ایران سه میلیون سرباز غایب دارد و از میان ۷۰۰ هزار نفری که سالانه به اجبار زیر پرچم می‌روند؛ برخی خودکشی می‌کنند، گروهی متواری می‌شوند و برخی هم به انواع آسیب‌های اجتماعی دچار می‌شوند و هم‌قطاران یا مافوق خود را می‌کشند. سربازی که اول فروردین سال ۱۴۰۱، چهار هم‌‌خدمتی خود را در پادگان نیروی دریایی سپاه در «دیلم» استان بوشهر کشت، به اجبار به سربازی رفته بود.علت اقدام جنون‌آمیز این سرباز «تحقیر مافوق و مخالفت با درخواست مرخصی» اعلام شد‌، رفتاری که یکی از مهم‌ترین آسیب‌های سربازی اجباری در ایران است و تاکنون شمار قابل توجهی از سربازان و نظامیان را به کام مرگ فرو برده است.

سربازی اجباری که سابقه‌ای ۹۰ ساله در ایران دارد، وقت و زندگی جوانان را هدر می‌دهد و بسیاری از غایبان را سال‌ها از حقوق ابتدایی محروم می‌کند و تعداد بسیاری را هم وادار به مهاجرت از ایران کرده است. سربازی در ایران به گفته یک نماینده مجلس سال‌ها است که به کارخانه «دشمن‌سازی» علیه جمهوری اسلامی تبدیل شده ‌است؛ کارخانه‌ای که چرخ‌های آن به‌‌دلیل نگاه نظامی، امنیتی و متوهمانه جمهوری اسلامی به مناسبات جهانی در حال حاضر هزاران نفر را ازنظر اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به اسم «خدمت مقدس سربازی» له می‌کند.

چرا سربازی اجباری لغو نمی‌شود؟

از آنجا که رهنامه دفاعی یا نظامی جمهوری اسلامی در ایران متکی بر «نیروی انسانی» است، امکان لغو سربازی اجباری بدون تغییر اساسی در برخی مفاد این رهنامه امکان‌پذیر نیست. این رهنامه با این فرض که جمهوری اسلامی همواره در معرض انواع تهدید‌های نظامی و امنیتی است، تهیه شده و یکی از خروجی‌های آن سربازی اجباری در ایران است. این اجبار باعث شده است که هر روز نگرش جوانان به موضوع سربازی منفی‌تر شود و آمار‌های مربوط به ترك خدمت، غیبت از خدمت، خودزنی و خودکشی و همچنین دیگرزنی در پادگان‌ها افزایش یابد.

سربازی در کدام کشور‌ها اجباری است؟

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از میان ۱۹۸ کشور دست‌کم ۱۱۲ کشور سربازی اجباری ندارند و تنها در ۲۰ کشور خدمت نظام‌وظیفه اجباری بیش از ۱۸ ماه وجود دارد. بورکینافاسو، ارمنستان، تاجیکستان، ترکمنستان، کره شمالی، کنگو، کوبا، گینه، لیبی، مصر، سودان، سوریه، سومالی و ایران ازجمله کشور‌هایی‌اند که خدمت وظیفه ۱۸ ماه یا بیشتر دارند.

قانون سربازی اجباری در ایران از کجا آمده است؟

قانون خدمت وظیفه عمومی کنونی مصوب سال ۱۳۶۳ است و اگر چه تاکنون بارها اصلاح شده، اما برابر ماده چهار این قانون، خدمت وظیفه عمومی در ایران ۳۰ سال تعیین شده است. این مدت به چهار دوره ضرورت (۱۸ تا ۲۴ ماه)، احتیاط (هشت سال)، ذخیره اول (۱۰ سال) و ذخیره دوم (۱۰ سال) تقسیم شده است. در دوره ضرورت هر مرد ایرانی که به سن ۱۸ سال تمام می‌رسد، موظف است به خدمت سربازی برود یا در صورت داشتن شرایط برای گرفتن معافیت، اقدام‌های لازم را انجام دهد و در غیر این صورت سرباز غایب محسوب می شود و به مراجع قضایی معرفی خواهد شد.

سربازی اجباری چه معایبی دارد؟

موافقان سربازی می‌گویند «دسترسی آسان و سریع به نیروی انسانی جوان برای دفاع» و «صرفه‌جویی در هزینه‌های دفاعی» از مهم‌ترین محاسن این قانون است، اما در مقابل بسیاری از مخالفان فهرستی از معایب آن ارائه کرده‌اند و خواهان لغو چنین قانونی شده‌اند. مخالفان می‌گویند هدر رفتن دو سال از بهترین سال‌های زندگی جوانان برای یادگیری فنون نظامی ۱۰۰ سال پیش و اجرای رژه و پست نگهبانی یکی از مهم‌ترین معایب این قانون است. به اعتقاد آن‌ها سربازی یکی از بزرگترین موانع تحصیل، اشتغال و ازدواج جوانان در ایران است و حضور سربازان بدون گزینش در پادگان‌ها و مراکز نظامی، ضریب آسیب‌پذیری امنیتی این مراکز را افزایش می‌دهد.

همچنین گروهی از مخالفان می‌گویند آموزش‌های ارائه شده در مراکز آموزش نظامی، مناسب جنگ‌های قدیمی است و تناسبی با جنگ‌های امروزی ندارد و این مسئله تنها منجر به اتلاف سرمایه انسانی و مالی در ایران می‌شود.

آسیب‌های فردی سربازی اجباری چیست؟

سربازان به‌‌دلیل زندگی در محیطی خشک با قوانین و مقررات سخت‌گیرانه و به‌علت دوری از خانواده‌ همواره در معرض انواع آسیب‌ها قرار دارند. خودکشی، دیگرزنی، اعتیاد و بسیاری دیگر از آسیب‌های اجتماعی از شایع‌ترین ناهنجاری‌ها در پادگان‌ها است. در ایران آمار دقیقی از سربازانی که اقدام به خودکشی می‌کنند وجود ندارد، اما نتایج یک تحقیق که بین سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲ در یکی از بیمارستان‌های شهر تهران انجام شد، نشان داد بیش از ۵۵ درصد کسانی که در اثر خودکشی در بیمارستان بستری شده‌اند، سرباز بودند.

سرباز‌ها در ایران با انواع تحقیر‌ها، محرومیت‌ها، تبعیض‌ها و سوء‌استفاد‌های مافوق خود دست‌وپنجه نرم می‌کنند که همه این مسائل منجر به افزایش رفتار‌های ناهنجار اجتماعی در میان آن‌ها می‌شود. نتایج برخی تحقیق‌ها در ایران نشان می‌دهد که سربازها همواره از اضطراب، افسردگی، خودبیمارانگاری و پرخاشگری رنج می‌برند که در پاره‌ای موارد منجر به خودکشی یا دیگرکشی می‌شود.

غیبت یا فرار؛ دو راه‌حل جوانان درقبال سربازی اجباری

ترک خدمت در سازمان‌های نظامی بیشتر به شکل فرار از خدمت دیده می‌شود که اثبات آن تابع شرایط و ضوابط خاصی است و رسیدگی به آن نیز بر عهده سازمان قضایی نیروهای مسلح است. مهم‌ترین زمینه‌های فرار نظامیان یا سربازان از پادگان‌ها شامل عوامل محیطی، روانی، اقتصادی، فردی، سازمانی و مدیریتی است. بالا بودن سن افراد در زمان خدمت، میزان تحصیلات، متاهل یا مجرد بودن، اعتیاد به مواد مخدر، باور دینی، وابستگی بیش‌ازحد به خانواده، سهل‌انگاری در انجام وظیفه و بیهوده انگاشتن خدمت، سال‌های خدمت سربازی، بیماری اعضای خانواده، نداشتن سلامت جسمی و بیماری فرد، داشتن شغل و درآمد قبل از خدمت سربازی و آشنا نبودن با آیین‌نامه‌های انضباطی از مهم‌ترین عوامل فردی فرار از سربازی اجباری در ایران محسوب می‌شوند.

مهم‌ترین زمینه‌های سازمانی و ساختاری در فرار سربازان از پادگان‌ها در ایران نیز شامل سختی سربازی در مناطق محروم و مناطق عملیاتی و خطرهای ناشی از برخورد با اشرار و گروه‌‌های مسلح، كمبود امكانات رفاهی در یگان‌های خدمتی، فاصله دور محل خدمت تا محل سكونت، تفاوت محیط خدمت به لحاظ بافت خاص هر یك از نیروها و ‌یگان‌ها، وجود تفاوت فرهنگی میان كاركنان در محیط كاری، حضور مداوم در محل خدمت و كمبود مرخصی، بدی آب‌وهوا، نبود وضعیت بهداشتی مطلوب در محل خدمت، تغذیه نامناسب و پایین بودن كیفیت آن، تعدیل نکردن به‌موقع نیروها در منطقه عملیاتی، نامناسب بودن محیط خدمت و ماموریت ازلحاظ امكانات اولیه زندگی و ناسازگاری فرد با محیط اجتماعی است.

نبود اوقات فراغت، حجم بالای کار و فشار ناشی از آن، متناسب نبودن لوازم و امکانات، نبود آموزش مناسب، رسیدگی نکردن به‌موقع به تخلف‌ها و غیبت سربازان وظیفه، كافی نبودن حقوق سربازی‌، تبعیض در بین سربازان و تشویق و تنبیه‌های ناعادلانه، تحمیل وظایف خارج از حد توان به سربازان وظیفه، اجرا نکردن به‌موقع طرح تعدیل كاركنان، بی‌احترامی به شخصیت سربازان و تحقیر و تمسخر آن‌ها در جمع، توجه نکردن به خواسته‌های به‌حق و قانونی سربازان وظیفه و آزار و اذیت آن‌ها را می‌توان از دیگر عوامل سازمانی موثر در فرار سرباز‌ها از پادگان‌ها برشمرد.

فرماندهان و سیاست‌گذاران مسائل نظامی در مورد تمامی آسیب‌های سربازی اجباری در ایران آگاهی دارند و بهتر از هر نهاد و سازمانی می‌دانند که این سیاست هر سال چه هزینه‌های هنگفتی بر حکومت و خانواده‌ها تحمیل می‌کند، اما همان نگاه امنیتی و متوهمانه که معتقد است تمام جهان بسیج شده‌‌اند تا نظام جمهوری اسلامی را سرنگون کنند، مانع تغییرهای بنیادین در این قانون ناکارآمد و هزینه‌‌بر می‌شود.