در این روزها حرف‌های مثبتی از مقام‌های ایرانی درباره آغاز گفتوگو میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی به گوش می‌رسد. چنانچه ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در ژانویه گذشته گفت: «دست دوستی ما به سمت برادرانمان همیشه دراز بوده است و ما از هرگونه اقدام مثبت برای گفتوگو و بهبود روابط استقبال می‌کنیم. ما اظهارات مثبت کشورهای همسایه ازجمله عربستان سعودی را مثبت تلقی می‌کنیم و در همسویی با خواست آن‌ها به‌گونه جدی دست‌به‌کار می‌شویم. ما در چارچوب روش دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، گفتوگو را بهترین وسیله برای حل اختلافات می‌دانیم.»
سخنان آرام، دیپلماتیک و دور از تعصب کنعانی در هماهنگی کامل با اظهارات حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، قرار دارد. امیرعبداللهیان در یک نشست خبری با همتای لبنانی‌اش، عبدالله بوحبیب، گفته بود: «ما از بازگشت روابط عادی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی استقبال می‌کنیم. ما خواستار بازگشایی دفاتر نمایندگی یا سفارتخانه‌های دو طرف در ریاض و تهران از طریق گفتوگو هستیم، گفت‌وگوها باید ادامه یابد.»
همچنین امیرعبداللهیان در دسامبر گذشته پس از حضور در نشست بغداد ۲ در اردن، در حساب توییتری خود نوشت: «در نشست بغداد ۲ شرکت کردم تا بر کمک‌هایمان به عراق تاکید کنم. در حاشیه این نشست، فرصتی دست داد تا با برخی از همتایانم ازجمله وزیران خارجه عمان، قطر، عراق، کویت و عربستان سعودی صحبت‌های دوستانه‌ای داشته باشم. وزیر خارجه عربستان تاکید کرد که کشورش برای ادامه گفت‌وگوها با ایران آمادگی دارد.»
انگیزه اصلی این صحبت‌های مقام‌های ایرانی در دولت ابراهیم رئیسی، ریشه در بحران عمیق اقتصادی ایران دارد. آن‌ها به‌خوبی درک کرده‌اند که جز گفتوگو و بهبود روابط با کشورهای همسایه و در راس آن‌ها عربستان سعودی، راه دیگری برای برون‌رفت از این وضعیت اقتصادی خفقان‌آور وجود ندارد، زیرا عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی، به افزایش اعتبار خارجی ایران و تشویق شرکت‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در این کشور منجر می‌شود که نتیجه آن کم شدن فشارهای اقتصادی بر تهران است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در مقابل عربستان سعودی هم مخالف گفتوگو با جمهوری اسلامی ایران نیست، اما خواهان یک گفت‌وگوی جدی است که نتایج ماندگار در‌پی داشته باشد و تنها یک آشتی موقت و ناپایدار نباشد. شاهزاده فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی، در جلسه‌ای که با عنوان «آینده درخشان در مبارزه با چالش‌های ژئوپلیتیک» در حاشیه همایش جهانی اقتصاد در داووس برگزار شده بود، گفت: «ما اطمینان کامل داریم که آنچه در عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی خلیج فارس در مواجهه با چالش‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری با محوریت توسعه در کشورهای خود انجام می‌دهیم، می‌تواند این پیام را به ایران و دیگران در منطقه منتقل کند که برای عبور از نزاع‌های سنتی و رفتن به‌سوی شکوفایی اقتصادی مشترک، راهی وجود دارد.»
رویکرد شاهزاده فرحان نشان می‌دهد که عربستان سعودی برای حل مشکلات موجود در خلیج فارس، به‌ویژه برای بهبود روابط تنش‌آلود با ایران، در جست‌وجوی راه‌حل‌های غیر سنتی است، زیرا ریاض به‌خوبی درک میکند که ایران یک کشور همسایه است و تغییر جغرافیای سیاسی امکان‌پذیر نیست، از‌این‌رو تنها گزینه ممکن برای حل مشکلات این دو همسایه مشرف به خلیج فارس، نشستن بر سر میز مذاکره است.
وزیر خارجه عربستان در رویکردش همکاری‌ها در بخش اقتصاد، رفاه و توسعه را بستر مناسبی برای اعتمادسازی قلمداد میکند که با فراهم شدن آن، راه برای برون‌رفت از اختلاف‌ها و نزاع‌های امنیتی و سیاسی هموار می‌شود و همه کشورهای منطقه از آن سود می‌برند.
این در حالی است که ایران از یک‌سو با مشکلات اقتصادی همه‌جانبه و بالا رفتن روزافزون نرخ تورم دست‌وپنجه نرم میکند و از سوی دیگر چندین ماه است که در‌اثر اعتراض‌ها و قیام‌های مردمی، در ناآرامی به سر می‌برد. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم سالانه منتهی به اسفندماه ۱۴۰۰ در ایران، به ۴۰.۲ درصد رسیده است. ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران در سخنرانی خود در مجلس شورای اسلامی، با ابراز نگرانی شدید از نرخ بالای تورم گفت در زمانی که او زمام امور را در دست می‌گرفته، میزان تورم در حدود ۵۹.۳ درصد بوده، اما اکنون تا ۱۹ درصد کاهش یافته است. رئیسی وعده داد که سیاست‌هایی برای پایین آوردن میزان تورم درپیش خواهد گرفت، اما ناظران و کارشناسان تردید دارند که او بتواند میزان تورم را پایین آورد. افزون بر آن، حتی جناح محافظه‌کار نظام هم به سیاست‌های ضعیف اقتصادی دولت رئیسی انتقاد دارند.
به همین دلیل است که وزیر خارجه عربستان سعودی بر اهمیت توسعه و اقتصاد تاکید میکند، زیرا او می‌داند که مشکلات مردم ایران زمانی حل می‌شود که میزان درآمدشان بالا برود و این کار ممکن نیست مگر از طریق داد‌و‌ستد تجاری و مراودات اقتصادی با جهان خارج که برآورده شدن همه آن‌ها مستلزم این است که تهران روابطش را با کشورهای همسایه‌اش بهبود بخشد و رفتارش را در منطقه خاورمیانه تغییر دهد.
شاهزاده فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی، همچنین تاکید کرد: «ما تلاش می‌کنیم تا راهی برای گفتوگو با همسایگان ایرانی خود پیدا کنیم، زیرا ما عمیقا باور داریم که بهترین راه برای حل اختلافات، مذاکره و گفتوگو است». سخنان وزیر خارجه عربستان برخاسته از یک منش عالی سیاسی است که فرصت خوبی را برای ارتباط فراهم میکند و سیاست‌مداران ایرانی باید از این فرصت بهره‌برداری کنند.
درباره گفته‌های نسبتا مثبت مقام‌های جمهوری اسلامی ایران، شاید بتوان آن را بخشی از برگه‌های مذاکرات و کوششی برای فشار سیاسی یا یک خوراک رسانه‌ای تلقی کرد، اما عربستان سعودی خواستار ادامه مذاکرات به گونه جدی، آرام و بدون عجله است، زیرا هدفش از مذاکره دستیابی به تفاهم حقیقی و نتایج مفید و پایدار است.
حسن فحص، کارشناس امور ایران، در مقاله‌ای با عنوان «گفت‌وگوی ایران–سعودی در میان نرمش عبداللهیان و تکبر قاآنی» می‌نویسد: «سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی ایران با دو سر مدیریت می‌شود، یکی به تقویت همکاری‌ها باور دارد و دیگری بر قطع روابط با منطقه و همسایگان تاکید میکند». فحص می‌افزاید: «عبداللهیان خوب می‌داند که دستیابی به نتایج مثبت در مذاکره با عربستان سعودی، زمینه خوبی برای بازگشت روابط تهران با جامعه بین‌المللی و کشورهای منطقه ایجاد میکند و به ایران اجازه می‌دهد که از آن به‌عنوان یک نقطه قوت در مذاکرات هسته‌ای با گروه ۱+۵ به‌ویژه واشنگتن استفاده کند. افزون بر آن، بازگشت روابط میان تهران و ریاض، معادلات منطقه‌ای را در مناطق نفوذ ایران تثبیت و نظام امنیتی مشترکی را بین ایران و سایر کشورهای منطقه پی‌ریزی میکند که برآیند آن کاسته شدن حضور آمریکا در منطقه و کم شدن فشار آن بر راهبرد منطقه‌ای ایران است.»
پس عامل اصلی پافشاری وزیر خارجه ایران برای مذاکره با عربستان سعودی، درک او از حجم چالش‌هایی است که کشورش دچار آن شده است. در واقع او می‌خواهد از احیای روابط با عربستان سعودی به‌عنوان چتر نجات استفاده کند، اما عربستان سعودی این چتر را رایگان در اختیار تهران قرار نمی‌دهد و اجازه نخواهد داد که رژیم ایران مانند سرباز جنگی از این فرصت برای استراحت و تجدیدقوا استفاده کند و پس از آن سیاست صدور انقلاب و پشتیبانی از شبه‌نظامیان را ازسر گیرد.
عربستان سعودی می‌خواهد توافقی به دست آید که کاملا نیرومند، روشن و الزام‌آور باشد تا بتواند مشکلات امنیتی و سیاسی موجود را برطرف کند و رقابت میان کشورهای منطقه را طبیعی و در چارچوب‌های شناخته‌شده بین‌المللی قرار دهد؛ از این رو بهترین کار برای جمهوری اسلامی ایران این است که برای ایجاد روابط مستحکم و پایدار و مبتنی بر مشارکت حقیقی با همسایگان خود تلاش کند.
