گونه جدید ویروس کرونا چیست؟

سازمان جهانی بهداشت گونه جدید ویروس کرونا، ب. ۱.۱۵۲۹ (B.1.1529) را «اومیکرون» (Omicron) نام‌گذاری کرده است و تنها چند هفته پس از شناسایی آن برای نخستین بار، آن را یک گونه نیازمند توجه و نگرانی معرفی کرده است.

این اعلامیه روز جمعه و در بحبوحه نگرانی‌های فزاینده‌ای درباره میزان بالای سرایت‌پذیری این گونه جدید و توانایی آن به کاهش اثربخشی واکسن‌ها منتشر شد. با این حال، با توجه به اینکه اومیکرون تازه ظهور کرده است، دانشمندان بر این باورند که ممکن است چند ماه طول بکشد تا درک کامل‌تری از مقیاس تهدیدی که ایجاد می‌کند، به دست آوریم. اما مسلم است که این گونه که از دودمان «ب.۱.۱» می‌آید، از نظر تعداد جهش‌های خود «بی‌سابقه» و «بسیار نا‌معمول» است.

«ب. ۱.۱۵۲۹» دارای ۳۲ جهش در پروتئین سنبله خود است؛ شامل E484A ، K417N و N440K که به ویروس کمک می‌کند تا از شناسایی توسط پادتن‌ها بگریزد.

جهش دیگری، N501Y، نیز به نظر می‌رسد که توانایی ویروس را برای ورود به سلول‌های ما افزایش می‌دهد و باعث سرایت‌پذیری بیشتر آن می‌شود.

این گونه از کجا آمده است؟

این گونه برای اولین بار در ۱۱ نوامبر در بوتسوانا مشاهده شد و تا کنون سه مورد از ابتلا به آن در آن کشور ثبت شده است.

در آفریقای جنوبی نیز که نخستین مورد از این گونه در ۱۴ نوامبر مشاهده شد، به گفته موسسه ملی بیماری‌های واگیر آن کشور، اینک ۲۲ مورد ثبت‌شده وجود دارد. انتظار می‌رود که با انتشار نتایج توالی‌یابی، موارد بیشتری نیز در آن کشور تأیید شود. دولت آفریقای جنوبی روز پنجشنبه گفت که بسیاری از موارد ابتلا به «اومیکرون» در استان گوتنگ قرار دارند. این کشور همچنین خواستار یک جلسه فوری با کارگروه فنی کرونا در سازمان جهانی بهداشت شده است.

یک مورد دیگر نیز در هنگ کنگ شناسایی شده است که مربوط به یک مسافر ۳۶ ساله است که از ۲۳ اکتبر تا ۱۱ نوامبر در آفریقای جنوبی اقامت داشته است، و آزمایش سه‌روزه‌اش در قرنطینه در بازگشت به زادگاهش، مثبت بوده است.

روز جمعه، پس از گزارش یک عفونت در بلژیک، اروپا اولین مورد تایید شده خود را ثبت کرد. مارک ون رانست، ویروس‌شناس، در توییتی نوشت که این گونه در مسافری که اوایل ماه جاری از مصر بازگشته بود، شناسایی شده است.

دانشمندان گفته‌اند که این گونه بیش از هر گونه دیگری که تا کنون دیده‌اند، دارای تغییراتی در پروتئین سنبله خود است. فرضیاتی نیز هست مبنی بر آنکه ممکن است این بیماری از فردی دارای نارسایی ایمنی جسمی که مدتی طولانی حامل ویروس بوده است (احتمالا فردی مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز درمان‌نشده) پدید آمده باشد.

پروفسور فرانسوا بالو، مدیر موسسه ژنتیک در یونیورسیتی کالج لندن، گفت که جهش‌های این گونه «به شکلی نامعمول در گوشه‌ تمرکز دارد» و «ظاهراً در یک انفجار یک‌باره، خلق و انباشته شده است».

او توضیح داد که این امر نشان می‌دهد که ممکن است این گونه، در طی «عفونت مزمن یک فرد دارای نقص ایمنی، احتمالاً در یک بیمار اچ‌آی‌وی/ایدز درمان‌نشده»، ایجاد شده باشد.

تاکنون هیچ موردی از این گونه در بریتانیا ثبت نشده است.

آیا این گونه به واکسن مقاوم است؟

پروتئین‌های سنبله‌ای که قسمت بیرونی ویروس کرونا را می‌پوشانند، به آن اجازه می‌دهد تا به سلول‌های انسانی بچسبد و وارد آن شود. واکسن‌ها بدن را آموزش می‌دهند تا این شاخک‌ها را بشناسد و آن‌ها را خنثی کند، و به این ترتیب از عفونت سلول‌ها جلوگیری کند.

۳۲ جهش شناسایی‌شده در پروتئین سنبله گونه جدید، شکل این ساختار را تغییر می‌دهد و آن را برای واکنش ایمنی ناشی از واکسن‌ها، مشکل‌ساز می‌کند.

این جهش‌ها می‌توانند شناسایی‌پذیری پروتئین سنبله را برای پادتن‌های ما کاهش دهند. در نتیجه، پادتن‌ها نخواهند توانست در خنثی کردن ویروس موثر باشند، و ویروس می‌تواند دفاع ایمنی را از بین ببرد و ایجاد عفونت کند.

آیا باید نگران باشیم؟

نظرات دانشمندان دراین باره متفاوت است.

دکتر تام پیکاک، ویروس‌شناس دانشگاه امپریال کالج لندن، هشدار داد که این گونه به دلیل ۳۲ جهش در پروتئین سنبله آن، می‌تواند «واقعا نگران‌کننده» باشد.

با این حال، پروفسور بالو گفت که در حال حاضر «هیچ دلیلی برای نگرانی بیش از حد وجود ندارد.»

دکتر پیکاک در توییتر نوشت که این گونه «به دلیل مشخصات هولناک سنبله، باید بسیار بسیار مورد رصد قرار گیرد»، چرا که می‌تواند به این معنی باشد که از هر گونه دیگری تاکنون مسری‌تر است.»

او گفت: «صادر شدن آن به آسیا نشان می‌دهد که این گونه ممکن است بسیار شایع‌تر از آن چیزی باشد که آزمایش‌های توالی‌یابی به تنهایی نشان می‌دهند.»

«همچنین، طول بسیار دراز شاخه و مقدار فوق‌العاده بالای جهش‌های سنبله، نشان از این دارد که این موضوع (گریز پیش‌بینی‌شده آن از اکثر پادتن‌های مونوکلونال شناخته‌شده) می‌تواند مایه نگرانی واقعی باشد.»

اما دکتر پیکاک گفت که او «امیدوار است» این گونه تبدیل به یکی از این «خوشه‌های عجیب و کمیاب» شود و آنقدر که می‌ترسیم، سرایت‌‌پذیر نباشد.

در همین حال، پروفسور بالو گفت: «پیش‌بینی این که این گونه چقدر ممکن است در این مرحله قابلیت سرایت داشته باشد، دشوار است».

این استاد دانشگاه توضیح داد: «فعلا باید از نزدیک آن را رصد کرد و مورد تجزیه و تحلیل قرارش داد، اما دلیلی برای نگرانی بیش از حد وجود ندارد، مگر آن که در آینده نزدیک تعدد موارد آن رو به افزایش گذارد.»

دکتر میرا چاند، مدیر بخش شناسایی موارد جدید کرونا در آژانس امنیت بهداشتی بریتانیا، گفت که گونه‌های جدید کرونا در سراسر جهان، تحت نظارت مداوم و گزینش نشده است و ظهور شمار کمی از موارد که دارای «مجموعه‌های جدیدی از جهش» باشد، «نامعمول نیست.»

او توضیح داد: «از آنجایی که در طبیعت اغلب ویروس‌ها است که تصادفی جهش یابند، غیرعادی نیست که تعداد کمی از موارد با مجموعه‌های جدیدی از جهش‌ها ایجاد شوند. هر گونه‌ای که شواهدی از شیوع را نشان دهد، به سرعت ارزیابی می‌شود.»

کشورها مقابله با این تهدید را آغاز کرده‌اند و بریتانیا کشورهای بوتسوانا، اسواتینی، نامیبیا، لسوتو، آفریقای جنوبی، و زیمبابوه را به فهرست قرمز ممنوعیت سفر اضافه کرده است تا از گسترش این گونه جلوگیری کند.

ساجد جاوید، وزیر بهداشت بریتانیا، گفت که «نگرانی بین‌المللی بزرگی» درباره گونه اومیکرون وجود دارد. پروفسور جان ادموندز، یکی از اعضای گروه علمی مشاوره برای موارد اضطراری (موسوم به سیج)، نیز ظهور آن را «بسیار نگران‌کننده» خواند.

او گفت: «داده‌های مولکولی بسیار نگران‌کننده هستند... داده‌های مولکولی نشان می‌دهند که شاید این گونه بتواند از واکنش ایمنی فرار کند.»