انتظار می‌رود توافقی که اخیرا میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران، به سرپرستی چین صورت گرفت، تاثیر مثبتی بر کاهش تنش‌ها در خاورمیانه داشته باشد. این دو کشور پرونده‌ها و نقاط اختلاف زیادی دارند که باید برای یافتن راه‌حل‌های مناسب برای آن‌ها، به گفت‌وگو بپردازند. ازجمله پرونده‌های قابل‌بحث، امنیت خلیج فارس، جنگ یمن، بحران سوریه و وضعیت بد اقتصادی لبنان است.

البته سوریه و لبنان در راس کشورهایی قرار دارند که از این توافق تاثیر می‌گیرند و اگر در نشست‌های آینده مقام‌های عربستان سعودی و ایران، امور به‌صورت دلخواه پیش برود، پیامدهای مثبتی برای سوریه و لبنان خواهد داشت. به همین دلیل است که کشورهای منطقه و جهان، به‌استثنای اسرائیل، از این توافق استقبال گسترده‌ایی کردند.

در مورد لبنان باید گفت هرچند تاثیر مثبت توافق عربستان سعودی – ایران بر این کشور را نمی‌توان ازنظر دور داشت، اما به‌دلیل بافت طایفه‌ای و شرایط پیچیده حاکم بر سیاست آن، این تاثیر ممکن است در کوتاه‌مدت محقق نشود. هرچند انتظار می‌رود نفوذ انکارناپذیر عربستان سعودی و ایران بر احزاب و نیروهای سیاسی لبنان بتواند برای تشویق و توجیه طرف‌های سیاسی این کشور در مسیر همکاری و تعاون، کمک کند، اما احتمال این‌که پافشاری بر منافع و اهداف طایفه‌ای، مانع آن شود نیز وجود دارد.

ازجمله مسائل پیچیده و مورد اختلاف در لبنان که نیاز به راه‌حل دارد، مسئله انتخاب رئیس‌جمهوری است، زیرا از تاریخ پایان ریاست‌جمهوری میشل عون چهار ماه گذشته، اما تاکنون کرسی ریاست‌جمهوری خالی است. تشکیل حکومت جدید و گزینش نخست‌وزیر هم بدون رئیس‌جمهوری منتخب امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل حکومت موقت نجیب میقاتی که ریاست قوه مجریه را بر عهده دارد، به‌دلیل اختلاف‌ها و کشمکش‌های ایدئولوژیک و برخورد منافع گروهی، نمی‌تواند با دست باز کار کند و حتی از اتخاذ تصمیم‌های اجرایی ضروری نیز ناتوان است.

بنابراین انتظار می‌رود که پس از اجرایی شدن توافق عربستان سعودی و ایران، نخستین گام در مسیر انتخاب رئیس‌جمهوری در لبنان برداشته شود. با انتخاب رئیس‌جمهوری جدید، بسیاری از پرونده‌های دشوار نیز حل خواهد شد و راه برای گزینش حکومت و نخست‌وزیر جدید، مطابق با معیارهای صندوق بین‌المللی پول، نیز هموار می‌شود.

برای موفقیت در فرایند انتخاب رئیس‌جمهوری، تهران و ریاض باید بر نیروهای سیاسی متخاصم در لبنان فشار وارد کنند تا بر سر یک نامزد مناسب با هم به توافق برسند، اما این نامزد هر که باشد، چه سلیمان فرنجیه متحد حزب‌الله یا میشل معوض متحد جریان مخالف حزب‌الله، نامزد ضعیفی خواهد بود، چرا که پشتیبانی هر دو اردوگاه رقیب را با خود نخواهد داشت.

از‌این‌رو، وقتی این نامزد به ریاست‌جمهوری می‌رسد، توانایی احیا و بازسازی نهادهای دولتی و اتخاذ تصمیم‌های جدی را نخواهد داشت و درنتیجه وضعیت فروریخته و رقت‌بار در لبنان کماکان ادامه خواهد یافت، مگر این‌که از پشتیبانی حقیقی منطقه‌ای و بین‌المللی برخوردار باشد. با توجه به مطالب یادشده، احتمال دارد لبنان صرف‌نظر از توافق عربستان سعودی-ایران، مدت زیادی منتظر بماند تا فرایند انتخاب رئیس‌جمهوری را طی کند.

در مورد سوریه نیز انتظار می‌رود که توافق عربستان سعودی و ایران، بازگشت دمشق به صف کشورهای عربی را سرعت بخشد، اما محرک اصلی این بازگشت، یک تغییر اساسی است که در روابط کشورهای عربی با سوریه پدید آمده است. اخیرا بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه، از عمان که روابط دیپلماتیکش را با دمشق قطع نکرده بود، بازدید کرد. او همچنین دو بار، یک‌بار در سال ۲۰۲۲ و بار دیگر در روزهای اخیر، به امارات متحده عربی رفت و با محمد بن‌زاید آل‌نهیان، رئیس دولت امارات متحده عربی، دیدار کرد. افزون بر آن، یک هیئت پارلمانی متشکل از نمایندگان عراق، اردن، فلسطین، لیبی، مصر، عمان و لبنان برای کمک به زلزله‌زدگان سوریه‌، از دمشق بازدید و با بشار اسد دیدار کردند.

هم‌زمان با آن، شاهزاده فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی، در کنفرانس امنیتی مونیخ در فوریه گذشته گفت برای تعامل با سوریه روش جدیدی نیاز است. همچنین برخی از گزارش‌ها نشان می‌دهد که یک رویکرد رسمی برای بازگشت سوریه به «اتحادیه کشورهای عرب» و دعوت این کشور برای شرکت در نشست سران عرب در ماه آینده در ریاض، شکل گرفته است. از همه مهم‌تر این‌که هم‌زمان با تحولات یادشده در روابط کشورهای عربی با سوریه، جهان عرب تصمیم گرفته است که دیگر از مخالفان رژیم سوریه حمایت نکند و از کمک به آن‌ها دست بردارد.

با توجه به این موارد، می‌توان نتیجه گرفت که توافق عربستان سعودی - ایران، تاثیر زیادی بر اوضاع سوریه نخواهد داشت و آنچه بر اوضاع سوریه تاثیر دارد، استقبال کشورهای عرب از بازگشت سوریه است که بدون توجه به توافق، در جریان است.

زمان زیادی از قطع روابط میان عربستان سعودی و ایران گذشته است و همه کشورها در انتظار احیای این روابط بودند. به همین دلیل امضای توافق اخیر میان ریاض و تهران و دعوت ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی، از ابراهیم رئیسی، با استقبال گسترده‌ای روبرو شد. ازسرگیری روابط میان این دو کشور، نه‌تنها به تامین امنیت در خلیج فارس کمک می‌کند، بلکه بر مسائل دیگر نیز تاثیر مثبت می‌گذارد.

 اما با توجه به پیچیدگی‌های سیاسی، گروهی و طایفه‌ای در لبنان، بعید به نظر می‌رسد که این توافق رکود فعلی در لبنان را بشکند و روند انتخاب رئیس‌جمهوری را سرعت ببخشد. موضوع انتخابات و مسائل مرتبط به آن، زمانی حل می‌شود که گروه‌های سیاسی مطرح در لبنان، مسئولیت میهنی خود را درک کنند و به راه‌حل سیاسی مبتنی بر تفاهم و همبستگی برسند.

البته توافق عربستان سعودی – ایران با میانجی‌گری پکن، به بازگشت سوریه به جهان عرب کمک می‌کند، گرچه روند این بازگشت پیش از امضای توافق پکن، شروع شده است. اکنون به نظر می‌رسد که رژیم سوریه نه‌تنها توانسته است بر اعتراضات و مخالفت‌های بازگشتش به آغوش اعراب، غلبه کند، بلکه در حفظ روابط مستحکمش با ایران نیز پیروز بوده است.