جمهوری اسلامی ایران در ادامه مجموعه اقدام‌هایش در راستای تخریب، مصادره و حراج آثار تاریخی و سرمایه‌های ملی ایران، قصد دارد یکی از همین روزها ۱۹ بنای تاریخی را که بیشتر آن‌ها در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند، به مزایده بگذارد تا بخشی از کسر بودجه دولت ابراهیم رئیسی را جبران کند. اجرای عملیات مزایده یا همان حراج بناهای تاریخی را نیز صندوق توسعه صنایع‌ دستی و فرش دستباف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی بر عهده دارد.

در حراج بناهای تاریخی ایران که مقام‌های وزارت میراث فرهنگی آن را «نهضت واگذاری حق بهره‌برداری بناهای تاریخی» نامیده‌اند، خانه دانشمندی، خانه آقایی‌زاده، حمام قلعه، خانه بهادرالملک، گراند هتل، خانه فخری راور، کارخانه حناسایی، ارگ راین، باغ هرندی، خانه اوشیدری، خانه ابراهیمی، حمام سالار، کاروانسرای زعفرانیه، کاروانسرای مهر، کاخ ناصرالدین میرزا، خانه سرهنگ ایرج، عمارت اربابی لیقوان، کاروانسرای گوئجه بئل و کاروانسرای جانانلو به مزایده گذاشته می‌شوند.

در ادامه، این بناهای تاریخی را به اختصار معرفی می‌کنیم:

خانه دانشمندی

سابقه تاریخی خانه دانشمندی که در فهرست آثار ملی ایران ثبت است، به دوران قاجار بازمی‌گردد. این بنا دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد که موازی یکدیگرند. خانه دانشمندی متعلق به حاج‌ علی‌محمد بحری بود که چهار فرزند داشت. فرزند نخست او دامپزشکی حاذق بود و فرزندان دوم و سومش نیز جراح بودند. خانه دانشمندی با نمای آجری‌اش در مجاورت بافت تاریخی یزد یکی از نمونه‌های اصیل معماری ایرانی در دوران قاجار است و از این جهت اهمیت دارد.

خانه آقایی‌زاده

این بنای تاریخی دوران قاجار در خیابان کل سرخ شهر یزد واقع است و مرداد ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

حمام قلعه

حمام تاریخی قلعه همدان در دوران قاجار ساخته شد و در سال‌های اخیر، به موزه مردم‌شناسی تغییر کاربری داد. معماری حمام قلعه ترکیبی از معماری ایرانی و اسلامی است و حدود یک هزار و ۵۰۰ مترمربع مساحت دارد. چهار ستون سنگی و طاق‌نماهای قوس جناغی نمونه‌ای از زیبایی‌های معماری ایرانی در این حمام سنتی‌اند.

بخش‌های سرد و گرم حمام قلعه از هم جدا است و در ورودی آن، مجسمه‌ پاچال قرار دارد. وظیفه پاچال این بود که از مشتری‌ها هزینه حمام را دریافت کند. حمام قلعه اکنون یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر همدان است.

خانه بهادرالملک

در روزگار قاجار در شهر بردسیر استان کرمان، عبدالمظفرخان سرتیپ، مشهور به بهادرالملک، در محله‌ای که امروز به نام خیابان شریعتی شناخته می‌شود، خانه‌ای را بنا نهاد که اکنون یکی از جاذبه‌های تاریخ معاصر ایران در کرمان است. این برج خشتی حیاط وسیعی دارد که دورتادور آن اتاق‌ها، انبارها و مطبخ قرار دارند. انبار فوقانی آن برای ذخیره مواد غذایی استفاده می‌شده است.

گراند هتل

ماجراهای مربوط به گراند هتل در خیابان لاله‌زار تهران از سال‌ها پیش آغاز شد. گراند هتل از قدیمی‌ترین هتل‌های ایران است که با الگوبرداری از نمونه‌های مدرن ساخته شد. بعدها به پیشنهاد علی حاتمی، کارگران سینمای ایران، نسخه‌ای از این هتل در شهرک سینمایی غزالی ساخته شد اما ساختمان اصلی در خیابان لاله‌زار سال‌ها خاک خورد و به‌رغم انتقادهای فراوان، مسئولان دولتی برای مرمت آن اقدام موثری انجام ندادند.

اکنون از فهرست منتشرشده وزارت میراث فرهنگی چنین برمی‌آید که این هتل نیز قرار است چوب حراج بخورد. در حالی‌ که گراند هتل علاوه بر ارزش تاریخی بنا، در تاریخ سیاسی ایران نیز اهمیت دارد؛ زیرا محل اقامت بسیاری از مقام‌ها و سفیران کشورهای خارجی بود که به ایران سفر می‌کردند.

خانه فخری راور

تنها خانه شهر راور کرمان که بادگیر و آب‌انبار دارد، خانه فخری راور با قدمتی بالغ‌ بر ۸۰ سال است. این خانه نیز به‌رغم ثبت در فهرست میراث ملی ایران، قرار است به مزایده گذاشته شود.

کارخانه حنا سایی

در روزگاری نه‌چندان دور حنا را از منطقه نرماشیر بم برای کوبیدن به کارخانه می‌بردند. کارخانه حنا سایی یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و تاریخی بم است. در حال حاضر نیز در داخل کارخانه حنا سایی سنگ‌های بزرگ که برای کار ساییدن بودند، به چشم می‌خورند. عرض سالن کارخانه حناسایی ۱۲ متر است و سقف آن عریض‌ترین سقف در میان بناهای تاریخی کرمان به شمار می‌آید و دوجداره است.

ارگ راین

قدمت ارگ راین کرمان به دوران ساسانیان بازمی‌گردد. این بنای تاریخی خشتی بر فراز تپه‌ای واقع است. دورتادور آن را حصاری به بلندای ۱۰ متر در برگرفته و تنها ورودی آن نیز در قسمت شرقی قرار دارد. ارگ راین هم در فهرست آثار ملی ایران ثبت است.

باغ هرندی

در دوران قاجار، محمدرضا خان عدل‌السلطان که یکی از صاحب‌منصبان نظامی کرمان بود، باغی تفریحی خارج از حصار شهر کرمان احداث کرد. این باغ با وسعت ۲۵ هزار مترمربع در سال ۱۳۱۳ شمسی به ابوالقاسم هرندی که یکی از تجار مطرح کرمان بود، فروخته شد. این مجموعه به دلیل توقف چندروزه رضاشاه در مسیر سفر تبعیدش اهمیت تاریخی دارد و در فهرست آثار ملی ایران نیز ثبت است.

خانه اوشیدری

خانه اوشیدری در خیابان ابن‌سینا شهر کرمان قرار دارد و در فهرست آثار ملی ایران ثبت است. سابقه تاریخی آن به دوران قاجار بازمی‌گردد و در روزگاری نه‌چندان دور، برای تامین مواد اولیه کارخانه خورشید (کتابخانه ملی) از آن استفاده می‌شد.

خانه ابراهیمی

خانه ابراهیمی یزد که اکنون به رستوران تغییر کاربری داده، یکی از بناهای خشتی است که حال‌و‌هوای تاریخی‌اش را همچنان حفظ کرده است و بسیاری از گردشگران در سفر به یزد، بازدید از این خانه را در برنامه خود قرار می‌دهند. این اثر تاریخی نیز قرار است به مزایده گذاشته شود.

حمام سالار

حمام سالار بنایی متعلق به دوران قاجار است که در جوار گنبد معروف الجایتو در شهر تاریخی سلطانیه زنجان قرار دارد. بانی حمام سالار سیف‌علی خان کلانتری معروف به سالارخان بود. این بنا شبیه تمام حمام‌های ایرانی است و تمام عناصر تشکیل‌دهنده‌ آن از قبیل گرمخانه، میان در سربینه، تون و خزینه را دارد.

کاروانسرای زعفرانیه

کاروانسرای زعفرانیه، متعلق به دوران صفویه و قاجاریه، در شهر سبزوار واقع است. این کاروانسرا از نوع چهارایوانی، دارای حیاط مرکزی و اسطبل‌هایی در اطراف آن است. در بعضی از طاق‌نماها، تزیینات مقرنس دیده می‌شود که متاثر از سبک آذری و آجرکاری‌های آن متاثر از سبک رازی است.

این اثر تاریخی در سال ۱۳۶۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. گفته می‌شود استفاده از زعفران به‌جای کاه در ملات ساختمان دلیل نام‌گذاری کاروانسرا به زعفرانیه بوده است؛ هرچند درباره وجه‌تسمیه آن روایت‌های دیگری هم وجود دارد.

کاروانسرای مهر

کاروانسرای تاریخی روستای مهر در محور سبزوارــ‌شاهرود در دوران قاجاریه منزلگاه کاروان‌های جاده تاریخی ابریشم بود و از آن به‌عنوان یکی از بهترین و زیباترین کاروانسراهای بین‌راهی ایران یاد می‌شود.

مصالح بنای کاروانسرای مهر، آجر و گل و تزئینات آن به‌صورت آجری نیم‌دایره است. این بنا طاق‌ها و قوس‌های جناقی و هلالی دارد و دارای هشتی، حیاط مرکزی، اسطبل‌های شرقی و غربی و یک شاه‌نشین است.

کاخ ناصرالدین میرزا

کاخ ناصرالدین میرزا متعلق به دوره قاجار است و در شهرستان پاکدشت، بخش شریف‌آباد قرار دارد. خانه ناصرالدین میرزا چهار صفه، کلاه‌فرنگی و حوضی زیر گنبد دارد. صفه سکوی بدون سقفی است که سطح آن بالاتر از سطح حیاط است و در جلو فضای بسته جای می‌گیرد. از نظر معماری، این بنا دارای معماری کویری است. این اثر نیز در فهرست میراث ملی ایران ثبت است.

خانه سرهنگ ایرج

این خانه به مدت ۶۰ سال در اختیار سرهنگ ایرج، از سرداران دوره پهلوی اول و دوم، خانواده و ورثه او بود و سپس در اختیار شخصی به نام مشتاقی قرار گرفت. این خانه با معماری تاریخی دوران قاجار یکی از جاذبه‌های گردشگری تاریخ معاصر در خیابان پامنار پایتخت ایران است. فیلم سینمایی «مهمان مامان» به کارگردانی داریوش مهرجویی در این عمارت که در فهرست میراث ملی ایران ثبت است، فیلمبرداری شد.

عمارت اربابی لیقوان

عمارت تاریخی لیقوان در استان آذربایجان شرقی و در شهر تبریز قرار دارد و در فهرست میراث ملی ایران ثبت است. عمارت سنگی لیقوان که با نام‌های داش [به معنی سنگ] عمارت و خانه حاج احتشام‌الدوله نیز شناخته می‌شود، از مهم‌ترین جاذبه‌‌های تاریخی و جاهای دیدنی لیقوان به‌ شمار می‌رود. این عمارت متعلق به احتشام‌الدوله، ارباب روستای لیقوان، بود و قدمت آن به دوران قاجار و پهلوی می‌رسد.

کاروانسرای گوئجه بئل

کاروانسرای گوئجه بئل اهر که با نام‌‌های کاروانسرای شاه‌عباسی اهر، کاروانسرای گوئجه بئل و کاروانسرای گویچه ‌بیل نیز شناخته می‌شود، در فاصله ۲۴ کیلومتری اهر قرار دارد. با قدمتی که به دوره صفوی بازمی‌گردد، این بنا برای مناطق کوهستانی و سردسیر و زمستان‌های سخت و پربرف طراحی شده است. در این کاروانسرا با پلانی مستطیل‌شکل، حیاط مرکزی وجود ندارد و در گوشه‌های مجموعه چندین برجک‌ جای گرفته‌اند. این اثر به‌عنوان یکی از مکان‌های دیدنی اهر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 کاروانسرای جانانلو

این میراث تاریخی که به شماره ۳۱۷۰۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است، تحت مالکیت میراث فرهنگی قرار دارد و در اختیار اداره کل میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی است.

این بنای متعلق به دوران صفوی حدود دو هزار مترمربع وسعت دارد و در مجاورت مسیر جنگل‌های ارسباران قرار گرفته است. این کاروانسرا که در پنج کیلومتری راه جانانلو‌ــ‌کلیبر قرار دارد، از دو سالن تشکیل شده و مصالح به‌کاررفته در ساخت آن سنگ، ساروج و آجر است. کاروانسرای جانانلو نیز در فهرست میراث ملی ایران ثبت است.

مزایده این بناهای تاریخی طی روزهای اخیر موجی از واکنش‌های کنشگران میراث فرهنگی و عموم مردم را به دنبال داشته است. بسیاری از کاربران رسانه‌های اجتماعی نوشته‌اند که بعید نمی‌دانند دولت رئیسی در آینده نزدیک، سایر بناهای مهم تاریخ ایران مانند تخت جمشید یا آرامگاه حافظ را هم به فروش بگذارد.

حراج بناهای تاریخی تحت عنوان «مولدسازی دارایی‌های دولت» انجام می‌شود که با تصمیم سران سه قوه و چراغ سبز علی خامنه‌ای در حال اجرا است. با این حال، حراج آثار تاریخی ایران در جمهوری اسلامی پیش‌تر نیز سابقه داشته است.

طرح نمایندگان مجلس برای خریدوفروش آثار باستانی ایران در اردیبهشت ۱۴۰۱ هم سروصدای زیادی به پا کرد. نمایندگان مجلس نام آن طرح را «استفاده بهينه از اشيای باستانی و گنج‌ها» گذاشته بودند اما فعالان میراث فرهنگی هشدار دادند که در صورت اجرای این طرح، قاچاق اشیای باستانی رواج پیدا می‌کند و نابودی میراث تاریخی را در پی دارد.

بر مبنای قوانین داخلی جمهوری اسلامی، دخل‌ و تصرف و خرید و فروش آثار و بناهای تاریخی ممنوع است؛ با این حال حکومت ایران در حفاظت و نگهداری میراث تاریخی حتی به قوانین خود نیز پایبند نیست.