گزارش تازه دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد که روز یکشنبه ۴ تیر منتشر شد، نشان می‌دهد که افغانستان همچنان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان هروئین و کریستال در جهان است.

بر اساس این گزارش، با وجود اینکه بیشتر تولیدات مواد مخدر افغانستان به خارج قاچاق می‌شود، این کشور خود چهار میلیون معتاد دارد که روزبه‌روز هم بر تعداد آنان افزوده می‌شود. از طرفی مراکز درمان معتادان در افغانستان با بحران کمبود امکانات و همچنان کمبود نیروی متخصص روبرو است زیرا پس از سال ۲۰۲۱، اکثر سازمان‌هایی که در راستای کاهش اعتیاد در افغانستان فعالیت داشتند، از این کشور خارج شدند و در نتیجه تامین امکانات لازم برای مراکز ترک اعتیاد محدود شد.

در این گزارش اشاره شده است که کارمندان مراکز باقی‌مانده با کمترین حقوق و امکاناتی محدود در حال فعالیت‌اند و به همین دلیل خدماتی که به معتادان می‌دهند نیز روزبه‌روز ضعیف‌تر می‌شود؛ به طوری که حتی غذای درستی هم به معتادان داده نمی‌شود و داروهای لازم برای ترک اعتیاد نیز در مراکز نایاب شده است.

مسئولان مرکز ترک اعتیاد یک هزارتختخوابی «استاندارد طلایی» در کابل می‌گویند سازمان‌هایی که این مرکز را حمایت می‌کردند، پس از سقوط افغانستان کمک‌های خود را قطع کردند و به این ترتیب ذخیره دارویی تمام شد و حتی غذای کافی هم برای معتادان وجود ندارد. از سوی دیگر طالبان معتادان را از سطح شهر جمع می‌کنند و آن‌ها را به‌اجبار در این مراکز نگه می‌دارند. یک مرد ۶۲ ساله که از شش ماه پیش در این مرکز زندگی می‌کند، می‌گوید فرزندانش در بیرون از مرکز تنها مانده‌اند و کسی نیست به آنان غذا بدهد.

با این حال اداره مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد در شهر تاشکند ازبکستان در همسایگی افغانستان مرکزی اطلاعاتی برای تحقیق و تحلیل تهدیدهای فراملی مرتبط با مواد مخدر و جرم ایجاد کرده است. مسئولیت این مرکز بررسی داده‌ها در مورد وضعیت کشت و تولید مواد مخدر و همچنان وضعیت معتادان به مواد مخدر در افغانستان است.

سالومه فلورس، رئیس این مرکز، می‌گوید، کار آنان بررسی دقیق وضعیت مواد مخدر در افغانستان است. جایی که در سال ۲۰۲۲ کشت و تولید تریاک ۹ تا ۱۴ درصد درآمد خالص افغانستان را تشکیل داد و تولید مواد مخدر صنعتی هم در حال افزایش است.

این مرکز داده ها را از منابع مختلف از جمله از دولت‌ها، منابع باز، رسانه‌های اجتماعی، تحقیقات دانشگاهی، آمار و البته از همکاران خود در افغانستان دریافت می‌کند. این مرکز بررسی زمینی سطح کشت مواد مخدر را متوقف کرده است و حالا از طریق ماهواره‌ وضعیت را رصد می‌کند.

به گفته این مرکز، شواهد نشان می‌دهد که کشت مواد مخدر در افغانستان در سال ۲۰۲۳ کاهش قابل‌توجهی داشته، هرچند این مسئله به ضرر کشاورزان تمام شده است؛ زیرا آنان هیچ‌گونه محصول جایگزینی برای کشت ندارند. با این حال مقام‌های مرکز اطلاعات در تاشکند می‌گویند هنوز خیلی زود است که بگوییم کاهش کشت تریاک تولید مواد مخدر را هم کاهش داده است؛ زیرا بررسی‌ها نشان می‌دهد تولید مواد مخدر صنعتی در حال افزایش است.

بر اساس موارد کشف و ضبط مواد مخدر صنعتی، ورود این مواد به تاجیکستان چهار برابر و به قرقیزستان ۱۱ برابر شده است. آسیتا میتال، نماینده منطقه‌ای آسیای میانه در اداره مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل، می‌گوید، وضعیت در افغانستان به گونه‌ای است که به دلیل ممنوعیت کشت خشخاش این احتمال وجود دارد که قاچاقچیان سعی کنند از کارخانه‌های افغانستان برای افزایش تولید مت‌آمفتامین استفاده کنند.

برخی نگرانی‌ها وجود دارد که تولید مت‌آمفتامین (کریستال) از گیاه افدرا که در افغانستان به آن اومان می‌گویند و در اکثر استان‌های جنوبی و جنوب غربی افغانستان به صورت طبیعی رشد می‌کند، افزایش یابد. در گزارشی که بی‌بی‌سی ژانویه ۲۰۲۳ منتشر کرد، آمده است هرچند طالبان جمع‌آوری گیاه افدرا را ممنوع کرده‌اند، برخی از فرماندهان محلی طالبان در شهرستان‌ها به تجارت افدرا مشغول‌اند.

به باور دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل، با وجود اعلام ممنوعیت کشت و تولید مواد مخدر، آسیب‌پذیری قشر فقیر این کشور از جمله کشاورزان این فرصت را برای قاچاقچیان و تولیدکنندگان مواد مخدر فراهم می‌کند که به شیوه‌های مختلف کشت مواد مخدر را ادامه دهند. آسیتا میتال می‌گوید: «اگر یک فعالیت غیرقانونی را متوقف کنید، ممکن است با دیگری جایگزین شود، زیرا مردم باید مطمئن شوند که غذایی برای خوردن در سفره‌هایشان دارند.»

سازمان ملل متحد معتقد است که در غیاب توسعه پایدار و واقعی در افغانستان، فعالیت‌های غیرقانونی احتمالا چون طاعون در این کشور ادامه خواهند یافت و جهان را نیز آلوده خواهند کرد.