سی و سومین نمایشگاه کتاب تهران عصر شنبه، با حضور مجدد رئیس جمهوری به پایان رسید. نمایشگاهی که به روال سال‌های گذشته، می‌باید با حضور ریاست مجلس به پایان می‌رسید، این بار شاهد حضور دوباره ابراهیم رئیسی بود تا او نخستین رئیس جمهوری باشد که دو بار در یک سال به نمایشگاه کتاب رفته است. در دوره‌های گذشته، سنت برگزاری نمایشگاه به این صورت بود که ریاست جمهوری در مراسم افتتاحیه شرکت و سخنرانی می‌کرد، و ریاست مجلس در مراسم اختتامیه حضور می‌یافت و ضمن بازدید از نمایشگاه و صحبت با ناشران، به سخنرانی درباره اهمیت کتاب و فرهنگ و قلم می‌پرداخت. امسال اما این سیاست و شیوه نسبتا باسابقه درباره نمایشگاه، در پیش گرفته نشد و دست‌اندرکاران نمایشگاه نیز درباره حضور نیافتن ریاست مجلس در مراسم اختتامیه، توضیحی ندادند.
فروش ۲۰۰ میلیارد تومانی تا روزهای پایانی
اگرچه آمار نهایی میزان فروش کتاب‌های نمایشگاه هنوز اعلام نشده است، خبرگزاری «باشگاه خبرنگاران جوان» به نقل از دست‌اندرکاران نمایشگاه، از فروش ۱۹۰ میلیارد تومانی تا پایان روز ۳۱ اردیبهشت خبر داد. از این رقم، ۱۱۰ میلیارد تومان برای نمایشگاه فیزیکی و ۸۰ میلیارد تومان برای نمایشگاه مجازی بوده است. اگر میانگین قیمت هر کتاب را ۵۰ هزار تومان در نظر بگیریم، نزدیک به ۴ میلیون نسخه کتاب در این ایام به فروش رفته است.
یک روز تعطیلی نامنتظره و بی‌سابقه
در تاریخ نمایشگاه کتاب سابقه نداشت که ناگهان روزی را تعطیل اعلام کنند، اما به نظر می‌رسد که هم‌زمانی نمایشگاه با برخی اعتراض‌های مردمی اخیر به ناکارآمدی‌ها و گرانی‌ها، دلیل اعلام نشده تعطیلی نمایشگاه باشد. دست‌اندرکاران نمایشگاه آلودگی هوا را دلیل تعطیلی اعلام کرده‌اند، اما معضل آلودگی هوای تهران در تمامی این سال‌ها برقرار بوده است و با تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، رفت وآمد هم کم می‌شد و میزان آلودگی کاهش می‌یافت، ضمن آنکه عمده مردمی که به نمایشگاه می‌آمدند، از مترو استفاده می‌کردند و ترجیح می‌دادند با خودرو خود به نمایشگاه نروند و در نتیجه، ترافیک ناشی از دیدار از نمایشگاه به اندازه‌ای نبود و نیست که آلودگی هوا را زیادتر کند. ارائه نشدن آمار تعداد بازدیدکنندگان روزانه از نمایشگاه نیز می‌تواند به این شبهه دامن بزند و گمانه‌زنی‌ها را درباره دلیل اصلی تعطیلی نمایشگاه، به سمت علت اعلام نشده آن هدایت کند.
آیا نمایشگاه کتاب رقیبی برای کتاب‌فروشی‌های شهرستانی است؟
در چند هفته اخیر بحث آسیب‌زا بودن نمایشگاه کتاب و تاثیر منفی آن بر فروش کتاب‌فروشی‌ها، به‌خصوص کتاب‌فروشان شهرستانی، به نقطه ثقل اصلی جدال و طناب‌کشی میان مخالفان و موافقان نمایشگاه تبدیل شد. مخالفان نمایشگاه بر این باورند که نمایشگاه با فروش کتاب‌های ارائه شده در آن، عملا اندک بودجه مردم را برای خرید کتاب، از جیب آنان خالی می‌کند و این امر سبب می‌شود تا دیگر برای خرید کتاب به کتاب‌فروشی‌ها رجوع نکنند. در برابر این دیدگاه، ناشرانی در بخش خصوصی که باور مغایری دارند، معتقدند که نمایشگاه کتاب به دلیل قدمت و سابقه‌ای که دارد، مشتریان ویژه‌ای یافته است که فارغ از ایام سال و تنها به دلیل برپایی نمایشگاه، به بازدید و خرید کتاب از آن می‌آیند. از جمله این ناشران، یوسف‌علیخانی، داستان‌نویس و مدیر انتشارات «آموت» است که از جمله ناشران فعال یک دهه اخیر به شمار می‌آید. او با اشاره به ویترین کوچک کتاب‌فروشی‌ها برای تمامی آثار یک ناشر، می‌گوید: «یک کتاب‌فروشی در شهرستان یا هر جای دیگر اگر همتی بکند، بتواند تنها ۲۰ عنوان از کتاب‌های نشری مانند آموت را روی ویترین خود قرار دهد، در حالیکه ما بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب داریم و نمایشگاه تنها جایی است که ما می‌توانیم تمامی کتاب‌ها را به مخاطبانی که هیچ‌گاه در یک کتاب‌فروشی امکان دیدن این همه کتاب از یک ناشر را ندارند، عرضه کنیم.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
نکته مورد نظر مدیر نشر «آموت» را پیش از این هم ناشرانی که برپایی نمایشگاه و فواید آن را بسیار بیشتر از مضرات آن می‌دانستند، مطرح کرده‌اند؛ چنانکه به باور آنان، یکی از حسن‌های نمایشگاه، فروش کتاب‌های قدیمی و البته ارزشمند یک ناشر است که به دلیل آنکه نه توزیع‌کنندگان تمایلی به گرفتن کتاب‌های قدیمی دارند و نه کتاب‌فروش‌ها، این دسته از کتاب‌ها عملا از بازار عرضه خارج می‌شود و به انبارهای ناشران برمی‌گردد، در حالی که بخش مهمی از مخاطبان به دنبال این گونه آثارند.
در نمایشگاه امسال برخی از مهم‌ترین ناشران بخش خصوصی، مانند نشر نی، نشر مرکز، نشر ققنوس، نشر معین، خوارزمی، و نیلوفر، در حمایت از کتاب‌فروشان، به نمایشگاه نیامدند. این‌ها ناشرانی بودند با نزدیک به هزار عنوان کتاب که در زمان نمایشگاه‌‌های گذشته و به دلیل کیفیت بالای آثارشان و بهره‌گیری از بهترین مترجمان و نویسندگان در تولید کتاب، بیشترین تجمع را در غرفه‌های خود شاهد بودند. حضور نیافتن این گروه از ناشران، قطعا به کیفیت نمایشگاه آسیب زده است.
بخش مجازی با ۳۵۰ هزار سفارش
دست‌اندرکاران وزارت ارشاد به بخش مجازی نمایشگاه توجهی ویژه نشان دادند تا بار دیگر رقیب قدرتمندی با استفاده از رانت‌ها و امکانات دولتی، از جمله پرداخت نیمی از قیمت ارسال بسته پستی از سوی دولت، در مقابل فروشگاه‌های مجازی ناشران بخش خصوصی قد علم کند. حسین صفری، معاون اجرایی سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، در آخرین روز نمایشگاه، از ثبت سفارش بالای ۳۵۰ هزار بسته پستی در فروش مجازی خبر داد. در گزارش «ایبنا» از این نشست خبری، اشاره‌ای به میزان فروش و کتاب‌ها نشده است، در حالیکه آمار فروش مجازی به راحتی در درگاه‌های فروش کتاب قابل دسترسی و شمارش است.
نکته جالب توجه اینکه آقای صفری در برآورد خود از استقبال از نمایشگاه کتاب تهران، سهم بخش مجازی را هم در نظر گرفته و اشاره کرده است که به دلیل فضای کرونایی و پیشی‌بینی‌هایی که برای فاصله‌گیری‌های اجتماعی در نظر گرفته شده بود، بخش مهمی از مخاطبان نمایشگاه، خرید‌های خود را از طریق درگاه مجازی نمایشگاه انجام دادند؛ درگاهی که بیش از ۲۰۰ هزار عنوان کتاب از ناشران مختلف را در خود جای داده است و احتمالا یکی از بزرگترین انبارهای مجازی را در اختیار دارد. به نظر می‌رسد که ناشرانی که سبد فروش خود را در اختیار دولت و نمایشگاه کتاب قرار داد‌ه‌اند تا با تخفیف‌های گاه تا ۵۰ و ۶۰ درصد به فروش برسانند، ناامید از شبکه توزیع نامناسب کتاب در داخل کشور، به دنبال پول نقدی هستند که از این طریق به دست می‌آورند تا در شرایط بد اقتصادی و تورم زیاد، حداقل ارزش کتاب‌هایی را که تولید کرده‌اند، بیش از این از دست رفته نبینند.
از جمله مشکلاتی که برای بخش مجازی به وجود آمد، به فروش مجازی کتاب‌های خارجی ارتباط داشت که به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، در بخش ناشران لاتین و عرب، به دلیل اینکه کتاب‌ها تک نسخه‌ای یا دو نسخه‌ای بودند و در بخش حضوری نمایشگاه کتاب به فروش رفته بودند، و اعلام نشدن فقدان موجودی در سایت، مشکلاتی را برای خریداران مجازی ایجاد خواهد کرد.
با اینکه نمایشگاه اصلی و فیزیکی در مصلای تهران شامگاه شنبه به پایان رسید، اما دست‌اندرکاران نمایشگاه از ادامه کار نمایشگاه مجازی تا پایان روز دوشنبه، دوم خرداد، خبر دادند.
آیا نمایشگاه آینده در مصلی برگزار می‌شود؟
نمایشگاه بین‌المللی سی و سوم کتاب در حالی به پایان راه خود رسید که برخی حرف و حدیث‌ها از برپایی این نمایشگاه در شهرک آفتاب در سال آینده حکایت دارد. «باشگاه خبرنگاران جوان» به نقل از قائم‌مقام نمایشگاه گفت که نظرسنجی از مردم و ناشران برای برپایی نمایشگاه آتی در همین مکان (مصلی)، از رضایت عموم آنان خبر می‌دهد، اما به گفته او، اگر شهرک آفتاب تکمیل شود و بتواند فضای گسترده‌تری را در اختیار ناشران و دست‌اندرکاران نمایشگاه و مخاطبان قرار دهد، انتقال نمایشگاه به آن مکان نیز امکان‌پذیر است. اما به نظر می‌رسد که با توجه به وجود دست‌های پیدا و پنهانی که بیش از یک ونیم دهه است نمایشگاه را در مصلی نگه‌داشته‌اند، تغییر مکان برگزاری نمایشگاه احتمالا با دشواری‌ها و مقاومت‌هایی روبه‌رو شود؛ به ویژه از سوی افراد و نهادهایی که مایل نیستند درآمدی که از طریق اجاره سالن‌ها نصیب آن‌ها می‌شود، به این آسانی از کف برود و در اختیار گروه و دسته دیگری قرار گیرد.
