دستکاری ژنتیکی محصولات غذایی: مخالفان و موافقان چه می‌گویند؟

ویرایش ژن، باعث ایجاد تغییر در خصوصیات گونه‌های گیاهی و جانوری می‌شود

ویرایش ژن گیاهان به پرورش محصولاتی کمک می‌کند که از ارزش غذایی بیشتری برخوردارند، یا مقاومت بیشتری در برابر آفات و بیماری‌ها نشان می‌دهند - Jane Barlow / AFP

دولت بریتانیا اعلام کرده است که قوانین مربوط به ویرایش ژن را تسهیل کرده و گفته است که این اقدام، امکان تحقیقات و تولید آسان‌تر محصولات کشاورزی مقاوم به آفات، و نیز امکان تولید محصولات غذایی بیشتر را فراهم می‌کند. در عین حال، تسهیل مقررات ویرایش ژن که نتیجه جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا و قوانین سخت‌گیرانه آن در خصوص این کار است، به موضوع مناقشه برانگیزی تبدیل  شده است و فعالان کارزارهای تبلیغاتی در خصوص پیامدهای امنیتی بالقوه این که «فناوری‌های پیشرفته در دسترس همگان باشد»، هشدار می‌دهند. 

ویرایش ژن، باعث ایجاد تغییر در خصوصیات گونه‌های گیاهی و جانوری می‌شود و نتیجه آن به‌مراتب سریع‌تر از روش کشت و تولیدمثل انتخابی است که از قرن‌ها پیش، برای تولید احشام و محصولات کشاوزی زیادتر و سالم‌تر استفاده می‌شده است. ویرایش ژن گیاهان می‌تواند به پرورش محصولاتی کمک کند که از ارزش غذایی بیشتری برخوردارند، یا مقاومت بیشتری در برابر آفات و بیماری‌ها نشان می‌دهند. این روش، موجب کاهش نیاز به سموم شیمیایی دفع آفات (که به حیات وحش آسیب می‌رسانند) می‌شود و بازدهی محصولات را افزایش می‌دهد.

«ویرایش ژن» (که دستکاری در ژن‌های یک گونه یا سرده جداگانه است) با «اصلاح ژنتیکی» یا اندام‌واره‌های (ارگانیسم‌) اصلاح‌شده ژنتیکی (GM) (که در آن‌ دی‌ان‌ای (DNA) یک گونه در درون گونه متفاوتی قرار داده می‌شود)  تفاوت دارد.

ویرایش ژنی چیست؟

رشد گیاهان و جانوران، با اطلاعاتی که در ژن‌های آن‌ها ذخیره شده است، کنترل می‌شود. «ویرایش ژن» شامل طیف وسیعی از روش‌هایی است که برای تغییر دی ان ای اندام‌واره‌ها (ارگانیسم‌ها) استفاده می‌شود. این روش می‌تواند در تغییر صفات و ویژگی‌های فیزیکی، بر فرض رنگ چشم‌ها در جانوران، یا کاهش خطر بیماری در گیاهان و محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد. فرایند ویرایش ژن اغلب به استفاده از قیچی‌ای ظریف در برش دی‌ان‌ای در یک نقطه خاص تشبیه می‌شود. با چنان برش‌هایی، دانشمندان می‌توانند در صورت نیاز، دی‌ان‌ای را تغییر دهند یا چیزی به آن بیفزایند یا از آن حذف کنند.

Read More

This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)

به بیان کلی، ارگانیسم‌های ویرایش ژنی شده، دربرگیرنده ژن سایر گونه‌ها (یعنی آنچه در اصلاح ژنتیکی (GM) رخ می‌دهد) نیستند. حامیان ویرایش ژنی می‌گویند که آن فرایند منجر به ایجاد تغییراتی می‌شود که به صورت طبیعی هم می‌توانند با استفاده از روش‌های سنتی کشت و تولیدمثل انجام شوند، فقط سریع‌تر، زیرا تنها تفاوت در این است که در روش سنتی برای رسیدن به نتایج مشابه، زمان بسیار بیشتری مورد نیاز است. بنا به گفته سازمان استانداردهای غذایی، «تغییرات ایجاد شده توسط ویرایش ژنی می‌تواند مشابه همان تغییراتی باشد که به شکل طبیعی رخ می‌دهند یا از طریق کشت و تولید به روش سنتی هم حاصل می‌شود، با این تفاوت که این کار می‌تواند سریع‌تر و با دقت بیشتری انجام شود ... ویرایش ژن می‌تواند کاربردهای زیادی داشته باشد و گستره آن می‌تواند دربرگیرنده ایجاد تغییرات کوچک در دی‌ان‌ای، تا افزودن ژن‌های جدید برای بهبود صفات و ویژگی‌ها در یک ارگانیسم باشد.»

بر اساس رای دیوان دادگستری اروپا در سال ۲۰۱۸، در حال حاضر قوانین مربوط به ویرایش ژن نیز به همان شکل قوانین مربوط به دستکاری و اصلاح ژنتیکی  (GM) تنظیم شده است. دولت بریتانیا این قوانین را تغییر می‌دهد تا به تحقیقات ویرایش ژن اجازه دهد که در تولید محصولات کشاورزی و دام سالم‌تر و زیادتر به‌کار روند. وزارت محیط زیست، تغذیه و امور کشاورزی، از نتایج پژوهشی نقل قول کرده است که نشان می‌دهد ویرایش ژن ممکن است به مقاومت در برابر بیماری‌های مهلکی چون تب خوکی در خوک‌ها و آنفلوانزای پرندگان در طیور کمک کند.

مخالفان ویرایش ژنی چه می‌گویند؟

جی ام فریز (GM Freeze)، سازمان عام‌المنفعه مادر (اصلی) و سایر سازمان‌هایی که به دنبال شفاف‌سازی نگرانی‌ها در خصوص پیامدهای دستکاری‌های ژنتیکی هستند، چنین استدلال می کنند که دانسته‌ها درباره ویرایش ژنی هنوز کافی نیست. این گروه در تارنمای خود می‌نویسد: «به موازات پیشرفت فناوری‌های مهندسی ژنتیک از قبیل پیشرفت در فناوری ویرایش ژنی، بیشتر متوجه می‌شویم که دانش ما در خصوص کارکردهای ژن هنوز بسیار ناقص است.»

«به نظر می‌رسد که تصمیم دولت با پیشنهاد حذف پادمان‌ها و مقررات موجود، بر این محور استوار است که چیزهایی که هنوز نمی‌دانیم، مهم نیستند و در خصوص اثرات منفی بالقوه ویرایش ژن بر انسان‌ها، جانوران و محیط زیست، باید بخت خود را بیازماییم.»

جوانا لوئیس، مدیر سیاست‌گذاری و استراتژی انجمن خاک، با اظهارنظر درباره جدیدترین طرح‌های دولت می‌گوید: «ایجاد تغییر در دی‌ان‌ای محصولات کشاورزی و جانوران برای آن که موقتا در برابر بیماری‌ها مصون و ایمن شوند، راه‌حلی بلندمدت نیست. باید در وهله اول روی راه‌حل‌هایی سرمایه‌گذاری کنیم که به عوامل بروز بیماری‌‌ها و آفات می‌‌پردازد. عواملی نظیر فقدان تنوع در محصولات کشاورزی، کاهش تعداد حشرات مفید، و ازدحام جانوران.» «باید کربن خاک، حیات وحش، و میزان رفاه جانوران در مزارع را افزایش دهیم تا معضل بحران‌ تغییرات اقلیمی و طبیعی حل شود و از سلامت انسان محافظت کنیم.»

© The Independent

بیشتر از علوم