به محض خروج نیروهای آمریكایی و بین‌المللی از افغانستان، طالبان توانست بخش‌هایی وسیعی از افغانستان را تحت کنترل خود درآورد و به کابل، پایتخت آن کشور نزدیک شود، این در حالی است کنترل نیروهای دولت افغانستان تنها به نقاط محوری و شهرهای بزرگ محدود می‌شود. طبق گزارش‌ها، هفته پیش به دنبال پیشروی طالبان در شمال شرق کشور، بیش از یک هزار سرباز افغان به تاجیکستان فرار کردند.

بر اساس ارزیابی اطلاعاتی ایالات متحده، «دولت افغانستان شش ماه پس از خروج نیروهای آمریکایی و سایر نیروهای بین‌المللی سقوط خواهد کرد». البته تحولات سریع اخیر نشان می‌دهد که پس از یک جنگ بین‌المللی به رهبری ایالات متحده که برای نزدیک به دو دهه علیه گروه‌های تروریستی در افغانستان ادامه داشت، دولت افغانستان در حال سقوط پیش‌بینی شده به دست طالبان است. به این معنی که خلأ ناشی از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان باید پر شود، به ویژه این‌که نگرانی‌ها از تبدیل شدن افغانستان به مرکزی برای گروه‌های تروریستی و احیای سازمان‌های تروریستی مانند القاعده، داعش و سایر گروه‌های مسلح که امنیت منطقه را تهدید می‌کنند، افزایش یافته است.

در همین حال، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه از طالبان خواسته است که به مرزهای کشورهای آسیای میانه که زمانی اعضای اتحاد جماهیر شوروی بودند، احترام بگذارد. اما پاکستان گفته است که مرزهای خود را به روی پناهندگان باز نخواهد کرد.

هفته گذشته، وانگ‌یی، وزیر امور خارجه چین هشدار داد که سریع‌ترین اقدام لازم، «حفظ ثبات و جلوگیری از جنگ و هرج و مرج» است. طبق گزارش‌های رسانه‌های چینی، وانگ‌یی قصد دارد هفته آینده برای گفت‌وگو در مورد وضعیت افغانستان به آسیای میانه سفر کند.

پکن به دنبال پر کردن خلأ به وجود آمده در افغانستان

در حالی‌که قرار است وانگ‌یی از سه کشور همسایه چین در آسیای مرکزی (ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان) دیدار کند و در جلسه وزرای خارجه سازمان همکاری شانگهای شرکت کند، روزنامه چینی «ساوت چاینا مورنینگ پست» نوشته است که پکن به دنبال یافتن راهی به منظور کمک به پر کردن خلأ امنیتی به‌جا مانده از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان است.

سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت که «هدف سفر وانگ‌یی، تحکیم صلح و ثبات در افغانستان است.» وی افزود «در حالی‌که افغانستان در یک مقطع کاملا حساسی قرار دارد، کشورهای عضو سازمان شانگهای به عنوان همسایگان نزدیک افغانستان می‌توانند نقش مثبتی در تثبیت صلح، سازش و روند بازسازی در افغانستان ایفا کنند.» با این حال، ناظران، اعزام نیروی حافظ صلح توسط چین را رد کرده و به این باورند که ممکن است چین در همکاری با کشورهایی که مرز مشترک با افغانستان دارند، در تلاش برای نزدیک کردن دیدگاه‌های دولت افغانستان و جنبش طالبان به منظور تکمیل روند صلح که واشنگتن آن را در ماه فوریه ۲۰۲۰، آغاز کرده است، باشد. اما با توجه به عدم پایبندی طالبان در آشتی با دولت افغانستان و ادامه حملات آن برای کنترل شهرها، بعید است که طرح چین برای مصالحه به موفقیت انجامد.

تفاهم بین طالبان و چین

از چندی به این سو، نشانه‌های از تفاهم بین پکن و طالبان به چشم می‌خورد، طوری‌که جنبش طالبان تأکید کرده است که در مسئله مسلمانان «اویغور» در چین دخالت نمی‌کند و آن را یک مسئله داخلی می‌داند، به ویژه پس از این‌که طالبان توانست استان شمال شرقی بدخشان که هم‌مرز با استان سین‌کیانگ چین که سکونت‌گاه قومیت "اویغور" است را در کنترل خود درآورد. طبق گزارش روزنامه «ایکانامیک تایمز» هند، محمد سهیل شاهین، یک مقام ارشد دفتر سیاسی طالبان در دوحه، پایتخت قطر با نشر پیامی در شبکه واتس‌اَپ نوشته است «طالبان به هیچ شخص و گروهی اجازه نخواهد داد از خاک افغانستان علیه چین یا هر کشور دیگری استفاده کند. وی گفت که این تعهد ماست.»

با توجه به روابط تاریخی طالبان با گروه‌های مسلح «اویغور» وابسته به القاعده در استان سین‌کیانگ، پیشروی طالبان در مرزهای چین برای پکن نگران کننده بود، اما روزنامه آمریکایی «وال‌استریت‌ژورنال» نوشته است که طالبان تمام تلاش‌های خود را برای بر طرف کردن نگرانی چین مبذول داشته است تا پکن حاکمیت آن‌ها را در افغانستان مورد پذیرش قرار دهد.

این روزنامه به نقل از کیان فنگ، رئیس مرکز تحقیقات در انستیتوی استراتژی ملی در دانشگاه چینهوا در پکن، نوشته است که «طالبان می‌خواهد حسن نیت خود را به چین نشان دهد و امیدوار است که چین نقش گسترده‌تری در افغانستان ایفا کند، به ویژه پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان.» همچنان، لی‌وی، کارشناس مرکز تحقیقات وزارت امنیت دولتی چین، گفت که «طالبان معقتد است که می‌تواند بار دیگر قدرت را در افغانستان به دست گیرد، به همین دلیل، سعی می‌کند روابط دوستانه‌تری با کشورهای همسایه افغانستان برقرار کند.»

قدرت‌های همسایه

التبه چین تنها بازیگر منطقه نیست که قدرت‌های بزرگ از نظر ژئوپلیتیکی به آن اهمیت می‌دهند، زیرا احتمال وقوع هرج و مرج و احیای «القاعده» به جایگاه قبلی‌اش در افغانستان عواقب ناگواری برای شش کشور همسایه خواهد داشت، به ويژه هند که در اغلب هدف حملات تروریستی قرار می‌گیرد و با تنش‌های مداوم در کشمیر روبه‌رو است. افزون بر این‌که کشورهای ایران، ترکیه و پاکستان نیز بازیگران اصلی در این منطقه پرتنش به شمار می‌روند.

پل راجرز، استاد مطالعات صلح در دانشگاه برادفورد، بریتانیا، در مقاله‌ای که اخیرا توسط مرکز دموکراسی آزاد منتشر شده، نوشته است که «پاکستان با توجه به ارتباط دیرینه و بسیاری که بین سازمان اطلاعات این کشور و طالبان وجود دارد، رهبری گروهی از کشورها را بر عهده دارد که به عنوان بازیگران اصلی در افغانستان به شمار می‌روند.» وی خاطرنشان کرد که «اولویت اساسی پاکستان کاهش هرگونه نفوذ هند در افغانستان است، در حالی که دهلی‌نو نیز سعی دارد از نفوذ پاکستان در افغانستان بکاهد. البته پاکستان معتقد است که دولت ارتدکس و ملی‌گرای هندوی حزب بهاراتیا جاناتا به رهبری «نارندرا مودی» در اندیشه ایجاد آسیای جنوبی بزرگ است که شامل بنگلادش، نپال، سریلانکا و البته پاکستان باشد و به همین دلیل ارتش پاکستان تا مرز جنون از هند می‌ترسد."

از این رو‌، راجرز معتقد است که تلاش چین برای ایفای نقشی در برقراری صلح در افغانستان، از سوی اسلام‌آباد که روابط بسیاری نزدیکی با پکن دارد، مورد استقبال قرار خواهد گرفت. این در حالی است که به گفته وی پکن با توجه به رقابت طولانی که با هند دارد، می‌تواند از مزایای داشتن رابطه با طالبان و پاکستان بهره‌مند شود. راجرز افزود که «در این میان، ایران به دنبال ایجاد و تثیبت روابط گسترده‌اش با غرب افغانستان بوده و سعی خواهد کرد بازی را بیشتر از پیش گسترش دهد. البته ترکیه نیز با توجه به موقعیت مهم ژئوپلیتیک افغانستان و منابع سرشار طبیعی آن، در تلاش است تا افغانستان را در حوزه نفوذ خود قرار دهد.»

همکاری احتمالی مسکو و طالبان

با آن‌که روسیه، طالبان را به عنوان یک گروه تروریستی می‌شناسد، اما این امر مانع ایجاد رابطه میان کرملین و طالبان در سال‌های اخیر نشده است. هفته گذشته هیئتی از طالبان برای بحث در مورد آینده افغانستان به مسکو سفر کرد. طبق گزارش روزنامه آمریکایی «نشنال اینترست»، ولادیمیر جباروف، سناتور روسی ابراز امیدواری به صلح میان طالبان و روسیه کرد. وی گفت که «ما با هر دولت قانونی در افغانستان تعامل خواهیم کرد. اگر طالبان به یک دولت قانونی تبدیل شود، ما روابط خود را با آن بهبود خواهیم بخشید، مشروط براین‌که دولت طالبان رابطه خصمانه‌ای با ما نداشته باشد.»

در همین حال، هیئت طالبان تلاش زیادی کرد تا مسکو را اطمینان دهد که هرگز دست به اقدام خصمانه‌ای علیه روسیه یا متحدان آن در آسیای میانه نخواهد زد. بر بنیاد گزارش‌ها، هیئت مذاکره کننده طالبان به مسکو اطمینان داده است که «به مرز تاجیکستان حمله نخواهد کرد و برای جلوگیری از استقرار داعش در افغانستان از بذل هیچ سعی و تلاشی دریغ نمی‌کند.»

البته مسکو تا به حال خود را متعهد به دفاع از قلمرو تاجیکستان می‌داند و پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان به عنوان یک مانع بزرگ در برابر نفوذ جریان شبه نظامیان از خاورمیانه به آسیای میانه و فراتر از آن محسوب می‌شود.