره نمی‌کنیم» بازگشت؛ اما گزینه‌ای مشابه خلع سلاح لیبی پیش رویش گذاشته شد.
این بار به‌نظر می‌رسد دونالد ترامپ ضمن بازبرقراری فشار حداکثری و ابراز تمایل به مذاکره، برای خارج کردن جمهوری اسلامی از وضعیت «مذاکره نمی‌کنیم و صبرحداکثری» برنامه دارد.
روندی که در صورت نوشیده نشدن «جام زهری» دیگر می‌تواند در بهترین حالت به فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی و در بدترین سناریو به رویارویی بینجامد.
