دست‌اندرکاران نوبل ادبیات امسال دو چهره ادبی از لهستان و اتریش را به‌عنوان برگزیدگان نوبل ادبی سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ انتخاب و معرفی کردند.
پیترهانتکه(Peter Handke) و اولگا توکارچوک(Olga Tokarczuk) دو نویسنده‌‌ای بودند که به خاطر مجموعه آثاری که در سال‌های زندگی ادبی خود خلق کردند این جایزه معتبر و طراز جهانی را نصیب خود کردند.
مراسم معرفی جایزه ادبی عصر روز پنج‌شنبه(ساعت یک به وقت محلی) در تالار جایزه نوبل و با حضور پنج داوری که قضاوت آثار این دو سال را بر عهده داشتند برگزار و مراسم نیز به صورت زنده از طریق شبکه یوتیوب و سایت نوبل پخش شد.
آندرس اولسن (Anders Olsson) و پر واستبرگ (Per Wastberg) به‌عنوان نمایند‌گان گروه داوران ادبیات پشت میز و به صورت ایستاده قرار گرفتند و آقای اولسن بیانیه هیات داوران را قرائت کرد و سپس به برخی از پرسش‌ها پاسخ گفت.
علاوه بر آن، سه داور دیگر جایزه ادبی نوبل نیز روی صحنه و هنگام قرائت بیانیه حضور داشتند.
برای نخستین بار است که جایزه نوبل سال قبل را در این مراسم اعلام می‌کنند.
پیترهانتکه برلین زیر بال فرشتگان
از میان دو برنده، پیترهانتکه نام شناخته‌شده‌تری برای ایرانیان است. در بیانیه جایزه ادبی نوبل او را «برای آثاری با تأثیر فراوان که با نبوغ زبانی، جزییات و ویژگی‌های تجربه انسانی را به کاوش و جست و جو قرار داده است.» مورد تحسین قرار دادند.
هانتکه نخستین بار در سال‌های دهه هفتاد میلادی در مقام یک نمایشنامه‌نویسی که از برتولت برشت تاثیر گرفته به ایرانیان معرفی شد.
کتاب او با عنوان «سه قطعه» با تصویرسازی متفاوتی از اردشیر محصص و با برگردان فارسی عباس نعلبندیان از متن آلمانی در سال ۱۳۵۰ منتشر شد. اگرچه ترجمه این کتاب چندان روان و جذاب نیست.
کتاب شامل یک مصاحبه و سه قطعه از کارهای «پیتر هانتکه» است، «یک قطعه برای گفتن»، «فریاد کمک» و «معلم من پای من» که سال ۱۳۵۰ در کارگاه نمایش و به طراحی و کارگردانی آربی آوانسیان اجرا شد.
آوانسیان در مقدمه بسیار کوتاهی بر کتاب فلسفه نمایش‌های هانتکه را بر عنصر «بازی» استوار دانسته و نوشت: «در خواندن این متن‌ها خواننده بی‌اختیار به بازی خوانده میشود و اگر بازی را نپذیرد، به خودی خود از بازی کنار گذاشته میشود».
در مصاحبه‌ای که در ابتدای کتاب با هانتکه انجام شده او خود را سخت تحت تاثیر برتولت برشت، نمایشنامه‌نویس نامدار آلمانی می‌داند و می‌گوید: «برشت به من دلیلی برای اندیشیدن داده است… و نمایش‌هایی که اساس خود را بر تناقض و تضاد بین نیروهای اجتماعی بنا گذاشته‌اند. مجادله اصلی نیروهای ارتجاعی و محافظه‌کار درباره آن دسته از مردمانی که در شرایطی غیرمنطقی به سر می‌برند، و گویا این مردمان خواهان هیچ راه دیگری نیستند به وسیله برشت در نمایشنامه‌های او به صورت بلاهتی عظیم و شرم آور نشان داده شده است».
علاوه بر این کتاب باید از دو کتاب «محاکمه»(مجموعه داستان) و رمان «فروشنده دوره‌گرد» یاد کرد که هر دو کتاب را خانم آرزو اقبالی از متن آلمانی به فارسی برگردان کرده است.
رمان فروشنده دوره‌گرد آن‌گونه که در معرفی کتاب آمده «بر اساس قواعد ژانر پلیسی و در استقبال از آثار ریموند چندلر نوشته شده اما فراتر از ژانر مذکور حرکت می‌کند. رمان داستان فروشنده‌ای‌ست شاهد جنایت؛ مردی که می‌تواند ببیند و برای همین در هر لحظه و تکه‌ای از متن مخاطب با رازها و رمزهایی که او به آنها اشاره می‌کند همراه میشود مگر کلید حل معما را بیابد.
هانتکه اما با فیلم برلین زیر بال فرشتگان شناخته شده است، فیلمی ساخته ویم وندرس که فیلمنامه درخشان هانتکه جایزه نخل طلای جشنواره کن را برای این فیلم به ارمغان آورد و نمایش گسترده آن در ایران نیز فضایی را برای معرفی هر چه بهتر نویسنده و کارگردانش فراهم ساخت.
از هانتکه داستان گاسپار نیز در ایران معروف است. داستانی واقعی که ورنر هرتزوگ، فیلمساز آلمانی فیلم معروف معمای گاسپارهاوزر را بر اسال همین رخداد بر پرده برد.
اولگا توکارچوک(زوگ) نامی ناشناخته برای ایرانیان
اولگا توکارچوک تا دو سال قبل نه تنها برای ایرانیان که برای مخاطبان دیگر کشورها نامی کمتر شناخته بود، اما در سال ۲۰۱۸ او جایزه معروف و ۵۰ هزار پوندی بوکر را به خاطر کتاب پروازها دریافت کرد. جایزه‌ای که به او و مترجم انگلیسی اثرش به صورت توامان اهدا شد.
پروازها که در واقع مهمترین رمان اولگا توکارچوک هم هست از سوی جنیفر کرافت مترجم آمریکایی برگردان انگلیسی شد.
ولگا توکارچوگ اولین لهستانی است که برنده این جایزه معتبر جهانی میشود. او تاکنون برنده چند جایزه معتبر شده و آثارش در لهستان مخاطبان زیادی دارد. «پروازها» اولین داستان این نویسنده است که به زبان انگلیسی ترجمه شده؛ موضوع اصلی این کتاب ارائه مفهوم سفر در قرون مختلف است.
هیات داوران بوکر توگارچوک را برخوردار از تخیلی قوی دانستند که با کهکشانی از داستان‌ها آشنا می‌سازد. توصیفی که تقریبا با وصف داوران جایزه ادبی نوبل درباره جهان داستانی توکارچوک همخوانی دارد. در بیانیه هیات داوران جایزه نوبل خانم توکارچوک «برای روایت تخیلی که با ارائه احساس و شوری همه‌جانبه در آمیخته و تجربه‌های زندگی را با عبور از مرزها بیان می‌کند.» مورد تحسین قرار گرفته است.
توکارچوک نخستین اثرش را در قالب مجموعه شعر در سال ۱۹۸۹ منتشر کرد و تاکنون هشت رمان و دو مجموعه داستان کوتاه در کارنامه ادبی‌اش دارد و علاوه بر آن، میزبان یک جشنواره ادبی است که قطعا با دریافت جایزه نوبل ادبی می‌تواند بال و پر بیشتری به آن بدهد و آن‌را به مهمترین جایزه ادبی لهستان بدل سازد.
چرا نوبل ادبیات ۲۰۱۸ با تاخیر اعلام شد؟
سال گذشته به دلیل یک رسوایی جنسی که در کمیته نوبل ادبی خبرساز شد، این کمیته تصمیم گرفت اعلام جایزه ادبی را یک سال به تعویق بیندازد.
ماجرا به یکی از اعضای کمیته داوران نوبل ادبی باز می‌گشت که همسرش ۱۸ زنی، که عضو یا از بستگان اعضای آکادمی نوبل بودند را مورد آزار و اذیت جنسی قرار داد.
نام عضو کمیته ادبی کاترینا فروستنسون و نام همسرش کلود آرنو بود که به خاطر آزار و اذیت‌های جنسی دسامبر ۲۰۱۸ در دادگاه سوئد به دو و نیم سال حبس محکوم شد.
همچنین خانم فروستنسون به دلیل بی‌تعهدی‌اش در افشای برندگان نوبل نزد همسرش متهم و از کمیته نوبل اخراج شد. یکی از اصول و معیارهای جایزه نوبل رازداری و مخفی‌نگه‌داشتن برندگان و نامزدها تا روز اعلام نتایج نهایی است.
این ماجرای نسبتا نادر در سابقه فعالیت‌های نوبل ادبی سبب شد تا اصلاحات و تغییراتی در این بخش از جایزه نوبل صورت بگیرد و ماتس مالم، استاد دانشگاه گوتبنرگ از ابتدای ژوئن امسال به‌عنوان رئیس این کمیته انتخاب شد. از جمله کسانی که در کمیته داوری جایزه ادبی نوبل حضور دارند خانم ژیلا مساعد است که اکتبر سال گذشته به‌عنوان نخستین ایرانی عضو این کمیته به مجموعه نوبل ادبی پیوسته است.
جایزه‌های سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ نوبل به باب دیلن(ترانه‌سرا و خواننده) و کازو ایشی‌گورو (نویسنده رمان معروف بازمانده روز) تعلق گرفته بود.
