محمد دهقان، معاون حقوقی ابراهیم رئیسی، مدعی شد که آمریکا بخش مهمی از خواسته‌های جمهوری اسلامی را پذیرفته و اروپا نیز به دنبال اتمام آن است. دهقان در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه کرج با اعلام این خبر گفت: «مذاکرات چه به سرانجام برسد چه نرسد، دولت در مسیر خودش حرکت می‌کند.»

در روزهای اخیر خبرهای ضد و نقیضی از احیای برجام به گوش می‌رسد. فارغ از درست یا غیرواقعی بودن ادعای معاون رئیسی، بسیاری از اظهارات مقامات جمهوری اسلامی در مورد سیاست خارجی با چاشنی دروغ همراه بوده است. جزئیات مذاکرات ایران در چند ماه اخیر همیشه از منابع خارجی منتشر شده است و مسئولان جمهوری اسلامی تلاش کرده‌اند که یا در مورد اتفاقات سکوت کنند و یا با اظهاراتی که رنگ مصرف داخلی و پروپاگاندا دارد، اذهان را به سمت دیگری منحرف کنند.

محمد دهقان همچنین مدعی شده است که دولت ابراهیم رئیسی تفاهم نامه ۲۵ ساله با چین را امضا کرده است و آن را از بزرگ‌ترین اقدامات این دولت دانست. اما واقعیت به گونه دیگری رقم خورده است.

مذاکرات مربوط به قرارداد ۲۵ ساله جمهوری اسلامی ایران با چین از سال ۱۳۹۴ و در جریان سفر شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری چین به ایران آغاز شد. رئیس‌جمهوری این کشور در دیدار با علی خامنه‌ای این پیشنهاد را مطرح کرد و پس از تایید خامنه‌ای قرار بر این شد که چنین قراردادی تنظیم شود. اما به گفته منصور حقیقت پور، مشاور علی لاریجانی، دولت روحانی در پیگیری این قرارداد تعلل کرد و چین با اعتراض به این امر، مدعی شد دولت با آن‌ها برخورد تحقیرآمیز داشته است. چین به همین دلیل پیشنهاد کرد با نهادی بالاتر از دولت برای این قرارداد وارد مذاکره شود.

پس از این اتفاق، رهبر جمهوری اسلامی علی لاریجانی را مسئول پیگیری این قرارداد کرد. با تایید علی لاریجانی به عنوان مشاور خامنه‌ای و مجری توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین، دولت روحانی موظف شد که نسبت به امضای این توافق‌نامه اقدام کند. سرانجام در هفتم فروردین ۱۴۰۰ این قرارداد میان جمهوری اسلامی و جمهوری خلق چین امضا شد.

عضویت رسمی در شانگهای؛ دروغ یا بخشی از واقعیت

دهقان به اجرای مقدمات عضویت جمهوری اسلامی در سازمان همکاری شانگهای هم اشاره کرد و آن را نیز از اقدامات دولت رئیسی دانست.

دهقان گفت: «امضای تفاهم نامه برای پیوستن به شانگهای که مقدمات آن فراهم شده، بستر تقویت جمهوری اسلامی را فراهم کرد به طوری که موجب شد تا تمام ظرفیت‌ها را در یک بخش دنیا قرار ندهیم که این امر از دیگر اقدامات موثر دولت سیزدهم است.»

با وجود این ادعای معاون رئیسی اما محمود احمدی نژاد، رئیس دولت های نهم و دهم، برای اولین بار به صورت جدی تلاش کرد تا ایران به عضویت این سازمان در بیاید.

دولت احمدی نژاد در سال ۹۰ یک سد بزرگ پیش روی خود یعنی حمایت جمهوری اسلامی از گروه‌های اسلامگرای تاجیکستان را که به مذاق رهبران این کشور خوش نمی‌آمد، برطرف کرد.

پس از احمدی‌نژاد، حسن روحانی نیز چند بار در نشست‌های شانگهای شرکت کرد و خواستار همکاری بیشتر جمهوری اسلامی با کشورهای عضو شانگهای شد. ایران سال‌ها به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای حضور داشت. ۲۶ شهریور درحالی که تنها ۲۳ روز از رسمی شدن کابینه دولت ابراهیم رئیسی گذشته بود، خبر عضویت رسمی ایران در سازمان شانگهای از سوی خبرگزاری رسمی دولت، ایرنا منتشر شد. عضویت در این سازمان ظرف ۲۳ روز تقریبا محال است و احتمالا با توجه به عضو ناظر بودن ایران در شانگهای این مذاکرات از ماه‌ها و یا سال‌ها پیش شروع شده است. اما با اینکه مقامات جمهوری اسلامی بارها خبر از عضویت رسمی ایران در شانگهای داده‌اند، کمی بعدتر مشخص شد که خبری از عضویت رسمی در شانگهای نیست و تنها بررسی عضویت ایران در این سازمان مورد قبول واقع شده است. بر اساس اعلام «غیرت فاضل‌اف» معاون وزیر امور خارجه ازبکستان، رای گیری نهایی و امضای اسناد عضویت ایران در شانگهای؛ پانزدهم و شانزدهم سپتامبر انجام خواهد شد.

دهقان، معاون ابراهیم رئیسی در بخش‌های دیگری از صحبت‌هایش گفت: «موضوع بعدی که در دولت سیزدهم مورد توجه قرار گرفت بحث ایجاد توازن و تعادل در سیاست خارجی بود که درسال‌های گذشته به لحاظ روابط خارجی از جاده اعتدال و توازن خارج شده بودیم به طوری که دولت گذشته رابطه با رقبای آمریکا و اروپا را قطع کرد و به دنبال روابط با آمریکا و اروپا بود که هشت سال عمر خود را صرف این امر کرد و اشتباه فاحشی بود.»

زود تن به مذاکره ندادیم!

محمد دهقان همچنین با اشاره به اینکه مذاکرات برجامی جمهوری اسلامی در این دوره از موضع اقتدار بوده، گفت: «ارتباط با هر کشور دیگر باید از موضع اقتدار صورت گیرد چرا که اگر از موضع ضعف باشد باید امتیاز داد که در دولت سیزدهم این مهم مد نظر قرار گرفت به طوری‌که درابتدای فعالیت دولت آیت الله رییسی شاهد آن هستیم تا قبل از محکم کردن موضع خود تن به مذاکره ندادیم.»

مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی ۱۲ مرداد برگزار شد و او ۲۰ مرداد کابینه‌اش را به مجلس معرفی کرد. جلسات رای اعتماد مجلس برای تایید این وزرا ۳۰ مرداد آغاز شد و تا سوم شهریور به طول انجامید. ۲۴ شهریور علی باقری کنی، با حکم حسین امیرعبداللهیان جایگزین عراقچی در مذاکرات شد. باقری کنی در اولین فرصت یعنی ۲۸ روز بعد در تاریخ ۲۲ مهر با انریکه مورا قائم مقام مسئول روابط خارجی اتحادیه اروپا در تهران دیدار کرد. ۲۰ روز بعد از این دیدار، باقری کنی پس از تماسی تلفنی با انریکه مورا تاریخ ۸ آذر ۱۴۰۰ را برای آغاز مذاکرات برجامی در دولت رئیسی اعلام کرد. با توجه به بررسی مدت زمانی که از به رسمیت رسیدن کابینه رئیسی تا شروع مذاکرات طول کشید، می‌توان گفت؛ این گزاره که دولت رئیسی «تا قبل از محکم کردن مواضع خود تن به مذاکره» نداده است، حقیقت ندارد و مذاکرات برجامی ایران در دولت رئیسی بلافاصله آغاز شد.

جمهوری اسلامی ادعا می‌کند که تحریم‌ها تاثیری روی روند اقتصادی کشور نداشته و دولت رئیسی فعالانه در حال ارتباط با دیگر کشورهای جهان است. اما در واقعیت مذاکرات احیای برجام تا به امروز، با وجود تمایل اروپا و آمریکا برای احیای این توافقنامه، مذاکرات بارها به دلیل درخواست‌های خارج از برجام جمهوری اسلامی متوقف شده است.

امضا و احیای برجام هر روز عقب می‌افتد و همین باعث شده است که به گفته کارشناسان، ایران روزانه بیش از هزار میلیارد تومان از عقب افتادن امضای برجام ضرر کند. با این همه، تکلیف مقامات جمهوری اسلامی برای امضای این قرارداد کماکان روشن نیست. گاهی از امضای آن دفاع می‌کنند و گاهی نیز به آن حمله می‌کنند.

محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، که موضع‌گیری اول و آخر جمله او در مورد برجام با یکدیگر متناقض است و می‌گوید: «باید برجام به تصویب برسد چراکه تحریم‌های اقتصادی روزانه ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه به کشور وارد می‌کند، گفت: امروز به واسطه عدم اجرای برجام و مفاد مربوط به رفع تحریم‌های اقتصادی، روزانه بیش از ۱,۰۰۰ میلیارد تومان هزینه به اقتصاد ایران تحمیل می‌شود و این هزینه بر عهده کسانی است که هنوز ادعا دارند باید مجدداً از مسیر مذاکره با آمریکا مشکلات اقتصادی را حل کنیم.»

مسئولان جمهوری اسلامی همچنین بارها از فروش نفت سخن گفته‌اند و معتقدند که تحریم‌ها تاثیر چندانی بر میزان فروش ایران نگذاشته است. این در حالی‌ است که به دلیل تحریم‌ها و مشکل حمل و نقل و تبادل پول، ایران اندک اندک مشتریان سنتی خود را نیز از دست داده است.

در صورت امضای برجام هم جمهوری اسلامی همچنان به علت فروش نفت به صورت خام و نداشتن امکانات برای تولید فرآورده‌های نفتی، بخش زیادی از بازار را از دست داده است. پس از بازار نفت، بازار گاز هم از دست جمهوری اسلامی رفته است. ایران دومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان است اما نامش در میان ۱۰ صادرکننده اول گاز نیست. با وجود این، افزایش صادرات نفت ایران به چین باعث شده است که دولت بتواند ادعا کند که هنوز بازار جهانی را از دست نداده و تحریم‌ها تاثیر چندانی روی اقتصاد کشور نگذاشته است.