بهرام صلواتی، رئیس رصدخانه ملی مهاجرت ایران، درباره شدت یافتن دوباره موج مهاجرت گسترده در پی سرکوب اعتراضات و محدودیت‌های اینترنتی هشدار داد.

صلواتی در گفت‌وگویی که روز دوشنبه، سوم بهمن (۲۳ ژانویه)، در وبسایت انتخاب منتشر شد، درباره تغییر مقصد بسیاری از مهاجران ایرانی و ترجیح کشورهای همسایه گفت: «به دلیل اینکه میل به مهاجرت در داخل کشور افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر ظرفیت کشورهای اروپایی یا مقاصد اصلی محدود است، مقاصد جدیدی همچون کشور ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس شکل گرفته که قسمتی از بار مهاجرتی ایران در آنجا تخلیه می‌شود.»

این سخنان در حالی بیان می‌شود که بسیاری از کشورهای اروپایی از یک دهه پیش، با چالش مهاجرت خارجی‌ها از کشورهای آسیایی و آفریقایی، چه در چارچوب سیاست داخلی و چه در ابعاد بین‌المللی، دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.

بهرام صلواتی همچنین با اشاره به تغییر کارکرد ترکیه از کشور ترانزیت به مقصد مهاجران، افزود: «ترکیه تاکنون حداقل برای مهاجران ایران و افغانستان بیشتر به عنوان کشور ترانزیت عمل می‌کرد. یعنی افراد خودشان را به آنجا می‌رساندند و بعد اگر می‌خواستند، به شکل قانونی یا غیرقانونی به کشور دیگری مهاجرت می‌کردند. ولی الان دیگر در خود ترکیه هم قسمتی از مهاجران ایرانی دارند رسوخ می‌کنند و در آینده نزدیک، ما یک همسایه‌ای را در سمت شمال غربی خواهیم دید که بخش قابل‌توجهی از ایرانیان، آنجا ساکن هستند.»

صلواتی درباره اقبال شهروندان ایرانی به خرید ملک در ترکیه گفت: «در سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱، اگر خرید مسکن یا ثبت شرکت در ترکیه را ببینید، متوجه افزایش چشمگیر سهم خرید مسکن از سال ۲۰۱۶ به این سو خواهید شد. بنابرین، ما مشاهده می‌کنیم که بخشی از فرار سرمایه مالی، تحصیلی و سایر موارد، در آنجا انجام می‌شود. من نمی‌دانم مسئولان برای این بحث آمادگی دارند یا خیر، چراکه مسئله اصلی تنها خروج جامعه فراسرزمینی نیست، بلکه بحث نگهداشت، ارتباط با این جامعه و بهره‌برداری از سرمایه‌هایشان، نکته‌ای است که تا الان، دست‌کم بر اساس مقاصد، برنامه‌ریزی خاصی نداشته‌ایم.»

پیش از این نیز سال گذشته علاوه بر مهاجران ایرانی، آماری از سرمایه‌گذاری فزاینده شهروندان و مقام‌های دولت پیشین افغانستان در بازار ملک و مسکن ترکیه و امارات متحده عربی منتشر شده بود.
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران با هشدار در زمینه مهاجرت گروهی استارتاپ‌ها به کشورهای حوزه خلیج فارس، گفت: «در بحث استارتاپ‌ها، شرکت‌ها و تیم‌ها، یک موقعیتی است که مهاجرت سرمایه‌گذار یا ایده‌پرداز را داریم. الان خیلی از کشورها به این نکته رسیده‌اند که سرمایه انسانی در ابعاد مختلفش، یعنی در سطح سرمایه‌گذار، ایده‌پرداز، مدیر، بدنه اجرایی و حتی افراد کارشناس، همه ذیقیمت هستند و خیلی از شرکت‌ها و تیم‌ها اگر می‌خواهند به کشوری، از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس، بروند، با این پیشنهادها روبه‌رو هستند که صرفا برای ثبت یا ایجاد شرکت اقدام نکنند، بلکه برای راه‌اندازی و به نوعی اجرای این ایده هم اقدام کنند.»

کندی اینترنت و سرکوب اعتراضات مردمی

بهرام صلوتی در ادامه گفت: «با این تفاصیل، باید حواسمان باشد یکی از دلایلی که شرکت‌ها مهاجرت می‌کنند، به مسائل زیرساختی که در این چند وقت اخیر هم پررنگ شده است، مربوط می‌شود؛ از جمله شرایط ناپایدار اینترنتی و ارتباطی که منجر به آسیب دیدن بسیاری از کسب‌و‌کارها شده است. مسئله اینترنت در خیلی از کشورها امری پیش‌پا‌افتاده و ابتدایی‌ترین زیرساخت ارتباطی است و برای همین، مهاجرت گروهی، یک تیر و چند نشان می‌شود.»
از زمان شروع خیزش مردمی در ایران در شهریور ۱۴۰۱، حکومت جمهوری اسلامی با مسدود کردن دسترسی شهروندان به اینترنت و بستن پیام‌رسان‌ها به قصد سرکوب خیزش، بر فعالیت کسب‌وکارهای آنلاین به شدت  تاثیر گذاشته است.

صلواتی درباره علت شکست تلاش سال‌های پیشین برای جلوگیری از مهاجرت ایرانیان، گفت: «در چند سال گذشته هم بحث زیست‌بوم، نوآوری و فناوری بسیار مطرح بوده است و ما هم سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی کرده بودیم، اما درست زمانی که داشتیم به بهره‌برداری نزدیک می‌شدیم، به واسطه یک سری از سهل‌انگاری‌ها، مسئله مهاجرت این افراد دارد رخ می‌دهد و شرکت‌ها هم دارند از این فرصت استفاده می‌کنند.»

بنا به داده‌های رصدخانه ملی مهاجرت ایران، بافت اجتماعی خروج شهروندان از کشور در سال‌های اخیر تغییر کرده است و قشرهای اجتماعی عادی‌تر، جای «نخبگان و کارشناسان» را گرفته‌اند.
این مقام مسئول درباره تاثیر اعتراضات در تغییر موج مهاجرت گفت: «اعتراضات اثرش را در شش ماه الی یک سال آینده نشان می‌دهد، ولی اگر آمار پناهجویی را حداقل در چند سال گذشته نگاه کنید، متوجه می‌شوید که ما در سال ۲۰۲۰ نسبت به ۲۰۱۹ یک کاهشی داشتیم که ناشی از کرونا بوده، اما در ۲۰۲۱ جریان پناهجویی دارد به سمت بالا برمی‌گردد... قطع‌به‌یقین، اتفاقاتی که اخیرا رخ داده است، اعتراضات و فضایی که شکل می‌گیرد، حتما اثرش را در سال آینده خواهد گذاشت.»

اوایل آبان امسال، در میانه خیزش سراسری ایرانیان علیه نظام جمهوری اسلامی، علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت ابراهیم رئیسی، مدعی شده بود که «با سیاست‌های دولت، موج بازگشت نخبگان به راه افتاده است». اما نه‌تنها خبری از بازگشت نخبگان نیست، بلکه مسئولان دولتی نیز اعتراف می‌کنند که سیاست‌های سرکوبگرایانه حکومت در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی، جز مهاجرت بیشتر ایرانی‌ها برای رسیدن به شرایط امن و زندگی بهتر، نتیجه‌ای در پی نداشته است.