چهلمین روز قتل ژینا، مهسا امینی با اعتراض‌های گسترده خیابانی در ده‌ها شهر ایران همراه بوده است. اعتراض‌های خیابانی علاوه بر گسترش در شهرهای بیشتری، به شکل جدید‌تری مانند راهپیمایی و تظاهرات تبدیل شده است. 

یکی از دلایلی که حکومت جمهوری اسلامی در ۴۰ روز گذشته نتوانسته است برخلاف اعتراض‌های پیشین این اعتراض‌ها را سرکوب کند یا بنابر ادبیات حکومتی آن را «جمع» کند، وجود کانون‌ها، موتورها و پیشرانه‌های متعدد و مستقل این انقلاب است. این انقلاب دست‌کم ۱۹ پیشرانه دارد که هر یک از آن‌ها به‌طور مستقل به این انقلاب انرژی تزریق می‌کنند و به تداوم حرکت و پیشبرد آن کمک می‌کنند. هر یک از این ۱۹ پیشرانه اگرچه مستقل از یکدیگر عمل می‌کنند و حکومت با سرکوب یکی از آن‌ها نمی‌تواند بر همه آن‌ها غلبه کند و این انقلاب را از حرکت بیندازد، اما همه آن‌ها ضمن استقلال از یکدیگر، نقش تکمیلی برای هم دارند و همدیگر را تقویت می‌کنند و درمجموع حرکت و تداوم انقلاب و سرکوب‌ناپذیری آن را تقویت می‌کنند، اما این ۱۹ پیشرانه کدام‌اند؟

۱-اعتراض‌های خیابانی

مهم‌ترین و گسترده‌ترین شکل اعتراض‌ها در ایران‌، اعتراض‌های خیابانی است. اقشار مختلف مردم در ده‌ها شهر طی ۴۰ روز گذشته به خیابان آمده‌اند و اعتراض‌هایشان را با شعارهای تند ضد حکومتی، ازجمله دو شعار محوری مرگ بر دیکتاتور و زن، زندگی، آزادی، به نمایش گذاشته‌اند. ویژگی مهم این اعتراض‌ها پراکندگی آن‌ها در سراسر کشور بوده که سرکوب آن را برای نیروهای سرکوبگر دشوار کرده است. در تهران نیز به‌عنوان پایتخت، ده‌ها محله و نقطه شاهد اعتراض‌های مختلف بوده‌اند و نیروهای سرکوب مجبور شده‌اند برای سرکوب اعتراض‌ها در مناطق مختلف پایتخت متفرق شوند. همین موضوع یکی از دلایل تاکتیکی موفقیت معترضان در گسترش اعتراض‌ها و ناتوانی نیروهای سرکوب در مقابله با معترضان بوده است.

۲- جنبش شعار‌دادن‌های شبانه

 یکی از الگوهای ثابت و همیشگی اعتراض‌ها در ۴۰ روز گذشته، شعاردادن‌های شبانه معترضان در بسیاری از محلات بوده است. شهروندان بسیاری پس از اعتراض‌های روزانه، شب‌ها نیز از درون ساختمان‌های مسکونی یا از فراز پشت‌بام‌ها شروع به سردادن شعار علیه حکومت کرده‌اند. یکی از روش‌های اعتراض که بار روانی زیادی علیه حکومت و نیروهای سرکوبگر ایجاد کرده است. یکی از خلاقیت‌های شهروندان معترض در شعار دادن‌ها، نوآوری برحسب تحولات روز در خلق شعارهای جدید است.

۳- جنبش شعار‌نویسی و دیوار‌نویسی

 شعار‌نویسی در انقلاب نوین ایران در ابتدا روشی محدود برای اعتراض بود، اما به هر میزان که این انقلاب به پیش رفت دامنه شعار‌نویسی‌ها بیشتر و بیشتر شد. در شرایط کنونی جنبش دیوار‌نویسی و شعار‌نویسی به جایی رسیده است که در بسیاری از شهرها و خیابان‌ها فراگیر شده و حتی در بسیاری از موارد در خیابان‌های اصلی و در روز روشن، در حالی‌که اتومبیل‌ها و عابران در حرکت‌اند، دختران و پسران شجاعی در حال دیوار‌نویسی‌اند یا حتی روی کف پیاده‌روها شعار می‌نویسند. این تغییر نشانه اعتماد به نفس بیشتر معترضان و شعار‌نویسان است.  

۴- اعتراض‌های دانش‌آموزی

 جمهوری اسلامی شاید هرگز فکر نمی‌کرد با بازگشایی مدارس، اعتراض‌های دانش‌آموزی به یکی از موتورها و پیشرانه‌های انقلاب و به یکی از مشکلات اصلی حکومت تبدیل شود. دانش‌آموزان عمدتا در سنین نوجوانی‌اند. برای نوجوانان تثبیت هویت مستقل همیشه مهم بوده است، اینکه احساس کنند بزرگ شده‌اند و کودک نیستند. از این زاویه بسیاری از دانش‌آموزان از اینکه در حال ایفای نقش در یک واقعه تاریخی مانند انقلاب‌اند به شوق آمده‌اند. مدرسه برای دانش‌آموزان معترض مانند خیابان برای سایر معترضان است. دانش‌آموزان از اینکه اعتراض می‌کنند، موثرند و به دلیل آشنایی با اینترنت و فضای مجازی به سرعت تصاویر اعتراضی خود را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند، روزبه‌روز انرژی می‌گیرند و فراتر از مدارس، در خیابان‌ها هم برای انقلاب ایفای نقش می‌کنند. تصاویر جدید منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی نشانگر این وضعیت جدید است.

۵- خیزش سراسری دانشگاه‌ها

 دانشگاه‌ها از ابتدای اعتراض‌ها از کانون‌های تداوم آن بوده‌اند. دانشجویان در ابتدا استادان را نیز به اعتراض فراخواندند. بعد از گسترش اعتراض‌ها در دانشگاه‌ها حالا شمار زیادی از دانشگاه‌ها هر روز شاهد اعتراض‌های ضد حکومتی‌اند. تلاش بسیج دانشجویی، شاخه دانشگاهی سپاه و بسیج برای سرکوب اعتراض‌ها نه‌تنها نتیجه نداده، بلکه باعث گسترش اعتراض‌ها و تند‌تر شدن شعارهای دانشجویان شده است. حمله نیروهای سرکوبگر به دانشگاه صنعتی شریف باعث ساختن شعارهای بسیار تند علیه شخص علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و گسترش این نوع شعارها در سایر اقشار جامعه شد. حالا نیز در ماه دوم اعتراض‌ها، در روزهای متوالی نیز شاهدیم  که دانشجویان علاوه بر تجمع‌های اعتراضی، تفکیک‌های جنسیتی در سلف‌های دانشجویی و غذاخوری‌ها را نیز حذف می‌کنند.

۶- اعتراض‌ها و اعتصاب‌های کارگری

اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها بخش دیگری از مبارزات مردم علیه جمهوری اسلامی‌‌ است. طی ۴۰ روز گذشته پس از فراخوان مرکز همکاری احزاب کرد و برخی دیگر تشکل‌ها، بازارها در مناطق کرد‌نشین و سایر مناطق در چندین نوبت تعطیل شده‌اند و در حال اعتصاب بوده‌اند. در عسلویه که مهم‌ترین پالایشگاه‌های گاز و صنایع پتروشیمی در آن قرار دارند، شمار ز‌یادی از کارگران اعتصاب کرده‌اند و این اعتصاب‌‌ها به پالایشگاه آبادان و رانندگان تانکرهای حمل سوخت هم کشیده شد. در برخی نقاط دیگر کشور نیز اعتراض‌هایی در برخی کارخانه‌ها به وقوع پیوسته است. اگرچه اعتصاب‌های کارگری به دلیل ساختار متفاوت نظام کارگری نسبت به دهه‌های پیش با مشکلاتی روبرو است، ولی تجربه نشان داده که سندیکاهایی مانند سندیکای کارگران نیشکر هفت‌تپه و اتوبوسرانی تهران از ظرفیت بالایی برای اعتراض برخوردارند.

۷- شبکه‌های اجتماعی

یکی از پیشرانه‌های جدی انقلاب نوین ایران شبکه‌های اجتماعی‌اند. تصاویر اعتراض‌ها عمدتا در کانال‌های تلگرامی و اینستا‌گرام منتشر و باز‌نشر می‌شوند. قطع اینترنت و اجرای محدودیت‌های بسیار برای دسترسی کاربران به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نتوانسته است مانع انتشار تصاویر معترضان و اعتراض‌ها شود. در توییتر نیز هشتگ‌های مهسا امینی و اعتراض‌های سراسری و نیز هشتگ‌هایی مانند زاهدان و سنندج، به گسترش اعتراض‌ها و ارتباط و پیوند معترضان با یکدیگر کمک کرده است. تعداد توییت‌ها و ریتوییت‌های مهسا امینی در شبکه‌های اجتماعی به بیش از ۳۵۰ میلیون رسیده است.

۸- جنبش زنان

از این انقلاب به‌عنوان انقلاب زنان یاد می‌شود. انقلاب با کشته شدن یک دختر جوان در جریان بازداشت از سوی گشت ارشاد رخ داد. زنان نیز در اعتراض‌های خیابانی نقش پر رنگی داشته‌اند و در واقع در پیشانی این انقلاب قرار دارند. زنان بسیاری با برداشتن روسری‌های خود به حجاب اجباری اعتراض کردند و شماری نیز با پیاده‌روی بدون حجاب در خیابان‌ها اعتراض خود را نشان دادند. برخی دیگر از نمادهای این انقلاب مانند حدیث نجفی و نیکا شاکرمی نیز دختران جوانی‌اند که برای پیگیری مطالبات خود و دفاع از خون مهسا امینی به خیابان آمدند. همبستگی جهانی با اعتراض‌ها در ایران نیز بیشتر از نوع همبستگی با زنان ایران است و قیچی کردن مو در همبستگی با زنان ایران یکی از تصاویر این روزهای رسانه‌های جهان است. 

۹- احزاب و تشکل‌ها و چهره‌های سرشناس اپوزیسیون

 خیزش سراسری و انقلاب ملت ایران فرصت دوباره‌ای به احزاب و تشکل‌های اپوزیسیون جمهوری اسلامی داده است تا در کنار اعتراض‌های مردم امکان فعالیت سیاسی جدی‌تر برای سرنگونی جمهوری اسلامی پیدا کنند. مرکز همکاری احزاب کرد نخستین فراخوان را برای اعتصاب داد و این فراخوان به اعتراض‌ها و اعتصاب‌های بعدی در سراسر کشور منجر شد. 

شورای مدیریت گذار، از این اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها حمایت کرد. شاهزاده رضا پهلوی نیز در دو نشست خبری و اظهار‌نظرهای متوالی بر حمایت از اعتراض‌ها، تشکیل کمیته‌هایی برای حمایت از معترضان و اعتصاب‌کنندگان، امکان برقراری اینترنت استارلینک، تشکیل کمیسیون بررسی جنایت‌های جمهوری اسلامی در سازمان ملل  و ضرورت بحث تشکیل دولت انتقالی متکثر تاکید کرد. چهره‌های سرشناس دیگری در بین زنان و مردان مخالف جمهوری اسلامی با اقدام های فردی و گروهی در حمایت از اعتراض‌ها پرداختند. فعالیت این چهره‌های سرشناس مخالف جمهوری اسلامی درمجموع باعث تشدید فشارها بر جمهوری اسلامی شده است. 

۱۰- اعتراض‌های ایرانیان خارج از کشور

 پس از گسترش اعتراض‌ها در داخل کشور، ادامه این اعتراض‌ها در خارج از کشور مانند یک موتور دوم عمل کرد. حامد اسماعیلیون و همراهانش به سازماندهی اعتراض‌های ایرانیان در خارج از کشور در بیش از ۱۵۰ شهر جهان دست زدند. برگزاری تجمع ۱۰۰ هزار نفری در برلین و سپس برنامه‌ریزی برای تشکیل زنجیره انسانی در سراسر جهان، بر ابعاد این اعتراض‌ها و اهمیت آن افزود. برگزاری این اعتراض ها در خارج از کشور هم بر اعتماد به نفس اعتراض‌های داخل کشور افزود و هم ادعای حکومت مبنی بر تقسیم‌بندی ایرانیان به داخل و خارج کشور را باطل کرد، چون حکومت سال‌ها تلاش می‌کرد ایرانیان خارج از کشور را بدون دغدغه و صلاحیت برای ابراز نظر در مورد تحولات داخل کشور معرفی کند.

۱۱- فشارهای بین‌المللی

ادامه اعتراض‌های سراسری در داخل کشور و گسترش این اعتراض‌ها به خارج از کشور باعث ایجاد فشار بین‌المللی بر دولت‌های دیگر در جهت حمایت از مردم معترض ایران و فاصله گرفتن از جمهوری اسلامی شد. در شرایط کنونی آشکار است که موضع آمریکا، اتحادیه اروپا و کانادا نسبت به دوره قبل از اعتراض‌ها تغییراتی داشته است به این معنا که به‌تدریج از دولت ایران فاصله گرفته‌اند و به معترضان نزدیک‌تر شده‌اند.

چنین وضعیتی باعث تشدید فشار بین‌المللی بر جمهوری اسلامی در سه سطح دولت‌ها، نهادها و سازمان‌های بین‌المللی و چهره‌های سرشناس جهانی شده است. نکته مهم در فشارهای بین‌المللی بر جمهوری اسلامی این است که دولت‌ها و احزاب و سازمان‌های بین‌المللی در جهان آزاد قادر به نادیده گرفتن افکار عمومی خود نیستند، چون این افکار عمومی به سبد رای احزاب در بین رای‌دهندگان متصل است و هر نوع بی‌اعتنایی به افکار عمومی می‌تواند به از دست رفتن آرای احزاب منجر شود.

۱۲- ورزشکاران ملی و سرشناس

هم‌زمان با شروع اعتراض‌های سراسری در ایران، برخی از ورزشکاران شناخته‌شده و ملی‌پوش در حمایت از مردم معترض شروع به ابراز نظر در شبکه‌های اجتماعی کردند. یکی از شناخته‌شده‌ترین و فعال‌ترین آن‌ها علی کریمی، کاپیتان پیشین تیم ملی فوتبال ایران بود. علی کریمی به‌صراحت از مردم معترض حمایت کرد و در مقابل حکومت ایستاد. این اقدام او باعث خشم حکومت و به تلاش برای مصادره خانه او منجر شد. این موضع‌گیری علی کریمی باعث افزایش محبوبیت مردمی او شد. علی کریمی با خروج از کشور به حمایت‌های خود از مردم ادامه داد. حکومت هم در واکنش بر تبلیغات حکومتی علیه او افزود.

وریا غفوری، کاپیتان پیشین تیم فوتبال استقلال و علی دایی، کاپیتان پیشین تیم ملی، دو چهره ورزشی دیگر بودند که در حمایت از مردم معترض موضع‌گیری کردند و مورد استقبال مردم قرار گرفتند. علی دایی در پی کشته‌شدن یک دانش‌آموز دختر در اردبیل پس از حمله لباس شخصی‌ها به‌صراحت حکومت را به دروغ‌گویی متهم کرد و تلاش حکومت علیه او برای پس گرفتن این موضع به جایی نرسید.

۱۳- هنرمندان و هنر اعتراضی

تولید آثار هنری در جهت حمایت از مردم معترض یکی از ویژگی‌های اعتراض‌های اخیر در ایران است. بسیاری از هنرمندان در سطح وسیعی به تولید آثار هنری در حمایت از مردم اقدام کرده‌اند. از نمونه کارهایی که در این زمینه بسیار مورد استقبال قرار گرفت آهنگ «برای»، اثر شروین حاجی پور بود که به یکی از آهنگ‌های اصلی مردم معترض تبدیل شد و به‌طور گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شد. آهنگ‌هایی که خوانندگان مشهور خارج از کشور نیز در حمایت از معترضان خلق کرده‌اند از این جمله‌اند. اهمیت اعتراض هنرمندان و ورزشکاران سرشناس در این است که تاثیرپذیری جامعه از آن‌ها بالا است.

۱۴- فعالان حقوق بشر

گروه‌های مختلف و متنوعی از فعالان حقوق بشر به پیشبرد انقلاب کنونی ایران کمک می‌کنند. طرفداران برابری جنسیتی، طرفداران محیط زیست و نهادهای مختلف حقوق بشری در این زمینه فعال‌اند. برخی از این نهادها در حال تهیه گزارش‌های منظمی از کشته‌شدگان، مجروحان و بازداشت‌شدگان وقایع اخیر‌ند. این نهادها با انتشار گزارش‌هایی ابعاد سرکوب حکومت را سند‌سازی می‌کنند و با اطلاع‌رسانی درباره آن ضمن جلب‌ توجه جهانیان، به روند اقدام‌های حقوقی علیه جمهوری اسلامی کمک می‌کنند. برخی از وکلا و حقوق‌دان‌ها نیز با طرح دعاوی حقوقی علیه جمهوری اسلامی در حال کمک به پیشبرد این پروسه‌اند.

۱۵- خرابکاری شرافتمندانه

خرابکاری شرافتمندانه به معنای از کار انداختن برخی تجهیزات تولید یا کند کردن روند برخی از امور بدون آسیب زدن به دیگران است که یکی از روش‌هایی بوده است که در تمامی انقلاب‌ها و قیام‌های مردمی وجود داشته است. از این نوع اقدام‌ها و حجم آن‌ها به دلیل ماهیت غیرعلنی بودن آن‌ها اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی روشی است که همیشه مدنظر معترضان و مخالفان جمهوری اسلامی بوده است.

۱۶- نافرمانی مدنی

نافرمانی مدنی در هر کشوری که شاهد اعتراض‌های مردمی علیه حکومت‌های دیکتاتوری است اشکال مختلفی دارد و ممکن است در هر کشور و بنابر شرایط خاص آن کشور متفاوت باشد. برخی از شیوه‌هایی که در ایران از سوی مخالفان جمهوری اسلامی تشویق شده است، پرداخت نکردن قبوض آب و برق یا مالیات و نیز خارج کردن پول و پس‌اندازها از برخی بانک‌ها است که وابستگی بیشتری به جریان حاکم یا مشارکت بیشتری در روند سرکوب دارند.

پاره کردن عکس‌های رهبر کنونی و پیشین جمهوری اسلامی از سوی دانش‌آموزان، ایجاد راه‌بندان برای جلوگیری از نقل‌وانتقال نیروهای سرکوبگر و به‌طور خاص بوق زدن‌های اعتراضی اتومبیل‌ها، ازجمله شیوه‌هایی است که در ۴۰ روز گذشته بیشتر دیده شده است.

۱۷- گروه‌های هکری

تا پیش از انقلاب کنونی ایران، ارتش سایبری وابسته به جمهوری اسلامی با حملات متعدد به مخالفانش درصدد دسترسی به اطلاعات و حساب‌های کاربری آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی و استفاده از این اطلاعات در جهت تخریب یا تضعیف آن‌ها بود. این حملات با شروع اعتراض‌های اخیر تشدید شده است، اما پس از شروع اعتراض‌ها، گروه‌های مختلف هکری برای مقابله با اقدام‌های حکومت شروع به فعالیت گسترده‌تر کردند. یکی از معروف‌ترین این گروه‌ها اکانت (حساب کاربری) «ناشناس» بود. این اکانت موفق شد برخی وب‌سایت‌های حکومتی را هک کند. در یکی از مهم‌ترین اقدام‌های هکری علیه جمهوری اسلامی، بخش خبر زنده صداوسیما هک شد و برای لحظاتی تصاویری علیه علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی پخش شد. در مراحل بعد، اطلاعات برخی سایت‌های اتمی ایران از سوی گروه «بلک ریوارد» در شبکه‌های اجتماعی پخش شد.

۱۸- اینترنت استارلینک

هم‌زمان با شروع اعتراض‌ها، حکومت تلاش کرد مانند همیشه با قطع اینترنت یا ایجاد اختلال جدی در آن، از ارتباط معترضان با یکدیگر و نیز انتشار تصاویر اعتراض‌ها در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های خارج از کشور جلوگیری کند. اعلام آمادگی ایلان ماسک برای راه‌اندازی اینترنت ماهواره‌ای موسوم به اینترنت استارلینک در ایران و همکاری وزارت خزانه‌داری آمریکا برای اعطای مجوزهای لازم در این زمینه، گامی در جهت مقابله با محدودیت اینترنت از سوی حکومت بود.

گزارش‌ها حاکی است که برخی از شهروندان ایران هم‌اکنون به‌طور محدود به اینترنت استارلینک دسترسی دارند و تجهیزات آن نیز وارد کشور شده است و در بازار سیاه به فروش می‌رسد. این اقدام نه‌تنها می‌تواند محدودیت اینترنت از سوی حکومت را با چالش جدی روبرو کند، بلکه در آینده نیز می‌تواند دسترسی به اینترنت در ایران را فارغ از تصمیم های سیاسی تا حدی تضمین کند.

۱۹- رسانه‌های خارج از کشور

رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور به دلیل نبود آزادی رسانه و نبود رسانه آزاد در ایران در سال‌های اخیر نقش بیشتری در بازتاب اخبار تحولات ایران دارند. هم‌زمان با شروع اعتراض‌های اخیر نیز این وضعیت تشدید شده است. رسانه‌های خارج از کشور با پوشش اخبار اعتراض‌ها در ایران در عمل باعث شکستن سد سانسور از سوی حکومت شدند و به مردم امکان می‌دهند که اخبار اعتراض‌ها را دریافت کنند. حکومت با تشدید حملات به رسانه‌های خارج از کشور تلاش کرده است آن‌ها و کارکنانشان را تحت فشار قرار دهد، اما روند پوشش اعتراض‌ها همچنان ادامه دارد.