ظهر روز ۱۶ مرداد ۱۴۰۰ برابر با ۷ اوت ۲۰۲۱، شبرغان، مرکز ولایت جوزجان افغانستان به تصرف نیروهای طالبان درآمد. ساعاتی پس از آن، دو فروند بمب‌افکن بی-۵۲اچ نیروی هوایی ایالات‌متحده آمریکا با شماره سریال‌های ۰۰۲۶-۶۰ و ۰۰۳۷-۶۰ از پایگاه العدید قطر با اسکورت جنگنده‌های اِف/اِی-۱۸ئی‌سوپرهورنِت (F/A-18E Super Hornet) نیروی دریایی ایالات‌متحده آمریکا به پرواز درآمده از ناو هواپیمابر یواس‌اس رونالد ریگان (USS Ronald Reagan) بر فراز این شهر ظاهر شدند و نقاط تجمع نیروهای طالبان در اطراف آن شهر و همچنین برخی از پایگاه‌های ارتش ملی و پلیس افغانستان را که به تسلط آنان درآمده بود، به دقت بمباران کردند و در نتیجه حدود ۲۰۰ نفر از نیروهای طالبان را به هلاکت رساندند.
ماموریت این دو بمب‌افکن سنگین برای بمباران نیروهای طالبان در منطقه‌ای که نیروهای آمریکایی در آن حضور نداشتند، پس از سقوط شهر شبرغان و به دستور جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، صورت گرفت. پیش‌تر بمب‌افکن‌های بی-۵۲اِچ از تیپ پنجم بمب‌افکن نیروی هوایی آمریکا و اعزامی به پایگاه العدید در قطر تنها مامور حفاظت از نیروهای در حال خروج آمریکایی از افغانستان بودند و با وجود درخواست‌های فراوان وزارت دفاع افغانستان از پشتیبانی نیروهای ارتش ملی افغانستان در نبرد با طالبان خودداری کرده بودند. حالا با مجوزرئیس‌جمهوری ایالات‌متحده آمریکا، از بمب‌افکن‌های بی-۵۲ اچ برای محافظت از شهرهایی چون قندهار و هرات که هنوز در اختیار دولت مرکزی افغانستان‌اند، استفاده می‌شود.
(گروهی از بمب‌افکن‌های توپولف ۲۲ام۳ نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی در حال خزیدن به سمت باند پروازی جهت برخاستن از پایگاه هوایی ماری به منظور بمباران مجاهدین افغان در دی ۱۳۶۷ـ USSR Air Force)
دقیقا مشخص نیست شش فروند بمب‌افکن بی-۵۲اِچ اعزامی از اسکادران‌های ۲۳ و ۶۹ بمب‌افکن نیروی هوایی آمریکا در العدید قطر تا کی به بمباران نیروهای طالبان و محافظت از مرکز استان‌های افغانستان ادامه خواهند داد. این احتمال وجود دارد که با خروج آخرین نیروهای آمریکایی از افغانستان در تاریخ نهم شهریور ۱۴۰۰ (۳۱ اوت ۲۰۲۱) ماموریت این بمب‌افکن‌ها به پایان برسد. در این صورت ماموریت آن‌ها را می‌توان مشابه ماموریت بمب‌افکن‌های سنگین توپولف ۲۲ام۳ (Tupolev Tu-22M3) نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی سابق در آخرین ماه‌های حضور ارتش سرخ در افغانستان دانست. در این گزارش به بررسی ماموریت بمب‌افکن‌های بی-۵۲اِچ‌های اعزامی به پایگاه العدید و توانایی‌هایشان در مقابله با خطر داعش می‌پردازیم.
کدام بی-۵۲اچ‌های نیروی هوایی آمریکا طالبان را بمباران می‌کنند؟
تیپ پنجم بمب‌افکن نیروی هوایی ایالات‌متحده آمریکا در حال حاضر شش فروند بمب‌افکن سنگین و راهبردی بی-۵۲اچ خود را در پایگاه هوایی العدید در قطر مستقر کرده است. سه فروند از این بمب‌افکن‌های ۶۰ ساله با شماره‌های ۰۰۲۳-۶۰، ۰۰۲۶-۶۰و ۰۰۲۹-۶۰ به اسکادران ۲۳ بمب‌افکن موسوم به «بارون‌های بمب‌افکن» (Bomber Barons) تعلق دارند و سه فروند دیگر یعنی ۰۰۳۳-۶۰، ۰۰۳۷-۶۰ و ۰۰۰۳-۶۱ در اختیار به اسکادران ۶۹ بمب‌افکن موسوم به «نایت هاوکس» (Knighthawks) است.
نخستین سه فروند از این بمب‌افکن‌ها در تاریخ سوم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰، پس از حدود ۱۵ ساعت پرواز از پایگاه هوایی مینوت (Minot) در ایالت داکوتای شمالی به پایگاه هوایی العدید در قطر رسیدند. سه روز بعد، چهارمین فروند نیز به آن‌ها ملحق شد تا با شروع خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ پروازهای روزانه و شبانه بر فراز افغانستان را برگزار کند و در صورت نیاز از نیروهای آمریکایی در برابر حملات طالبان و متحدانشان یعنی القاعده محافظت کند.
در ۶۰ سال گذشته، هر یک از این بمب‌افکن‌ها در چندین عملیات مهم نظامی شرکت کرده‌اند؛ به‌عنوان مثال هواپیمای ۰۰۲۳-۶۰ ملقب به «نجیب‌زاده بمب‌افکن شماره۲» به همراه هواپیماهای ۰۰۲۹ و ۰۰۳۳ در جنگ خلیج‌فارس دوم و عملیات آزادسازی عراق شرکت کردند. هواپیمای ۰۰۳۳-۶۰ملقب به «ساز نابودی» (Instrument of Destruction) علاوه بر شرکت در جنگ خلیج‌فارس دوم به همراه هواپیمای ۰۰۳۷ ملقب به «وام بام۲» (Wham Bam II) در سال ۱۳۷۸ در عملیات «سندان شریف» (Noble Anvil) جنگ بالکان شرکت کرد و به ترتیب ۱۷ و یک ماموریت بمباران مواضع نیروهای مسلح صربستان را اجرا کردند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
پنج دهه پیش، گروهی از خدمه هواپیمای ۰۰۳۷-۶۰ نام آن را «وام بام ۲» گذاشتند. ریشه این لقب به نام «وام بام، ممنونم مامان» (Wham Bam, thank you Mam) یک فروند بمب‌افکن آمریکایی بی-۲۴جِی (B-24J) در طول جنگ دوم جهانی بازمی‌گردد. کمی پیش از اعزام به العدید در قطر، «وام بام ۲» به همراه دو فروند بی-۵۲اِچ دیگر در تاریخ ششم اسفند ۱۴۰۰ در یکی از آخرین ماموریت‌های قدرت‌نمایی نیروی هوایی آمریکا به رژیم جمهوری اسلامی در منطقه خلیج‌فارس و شبه‌جزیره عربستان شرکت کرد. وام بام۲ تنها ساعاتی پس از ترک پایگاه هوایی مینوت به آنجا بازگشت؛ زیرا هواپیمای رزرو دسته‌ای دو فروندی بود که چنانچه یکی از آن‌ها با نقص فنی در حریم هوایی آمریکا مواجه می‌شد، «وام بام ۲» جای آن را می‌گرفت.
تسلیحات مهلک بی-۵۲ ها چیست؟
برخلاف بی-۵۲دی و بی-۵۲جی در جنگ ویتنام، بی-۵۲اِچ ها امروزه در اجرای حملات دورایستا با استفاده از موشک‌های کروز نقش مهمی ایفا می‌کنند. هر بمب‌افکن بی-۵۲اچ می‌تواند ۱۲ فروند موشک کروز اِی‌جی‌اِم-۱۵۸بی (AGM-158B) را در محفظه سلاح خود حمل کند. موشک‌هایی مجهز به موتورهای کم‌مصرف توربوفن با برد ۹۲۵ کیلومتر که می‌توانند به‌راحتی در فاز نخست هرگونه حمله هوایی شبکه دفاع هوایی و پدافند موشکی آن را منهدم و آسمان منطقه عملیات را برای پرواز هواپیماهای جنگنده و بمب‌افکن غیررادارگریز ایمن کنند. در صورت نبود کوچک‌ترین تهدید سامانه‌های پدافندی و هواپیماهای جنگنده متخاصم، مشابه با شرایط کنونی در افغانستان، بمب‌افکن‌های بی-۵۲اِچ می‌توانند به موثرترین وسیله برای انهدام نیروهای پیاده دشمن تبدیل شوند.
(نمونه‌ای از بمب‌های نقطه‌زن GBU-۳۸ در حال نصب شدن در محفظه سلاح بی-۵۲اچ شماره ۰۰۲۳-۶۰ ملقب به اشراف‌زاده بمب‌افکن ۲ جهت بمباران طالبان‌ـ U.S. Air Force)
در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹، بمب‌افکن‌های بی-۵۲اچ نیروی هوایی آمریکا در مبارزه با ستون‌های پیاده داعش نقش مهمی ایفا کردند و در جریان پروازهای طولانی‌مدتشان با استفاده از غلاف‌های هدف‌گیری اسنایپر (Sniper) و بمب‌های نقطه‌زن هدایت ماهواره‌ای و لیزری توانستند در جریان عملیات «عزم راسخ» (Inherent Resolve) صدها تن از نیروهای پیاده داعش را حتی در نزدیکی مواضع نیروهای ائتلاف ضدداعش به هلاکت برسانند. هر بمب‌افکن بی-۵۲اچ می‌تواند ۲۴ بمب نقطه‌زن ۵۰۰ پوندی جی‌بی‌یو-۳۸ (GBU-38) و یا به جای آن‌ها ۲۰ بمب‌نقطه زن دو هزار پوندی جی‌بی‌یو-۳۱ حمل کند.
مداومت پروازی بالای ۱۲ ساعت بی-۵۲اچ و خدمه‌اش امکان پرواز مداوم روی مناطق نبرد و استفاده به‌موقع و لازم تسلیحاتش را فراهم می‌کرد؛ در حالی که جنگنده بمب‌افکن‌ها می‌توانستند تعداد بسیار کمی تسلیحات حمل کنند و مداومت پروازی‌شان حداکثر شش ساعت بود. به‌عنوان مثال هر کدام از اف-۱۵ئی استرایک ایگل (F-15E Strike Eagle)های به پرواز درآمده از پایگاه شهید موفق السلطی در اردن عمدتا تنها شش بمب نقطه‌زن جی‌بی‌یو-۳۸ حمل می‌کردند.
میان عملکرد بی-۵۲های آمریکایی امروز و توپولف۲۲ های روسی در سال ۱۳۶۷ چه تفاوتی وجود دارد؟
آنچه میان حضور بمب‌افکن‌های سنگین نیروی هوایی آمریکا در آخرین روزهای حضور نیروهای نظامی این کشور در افغانستان و بمب‌افکن‌های سنگین نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی سابق در آخرین روزهای حضور ارتش سرخ در افغانستان تفاوت ایجاد می‌کند، وجود غلاف‌های پیشرفته هدف‌گیری و تسلیحات نقطه‌زن و از همه مهم‌تر نبود جنگنده‌های متخاصم در آسمان است؛ به طوری که در سه ماه گذشته، هر دسته دو فروندی از این بمب‌افکن‌ها به طور میانگین ۱۲ ساعت بر فراز افغانستان پرواز می‌کند که از این میان شش ساعت در مسیر رفت‌وبرگشت برای عبور از آسمان خلیج‌فارس، دریای عمان، دریای عرب شمالی و همچنین کشورهای امارات متحده عربی، عمان و پاکستان صرف می‌شود.
(یک فروند بمب افکن سنگین توپولف ۲۲ام۳ در حال رهاسازی یک بمب سه تنی ام-۴۶ غیرهدایت‌شونده روی نیروهای مجاهدین در دی ماه ۱۳۶۷ـ USSR Air Force)
در آخرین ماه‌های حضور ارتش سرخ در افغانستان، بمب‌افکن‌های سنگین توپولف-۲۲ام۳ نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی به پایگاه هوایی ماری (Mary) که در حال حاضر در جنوب ترکمنستان قرار دارد، اعزام شدند تا با بمباران شدید مناطقی که نیروهای ارتش سرخ در حین عقب‌نشینی بی‌دفاع باقی می‌گذاشتند، از تسلط نیروهای مجاهدین بر آن‌ها برای مقابله با نیروهای نظامی افغانستان جلوگیری کنند. نخستین گروه از بمب‌افکن‌های توپولف۲۲ام۳ از هنگ بمب‌افکن سنگین ۱۸۵ام گارد از لشکر بمباران سنگین ۱۳ام گارد بودند که روز نهم آبان ۱۳۶۷ به پایگاه ماری رسیدند. دو ماه بعد، این بمب‌افکن‌ها جای خود را به توپولف۲۲ام۳های هنگ ۸۴۰ام بمب‌افکن سنگین دادند. با شدت گرفتن بمباران‌ها، هنگ ۴۰۲ام بمب‌افکن سنگین نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی نیز هواپیماهایش را به ماری اعزام کرد تا مناطق رها شده و در معرض تصرف کامل طالبان را بمباران کند.
برخلاف امروز که آسمان افغانستان عاری از خطر تهدید جنگنده‌های دشمن است، در آخرین ماه‌های حضور نیروهای ارتش سرخ، نیروی هوایی پاکستان با استفاده از جنگنده‌های اف-۱۶آ تازه تحویلی خود برای عملیات بمب‌افکن‌ها تهدیدی مهم محسوب می‌شد و در این راستا، هنگ ۳۴۱ام بمب‌افکن سنگین نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی چهار فروند هواپیمای جنگ الکترونیک توپولف۲۲پی‌دی (Tupolev Tu-22PD) خود را برای محافظت از بمب‌افکن‌ها به ماری اعزام کرد تا در جریان پرواز هر دسته دو تا سه فروندی توپولف۲۲ام۳، یک فروند توپولف۲۲پی‌دی نیز آن‌ها را پوشش دهد. قدرت سامانه‌های جنگ الکترونیک این هواپیماها به قدری زیاد بود که در زمان پروازشان رادیو و تلویزیون در شمال غرب ایران و به‌خصوص در شهر مشهد مختل می‌شد. علاوه بر هواپیماهای جنگ الکترونیک دست‌کم چهار تا شش میگ۲۳ و میگ۲۹ هم در آسمان افغانستان از آن‌ها در برابر جنگنده‌های پاکستانی محافظت می‌کردند.
بر خلاف امروز، بمب‌افکن‌های توپولف۲۲ام۳نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی توان استفاده از بمب‌های نقطه‌زن هدایت لیزری را نداشتند و دقت بمباران آن با بمب‌های سقوط آزاد و هدایت‌نشونده نیز پایین بود. به همین دلیل از راهکار بمباران فرشی مواضع مجاهدین افغان استفاده شد؛ راهکاری که زمان هر ماموریت بمباران را به حداکثر دو ساعت کاهش و میزان نشست‌وبرخاست بمب‌افکن‌های شرکت‌کننده در جنگ افغانستان را افزایش می‌داد؛ امری که در افزایش استهلاک هواپیماها اهمیت بسزایی داشت و هزینه ماموریت‌ها را دوچندان می‌کرد.
آیا با خروج نیروهای آمریکایی، ماموریت بی-۵۲اچ ها نیز متوقف خواهد شد؟
پس از خروج اتحاد جماهیر شوروی سابق از افغانستان، این کشوربرای جمهوری دموکراتیک افغانستان یک نیروی هوایی توانمند مجهز به جنگنده‌های میگ۲۱ و سوخو۲۲ به جا گذاشت که به علت فرار کارکنان و خیانت مستمر خلبانانشان کارایی چندانی علیه مجاهدین نداشتند. امروز نیز ایالات‌متحده آمریکا یک نیروی هوایی ضعیف و ناتوان برای اردوی ملی افغانستان باقی گذاشته است؛ نیرویی فاقد هواپیماهای جنگنده و تسلیحات نقطه‌زن کافی. نیرویی که مهم‌ترین هواگرد تهاجمی‌اش هواپیماهای پشتیبانی نزدیک هوایی اِی-۲۹آ سوپر توکانو (A-29A Super Tucano) مجهز به موتور جت ملخی و با قابلیت محدود حمل سلاح و شعاع رزمی محدودند.
همچنین در سال‌های اخیر به دلیل تحریم شرکت هلدینگ هلیکوپترسازی روسیه توسط آمریکا به دنبال جنگ اوکراین در سال ۲۰۱۴، دولت افغانستان بودجه لازم برای خریداری و نگهداری ناوگان عظیم هلیکوپترهای ترابری روسی میل می-۱۷وی-۵ و هلیکوپترهای تهاجمی سنگین میل می-۲۴ و ۳۵ نیروی هوایی ملی افغانستان را دریافت نکرد و در نتیجه شمار هلیکوپترهای عملیاتی در پنج سال به‌شدت کاهش یافت.
به‌عنوان جایگزین هلیکوپترهای روسی، هلیکوپترهای همه‌منظوره یو اِچ-۶۰آ+ (UH-60A+) تازه بازنشسته شده ارتش آمریکا در کنار هلیکوپترهای سبک تهاجمی ام دی-۵۳۰جی در اختیار نیروی هوایی افغانستان قرار گرفتند. عملکرد ضعیف این هلیکوپترها در مناطق کوهستانی و مرتفع افغانستان همواره اعتراض خلبانان هلیکوپتر افغانستان را به همراه داشته است. از سوی دیگر نیروهای فنی افغان نیز به علت آشنایی نداشتن با این هلیکوپترهای آمریکایی نمی‌توانند همه امور تعمیراتی آن را انجام دهند و با خروج نیروهای آمریکایی، با مشکل عملیاتی نگه‌داشتن ناوگان هلیکوپترهای خود مواجه خواهند شد و در مدت زمان کوتاهی با انبوهی از هلیکوپترهای زمینگیر مواجه می‌شوند.
با خروج کامل ارتش سرخ از افغانستان در سال ۱۳۶۷، حضور بمب‌افکن‌های سنگین توپولف۲۲ام۳در پایگاه هوایی ماری در تاریخ ۲۵ بهمن آن سال به پایان رسید و با وجود درخواست‌های مکرر وزارت دفاع جمهوری دموکراتیک افغانستان برای ادامه بمباران‌ها، دیگر ادامه نیافت. ممکن است همان‌طور که با خروج کامل نیروهای ارتش سرخ عملیات بمب‌افکن‌های سنگین نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال ۱۳۶۷ در افغانستان به پایان رسید، ماموریت بمب‌افکن‌های سنگین بی-۵۲اچ نیروی هوایی آمریکا در افغانستان نیز با خروج کامل نیروهای آمریکایی در شهریورماه به پایان برسد. در غیر این صورت انتظار می‌رود این بمب‌افکن‌ها دست‌کم تا پایان دوره شش ماهه استقرارشان در قطر، یعنی نهم آبان ۱۴۰۰، با حمایت جنگنده‌های اف/اِی-۱۸ئی و اف نیروی دریایی آمریکا به بمباران طالبان ادامه دهند و از سقوط شهرهایی چون قندهار و هرات جلوگیری کنند.
