یک سال پیش در چنین روزهایی، سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) وابسته به صداوسیما چنان تسلطی بر شبکه نمایش خانگی به دست آورده بود که تغییر معادله قدرت به‌سختی قابل پیش‌بینی بود.
صداوسیما با استناد به یک جمله از علی خامنه‌ای در نامه‌ای که سال ۱۳۹۴ نوشته بود، مسئول نظارت بر «صوت و تصویر فراگیر» شناخته شد و از سال ۱۳۹۹ بر اساس قانون بودجه، این نظارت رسمی شد. در طول سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ چالش اصلی شبکه نمایش خانگی، کنار آمدن با مقررات سختگیرانه ساترا به عنوان سازمان ناظر صداوسیما بر محصولات این شبکه بود. از سوی دیگر وزارت ارشاد دولت حسن روحانی هم که از نظارت بر شبکه نمایش خانگی خلع شده بود، سعی کرد قدرت از دست‌رفته را بازیابد اما ناموفق ماند.
با تغییر دولت، یکی از اولین وعده‌های رئیس سازمان سینمایی وزارت ارشاد آن بود که صدور مجوزهای ساخت و نمایش و نظارت بر شبکه نمایش خانگی به این وزارتخانه بازگردد. اما مجلس و شورای نگهبان در بودجه سال ۱۴۰۱ دوباره بر نظارت صداوسیما تاکید کردند و تلاش دولت ابراهیم رئیسی بی‌اثر ماند.
کلنجار طولانی ساترا و مخالفانش
مخالفان ساترا برای تن ندادن به نظارت این سازمان تازه‌تاسیس چند دلیل دارند؛ اول، تعریف صوت و تصویر فراگیر که از نظر آن‌ها پخش زنده را شامل می‌شود و درباره شبکه نمایش خانگی مصداق ندارد. دوم آنکه ساترا هیچ قانون مدون جامعی برای تاسیس و فعالیت ندارد و به‌دلخواه صداوسیما مسئولیت را بر عهده گرفته است. سوم، از نظر آن‌ها شبکه نمایش خانگی که اغلب محصولاتش سریال‌های داستانی یا برنامه‌های سرگرم‌کننده‌اند، رقیب مستقیم سیمای جمهوری اسلامی است و نظارت بر آن نباید به رقیب واگذار شود؛ چون ذی‌نفع محسوب می‌شود و در جهت تضعیف آن عمل می‌کند.
دلیل تلاش شرکت‌های پخش آنلاین (VOD) برای بازگرداندن نظارت به وزارت ارشاد آن است که می‌گویند وزارت ارشاد نسبت به صداوسیما نهاد بالادستی بی‌طرف‌تری است و از سوی دیگر برای صدور مجوزهای ساخت و نمایش سازوکاری چنددهه‌ای دارد و به همین دلیل سینماگران فعال در شبکه نمایش خانگی با این وزارتخانه راحت‌تر «تعامل» می‌کنند.
اما هیچ‌یک از این استدلال‌ها مانع از تسلط صداوسیما نشدند و حتی از ابتدای سال ۱۴۰۱ با تغییر رئیس ساترا و انتقال سازوکار سانسور از شرکت‌های خصوصی کارگزار به ناظران تلویزیون، صدور مجوز دشوارتر هم شد. در طول این سال، بارها شرکت‌هایی مانند فیلیمو، نماوا و فیلم‌نت در پخش محصولات خود با ساترا به مشکل برخوردند و در یک مورد حتی ساترا پخش سریال «جیران» را که شاکی خصوصی داشت، به قوه قضاییه ارجاع داد و باعث شد توزیع آن چند ماه به تاخیر بیفتد.
در حالی که به نظر می‌رسید ساختار موجود برای نظارت بر شبکه نمایش خانگی قابل تغییر نیست، اعتراض‌های سراسری بعد از کشته شدن مهسا امینی در روزهای پایانی شهریور همه‌چیز را تغییر داد. سلسله اتفاق‌های رخ‌داده در جریان این خیزش انقلابی مانند قطعات یک دومینو کار را به جایی رساند که در نیمه اول بهمن، اقتدار ساترا به طور کامل از دست رفت.
ورود امنیتی‌ها و ضعیف شدن ساترا
نخستین تحول مهم بعد از اعتراض‌ها توقف یا کند شدن تولید محصولات سینمایی و شبکه نمایش خانگی بخش خصوصی بود. بازداشت منشی صحنه سریال «آکتور» در همان نخستین روزهای اعتراض‌ها به دلیل انتشار عکس بی‌حجابش باعث شد فیلمبرداری این سریال مدتی تعطیل شود. از سوی دیگر فضای ملتهب شهرهای ایران و به‌خصوص پایتخت، کار گروه‌های فیلمبرداری را دشوار کرده بود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
قطعی یا کند شدن اینترنت در سراسر ایران بسیاری از سامانه‌های پخش فیلم داخلی را هم دچار اختلال کرد و از سوی دیگر ماهیت زنانه جنبش اخیر، تماشای آثاری را که بر اساس معیارهای پیشین حجاب اجباری را رعایت می‌کردند، بی‌معنی کرد. به همین دلیل طی سه ماه اول اعتراض‌ها تقریبا هیچ محصول جدیدی در شبکه نمایش خانگی عرضه نشد.
اما از همان روزهای اول اعتراض‌ها، زمزمه‌هایی درباره تولید یک سریال با موضوع امنیتی به گوش می‌رسید و حتی وقتی عکس حمید فرخ‌نژاد در مراسم تشییع مهسا امینی در سقز منتشر شد، این خبر به شکل غیررسمی بازتاب داده شد که گروه فیلمبرداری این سریال در استان کردستان مشغول کارند. چند هفته بعد، فرخ‌نژاد به شکل ناگهانی از ایران رفت و با انتشار متنی، علی خامنه‌ای را «دیکتاتور» خواند و به صف معترضان پیوست. بلافاصله نامه‌ای منسوب به عوامل آن سریال که مشخص شد نامش «سقوط» است، منتشر شد که از این بازیگر انتقاد می‌کردند و اقدام او را مسبب جلوگیری از پخش این مجموعه می‌دانستند.
در همان روزها، ساترا اعلام کرد که فیلیمو برای تولید این سریال مجوز نگرفته است و از مسئولیت شانه خالی کرد. تداوم موضع‌گیری‌های فرخ‌نژاد هم وضعیت را برای این سازمان و دیگر نهادهای ناظر دشوار کرده بود و مهره تعیین‌کننده دومینو تضعیف ساترا در همین زمان سقوط کرد.
چند هفته بعد، قسمت اول سریال «سقوط» بدون اطلاع‌رسانی و تبلیغات پخش شد و ساترا و همه ناظران غافلگیر شدند. اعتراض این نهاد وابسته به صداوسیما نه تنها تاثیری نداشت، بلکه ادامه پخش این سریال به کارگردانی سجاد پهلوان‌زاده و با مشاورت محمدحسین مهدویان نشان داد که مجوز پخش را نهادهای امنیتی صادر کرده‌اند. از سوی دیگر فاش شدن پناهندگی دو برادر پیمان جبلی، رئیس صداوسیما، و مصاحبه‌های آن‌ها با رسانه‌های فارسی‌زبان مخالف جمهوری اسلامی، وضعیت مدیریت صداوسیما را پیچیده کرد؛ تا حدی که شایعه عزل یا استعفای جبلی در هفته‌های اخیر به شکل گسترده‌ای پخش شد.
در میانه این جدال که یک سوی آن صداوسیما و در سوی دیگر نهادهای امنیتی نزدیک به دولت قرار گرفته بودند، برخی رسانه‌های اصولگرا زبان به انتقاد از پخش سریال «سقوط» گشودند. رسانه‌هایی که سابقه‌شان از نزدیکی به سپاه و سازمان اطلاعات سپاه حکایت دارد. به همین دلیل این گمان تقویت شد که پخش این سریال که قهرمان آن با بازی حمید فرخ‌نژاد، یک مامور امنیتی ایران است، با فشار وزارت اطلاعات یا دیگر گروه‌های پرنفوذ نزدیک به دولت ابراهیم رئیسی پخش می‌شود و صداوسیما و سپاه پاسداران مخالف پخش آن‌اند.
تقابل دولت و صداوسیما
حمایت محمدمهدی اسماعیلی، وزیر ارشاد، که اعلام کرد محصولات سینمایی نباید به دلیل عملکرد بازیگران یا دیگر عواملشان توقیف شوند، نشانه دیگری بود که سریال «سقوط» بهانه‌ای برای دولت سیزدهم است تا تسلط صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی را متوقف کند.
فاش شدن نامه پیمان جبلی به ابراهیم رئیسی‌ــ به عنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی‌ــ که در آن خواسته بود فیلیمو به دلیل پخش بدون مجوز یک سریال مسدود شود و مهر تاییدی که روابط عمومی صداوسیما بر وجود این نامه زد، نشان داد درگیری درون حاکمیت یکدست‌شده جمهوری اسلامی سر تسلط بر فضای رسانه‌ای و به‌خصوص شبکه نمایش خانگی به عنوان یکی از معدود جایگاه‌های صاحب مخاطب در فضای رسمی ایران، بالا گرفته است؛ اما نه تنها فیلیمو دچار محدودیت نشد، بلکه به فاصله کوتاهی، نماوا، دیگر شرکت فعال در شبکه نمایش خانگی، سریال «آکتور» را بدون مجوز ساترا پخش کرد تا مشخص شود اقتدار ساترا به شکل بی‌سابقه‌ای زیر سوال رفته است.
چند روز پیش از پخش اولین قسمت این سریال، تهیه‌کننده آن در مصاحبه‌ای فاش کرد که ساترا حتی از بازبینی سه قسمت اول ارائه‌شده از سوی نماوا هم خودداری کرده و پخش آن را به تحویل ۱۰ قسمت از سریال و بازبینی آن‌ها مشروط کرده است
واکنش ساترا به این تحولات در روزهای اخیر، مصاحبه‌های پی‌درپی مدیرانش و انتشار بیانیه بوده است. معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا ۱۰ بهمن اعلام کرد از این به بعد نماینده دادستان کل کشور در شورای صدور مجوز این سازمان حضور خواهد داشت و به این ترتیب مخالفان را به برخورد قضایی تهدید کرد. او همچنین تاکید کرد هیچ اثری نباید بدون مجوز ساترا در شبکه نمایش خانگی پخش شود.
روابط عمومی صداوسیما هم روز ۱۳ بهمن بیانیه رسمی ساترا را منتشر کرد و فعالیت پلتفرم‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، تولید سریال‌های نمایش خانگی و انتشار این سریال‌ها را نیازمند اخذ مجوز از ساترا می‌دانست و بار دیگر اعلام کرد هیچ سریالی نباید بدون مجوز ساترا منتشر شود.
اما به نظر می‌رسد سرنوشت این جنگ قدرت را ساترا و موسسات شبکه نمایش خانگی تعیین نخواهند کرد. این جدالی سیاسی‌ــ‌امنیتی است که از یک سو بین دولت فعلی و صداوسیماــ هردو موردتایید علی خامنه‌ای‌ــ جریان دارد و از سوی دیگر دو نهاد امنیتی اصلی جمهوری اسلامی در آن وارد شده‌اند. به همین دلیل آینده شبکه نمایش خانگی در میدانی حساس‌تر و البته بسته‌تر رقم خواهد خورد.
