به‌تازگی در شبکه‌های اجتماعی ویدیویی از جدال لفظی مدیر یک مدرسه با پدر دانش‌آموزی منتشر شد که در آن، مدیر مدرسه به‌صراحت اعلام می‌کند دانش‌آموز را به بهانه پایین بودن نمره‌ها، اما در واقع به دلیل ناتوانی پدر در پرداخت شهریه، اخراج کرده است. در مقابل، پدر دانش‌آموز بارها تاکید می‌کند که نتوانسته است شهریه موردنظر مدرسه را تامین کند و از مدیر مدرسه می‌پرسد: آیا فرزندم فقط به دلیل نپرداختن شهریه مدرسه دولتی باید اخراج شود؟ و مدیر نیز باصراحت پاسخ می‌دهد که هزینه‌های مدرسه را از طریق پولی که خانواده‌ها می‌پردازند، «هدایت» می‌کند و اگر این پدر اعتراضی دارد، می‌تواند به آموزش‌ و پرورش مراجعه کند، اما او از هیچ‌کس نمی‌ترسد.

این جمله که «می‌توانی به آموزش‌ و پرورش شکایت کنی، من از کسی نمی‌ترسم» برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی که فرزند دانش‌آموز دارند، آشنا است. مسئولان آموزش‌ و پرورش سال‌ها است ادعا می‌کنند دریافت شهریه در مدارس دولتی «تخلف» و «غیرقانونی» است، اما آنچه در واقعیت اتفاق می‌افتد، خلاف این ادعا را ثابت می‌کند. مدارس دولتی دانش‌آموزان را تنها در صورت پرداخت شهریه‌های سنگین ثبت‌نام می‌کنند و اگر خانواده‌ای نتواند شهریه‌ای را که وعده داده است بپردازد، مانند آنچه در ویدیو اخیر دیده شد، فرزندشان با تهدید به اخراج یا حتی اخراج واقعی روبرو می‌شود.

باور اینکه چنین اقدام‌هایی بدون اطلاع و چراغ سبز آموزش‌ و پرورش انجام می‌شود، نه‌تنها بعید، بلکه غیرممکن است. به‌ عبارت‌ دیگر، وزارت آموزش‌ و پرورش با ادعای رایگان بودن تحصیل در مدارس دولتی، از یک‌ سو خود را از انتقادها درباره پولی شدن آموزش مبری می‌کند و از سوی دیگر، به مدارس اجازه می‌دهد از خانواده‌ها شهریه بگیرند و حتی از آن‌ها می‌خواهد بخش زیادی از هزینه‌های مدرسه را از این طریق تامین کنند.

پیش‌تر نیز گزارش‌های متعددی منتشر شد، مبنی بر اینکه برخی مدارس در پایان سال، کارنامه دانش‌آموزان را گرو نگه می‌دارند تا شهریه سال تحصیلی را دریافت کنند. در برخی موارد نیز، مدیران مدارس از خانواده‌ها خواسته‌اند به‌ جای پرداخت شهریه، کارهای خدماتی انجام دهند. نمونه‌اش زنی سرپرست خانوار بود که به دلیل ناتوانی در پرداخت شهریه، مجبور شد مدرسه را نظافت کند.

این در حالی است که طبق اصل ۳۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، «دولت موظف است وسایل آموزش‌ و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم کند و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد.» همچنین بر اساس ضوابط آموزش‌ و پرورش، هرگونه دریافت شهریه اجباری از والدین در مدارس دولتی غیرقانونی و تخلف محسوب می‌شود. اما این قوانین در عمل هرگز اجرایی نشده‌اند و تنها روی کاغذ اعتبار دارند.

در مثلث آموزش‌ و پرورش، خانواده‌ها و مدارس، همواره این آموزش‌ و پرورش است که با اتکا به مقرراتی بدون ضمانت اجرا، از خود سلب مسئولیت می‌کند و خانواده‌ها و مدارس را مقابل یکدیگر قرار می‌دهد. از یک‌سو، مسئولان مدارس می‌گویند که برای تامین هزینه‌های جاری مانند آب و برق و گاز، با کمبود بودجه مواجه‌اند و مجبورند از خانواده‌ها پول بگیرند و از سوی دیگر، خانواده‌ها‌ــ به‌ویژه کم‌درآمدها‌ــ تاکید می‌کنند که فرزندشان را در مدرسه دولتی ثبت‌نام کرده‌اند تا از تحصیل رایگان بهره‌مند شود.

اواخر شهریور امسال، علی فرهادی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع آموزش‌ و پرورش، در آستانه آغاز سال تحصیلی، در یک برنامه تلویزیونی گفت: «تعداد مدارس دولتی که از خانواده‌ها پول دریافت می‌کنند، اندک است و کمک‌های والدین به مدارس دولتی داوطلبانه است. هیچ‌گونه اجبار در کار نیست و در صورت شکایت، طی سه روز به آن رسیدگی می‌شود.»

اما واقعیت این است که وقتی مدیران مدارس در واکنش به اعتراض والدین، آن‌ها را به شکایت نزد آموزش‌ و پرورش ارجاع می‌دهند، نشان می‌دهد که دریافت شهریه در مدارس دولتی با هماهنگی کامل وزارت آموزش‌ و پرورش انجام می‌شود. این در حالی است که سالانه مبالغ هنگفتی از بودجه آموزش‌ و پرورش صرف برنامه‌های تبلیغاتی، آموزش‌های ایدئولوژیک و استخدام طلاب در مدارس می‌شود.

پیش‌تر، محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش، به خبرگزاری ایمنا گفته بود: «بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل ناتوانی خانواده‌ها در پرداخت شهریه مدارس دولتی، ناچار به ترک تحصیل می‌شوند. در حالی‌ که دانش‌آموزانی که توانایی مالی بیشتری دارند، راحت‌تر ادامه تحصیل می‌دهند و در کنکور سراسری نیز عملکرد بهتری دارند. این نگاه مالی به تحصیل، موجب هدر رفتن استعدادهای بسیاری از دانش‌آموزان شده است، چرا که بسیاری از آن‌ها صرفا به دلیل نداشتن پول شهریه، از تحصیل محروم می‌شوند.»

علاوه بر ۲۰ هزار طلبه‌ای که در مدارس ایران تحت عنوان «طرح امین» استخدام شده‌اند و از بودجه عمومی ارتزاق می‌کنند، شهرداری تهران نیز تحت عنوان طرحی به نام «آرمان»، بودجه‌ای ۵۵۰ میلیارد تومانی اختصاص داده است که به موجب آن، طلاب با هدف شستشوی مغزی دانش‌آموزان به مدارس اعزام می‌شوند. عنوان این طرح برگرفته از نام آرمان علی‌وردی، طلبه بسیجی، است که در جریان خیزش سراسری ۱۴۰۱ جان باخت و اکنون زندانیان پرونده اکباتان به اتهام قتل او در معرض مجازات سنگین اعدام قرار دارند.