سید انور سادات، معاون شورای امنیت ملی در دولت پیشین افغانستان، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی گفت عملکرد طالبان در شمال این کشور، ساکنان بومی این منطقه را از احیا و عملی شدن «نظامنامه ناقلین به سمت قطغن» که در سال ۱۳۰۱ و از طرف دولت شاه امان‌الله تصویب شده بود، نگران کرده است.

سادات گفت طالبان تصمیم دارند که در مسیر ۲۸۵ کیلومتری کانال قوش تپه و دیگر مناطق شمال افغانستان، حدود ۳ میلیون پشتون پاکستانی را اسکان بدهند. به گفته سادات، برنامه طالبان در شمال افغانستان، از بین بردن بافت دیرینه جمعیتی این جغرافیا است و این مسئله به تدریج در حال عملی شدن است.

سید انور سادات که در دور شانزدهم مجلس نمایندگان، از استان شمالی سرپل نمایندگی می‌کرد، مدتی به‌عنوان استاندار فاریاب، وزیر کار و امور اجتماعی و معاون شورای امنیت ملی دولت پیشین افغانستان کار کرده است.

نظام‌نامه ناقلین به سمت قطغن، دستور ۱۲ ماده‌ای تصویب‌شده از طرف دولت شاه امان‌الله است که در سال ۱۳۰۱ و با هدف قانونی کردن اسکان دادن به پشتون‌های جنوب و شرق در مناطق حاصلخیز شمال افغانستان تصویب شد.

در این نظام‌نامه از ساکنان جنوب و شرق افغانستان [پشتون‌ها] دعوت شده است که برای زندگی در قطغن زمین (نام قدیمی شمال افغانستان) بشتابند. به افرادی که به این دعوت پاسخ مثبت دادند، زمین‌های حاصلخیز در مناطق کلیدی با معافیت‌های مالیاتی اهدا شد.

در ماده هفتم و در بخش الف این نظام‌نامه آمده است: «برای هر فرد ذکور و اناثیه خانواده‌ها که هفت سال یا بیشتر سن داشته باشند، فی نفر هشت جریب زمین آبی از اراضی که برای ناقلین مخصوص و معین می‌شود در نواحی حکومت قطغن داده می‌شود.»

در نظام‌نامه به افرادی که از مناطق پشتون‌نشین افغانستان به شمال این کشور کوچ‌ کرده‌اند، «ناقلین» گفته می‌شود. طی نزدیک به ۲۰ ماه سلطه طالبان بر افغانستان، شماری از روستاها در تخار، سرپل و فاریاب، از وجود ساکنان بومی تخلیه شدند و به افرادی که از مناطق پشتون‌نشین آمدند، واگذار شدند. این افراد با حمایت دادگاه‌های طالبان، ساکنان بومی را که ازبک‌ها، تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ایماق‌ها هستند از روستاهایشان بیرون راندند و در شمار دیگری از روستاهای شمال نیز، تنش میان ناقلین و بومی‌ها جریان دارد.

شمال افغانستان که در گذشته‌‌ها از آن به‌عنوان ترکستان و قطغن زمین یاد می‌شد، از زمان تاسیس دولتی به نام افغانستان به دست احمدشاه درانی در ۱۷۴۷ میلادی تا زمان حاکمیت امان‌الله خان، همواره با دولت مرکزی در جنگ و درگیری بوده است. خان‌هایی از اقوام غیرپشتون و عمدتا ازبک، همواره در برابر دستورهای حاکمان پشتون‌تبار کابل سرکشی کرده‌اند. در موارد مختلف حکام افغانستان به ترکستان لشکرکشی کرده و با هدف تثبیت جایگاه خود و جلوگیری از شورش در آینده، در بخش‌هایی از آن پایگاه‌های نظامی و «کلونی‌»‌هایی از قوم پشتون ایجاد کردند، اما تداوم حکومت‌های خودمختار محلی، آنان را وادار به تغییر بافت قومی در این جغرافیا کرد.

پیش از شکل‌گیری نظامنامه ناقلین به سمت قطغن که اسکان دادن و روند انتقال پشتون‌ها به سمت شمال افغانستان را قانونی و آسان کرد، از احمدشاه درانی تا عبدالرحمان خان نیز به جابجایی پشتون‌ها، راندن ازبک‌ها، تاجیک‌ها و هزاره‌ها از روستاهایشان و غصب زمین‌های حاصلخیز اقدام کرده بودند.

اکنون که بیش از ۱۰۰ سال از صدور «نظامنامه ناقلین به سمت قطغن» می‌گذرد، نماینده پیشین سرپل در مجلس نمایندگان افغانستان که در دولت اشرف غنی نیز در مسندهای مهم و کلیدی کار می‌کرد، در مورد احیای دوباره آن به دست طالبان هشدار داد و گفت این نظامنامه بافت قومی شمال افغانستان را هدف قرار داده و عملی شدن آن، قدرت و جامعه را در افغانستان «پشتونیزه» می‌کند.

زمین‌های اطراف کانال قوش تپه بین پشتون‌های پاکستانی توزیع می‌شود

در آذرماه سال گذشته، صبغت‌الله احمدی، سخنگوی جبهه مقاومت ملی افغانستان، در توییتی نوشت که طالبان توزیع زمین‌های اطراف کانال قوش تپه بین افراد غیربومی را آغاز کرده‌اند. در توییت احمدی آمده بود: «گروه اشغالگر طالبان توزیع زمین‌های پیرامون قوش‌تپه را بین خانواده‌های تروریست‌های انتقال‌یافته از وزیرستان و ایالت خیبرپختون‌خواه پاکستان و دیگر مردمان غیر بومی آغاز کرده‌اند.»

سخنگوی جبهه مقاومت ملی، این اقدام طالبان را «تغییر بافت جمعیتی و محو هویت منطقه» خوانده بود.

کانال قوش تپه پروژه انتقال آب رود آمو به روستاها و شهرهایی در بلخ، جوزجان و فاریاب است که ۲۸۵ کیلومتر طول دارد و اگر عملی شود، ۵۸۰ هزار هکتار زمین در شمال افغانستان را قابل آبیاری خواهد کرد.

این پروژه در سه بخش طراحی شده و در حال عملی شدن است. بخش نخست آن که ۱۰۸ کیلومتر طول دارد از رودخانه آمو آغاز شده و در شهرستان دولت‌آباد بلخ پایان می‌یابد. طالبان مدعی‌اند که این بخش در حال تکمیل شدن است. بخش دوم، حفر ۱۷۷ کیلومتر کانال از دولت‌آباد تا شهرستان اندخوی استان فاریاب است که طی پنج سال تکمیل خواهد شد. بخش سوم این پروژه، توزیع زمین در اطراف این کانال بین مردم است. بیشترین ساکنان بومی در مسیر ۲۸۵ کیلومتری این کانال، ازبک‌ها، ترکمن‌ها، هزاره‌ها و تاجیک‌ها هستند.

منتقدان طالبان می‌گویند زمین‌های اطراف این کانال بین پشتون‌ها و از جمله پشتون‌های پاکستانی که از ایالت خیبرپختون‌خواه و شهرهای مرزی افغانستان به این کشور کوچ می‌کنند، توزیع می‌شود. سید انورسادات نیز معتقد است که طالبان برای تضعیف اقوام بومی شمال که عمدتا غیرپشتون‌ها هستند، در تلاش برای تکمیل ساختن کانال قوش تپه و مستقر کردن پشتون‌ها در این منطقه‌اند.

سید انور سادات می‌افزاید که بیش از ۱۰۰ سال است که دولت‌های افغانستان برنامه تغییر بافت جمعیتی شمال این کشور را دنبال می‌کنند، اما به‌دلیل مقاومت مردم برای حفظ جغرافیا، فرهنگ و سرزمین خود، این طرح ناکام بوده است. سادات افزود: «در ۲۰ سال گذشته، حامد کرزی و اشرف غنی تلاش کردند تا ناقلین را در شمال مستقر کنند، اما مردم قدرت داشتند و جلو این کار را گرفتند. حالا که ناقلین با حمایت طالبان برگشته‌اند، با سقوط رژیم طالبان دوباره رانده خواهند شد.»