دومینو تخریب بافت تاریخی شهرهای ایران به کاشان رسیده و بر اساس گزارش‌ها و تصاویر منتشرشده، بخشی از بناهای بافت تاریخی حوالی «زیارت در زنجیر» شهر کاشان این روزها تخریب شده است.

در شرایطی که کاشان به سبب تنوع معماری و اماکن تاریخی متعدد یکی از مقاصد گردشگری جذاب در ایران به شمار می‌رود، این روزها به بهانه طرح‌های مختلف عمرانی از جمله احداث خیابان‌ جدید و با ادعای لزوم توسعه شهری، قلب مناطق تاریخی این شهر هدف تخریب قرار گرفته‌اند.

تخریب بافت تاریخی این شهر طی سال‌های گذشته بدون همراهی وزارت میراث فرهنگی ممکن نبوده است. طی هفته‌های اخیر اخباری مبنی بر ایجاد معابر و خیابان‌کشی در محدوده‌های «میرعماد»، «محتشم» و «زیارت در زنجیر» که متعلق به دوران صفوی و قاجارند، شنیده می‌شود. این مناطق درون بافت تاریخی کاشان قرار دارند و بر اساس این طرح، بناهای تاریخی ارزشمندی در خطر تخریب قرار می‌گیرند.

به گفته محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران، «کاشان جزو ۱۶۸ شهری است که به‌موجب مصوبه شورای‌عالی شهرسازی نباید هیچ‌گونه دخل و تصرفی در بافت آن صورت گیرد و محدوده آن نیز مصوب شده است».

اما مصوبات در طول این سال‌ها روند تخریب بافت تاریخی شهرهای مختلف ایران را متوقف نکرده‌اند و در برابر متولیان این اقدام‌ها اثر بازدارندگی ندارند.

عمارت «خانه بزرگ» کاشان یکی از شناخته‌شده‌ترین بناهای تاریخی این شهر است که سال ۱۴۰۱ خبر تخریب آن نشان از بی‌توجهی مسئولان این شهر به ظرفیت‌های تاریخی داشت اما در کنار برخی خانه‌های بازمانده در بافت تاریخی محله‌های مختلف کاشان، خبر در خطر تخریب قرار گرفتن بناهایی چون ساختمان تاریخی کارخانه ریسندگی و‌ ساختمان عصارخانه به دلیل رسیدگی نشدن جزو مواردی‌اند که موردتوجه فعالان میراث‌فرهنگی در ایران قرار گرفته‌اند.

هرچند میراث‌فرهنگی در مواردی با لغو مجوز فعالیت‌های عمرانی مانع تخریب برخی بناها در مجاورت مقبره ابولولو شد، اگر مجموع محلات تخریب‌شده کاشان طی سال‌های اخیر را ملاک قرار دهیم، با حجم وسیعی از تعرض به حریم تاریخی مواجه می‌شویم که نشان‌دهنده ویرانی عمدی و برنامه‌ریزی‌شده شهری است که به سبب معماری تاریخی‌ ومنحصربه‌فردش ارزش گردشگری پیدا کرده است.

تیر ۱۴۰۱ در اقدامی عجیب به بهانه کمبود فضای پارکینگ، طی اجرای طرح ساماندهی و گسترش فضای امامزاده حبیب، مجموعه‌ای از بناهای پیرامون آن تخریب شدند. تخریب بناهای اطراف بقعه شاه‌عباس اول نیز به فهرست بافت‌های تاریخی تخریب‌شده کاشان افزوده شد.

عباس حلواچی، پژوهشگر حوزه تاریخ و فرهنگ کاشان، در خصوص ارزش تاریخی محله‌های تخریب‌شده می‌گوید: «محله پشت‌مشهد از دوره صفوی به بعد ایجاد شد و حول زیارتگاه این منطقه شکل‌ گرفت. در این محله دو آب‌انبار وجود دارد که هر دو از دوره صفویه به جا مانده‌اند. اغلب خانه‌های این محله نیز مربوط به دوره صفویه تا قاجارند که البته بیشتر آن‌ها قدمتشان به دوره قاجار برمی‌گردد.»

روزنامه شرق به بهانه تخریب بافت تاریخی شهر کاشان در گزارشی، فهرستی از محله‌های هدف تخریب قرار گرفته طی دهه‌های اخیر را منتشر کرد که وسعت این دست‌درازی به هویت تاریخی کاشان را نمایان می‌کند.

محله «پنجه شاه»، «پاپک» و بافت تاریخی مناطقی چون «فین بزرگ»، «فین کوچک»، «دیزچه»، «راوند» و «لتحر» از جمله مناطقی‌اند که حجم تخریب در آن‌ها گسترده است و بناهای باقیمانده نیز در شرایطی به سر می‌برند که احتمال ویرانی آن افزایش یافته است.

سرعت تخریب به بخش‌ وسیعی از مناطق دیگری چون «گلچغانه»، «طاهر»، «منصور» و «ملک‌آباد» نیز رسیده و از دهه ۸۰ تاکنون به نام طرح‌های توسعه شهری، تعریض معابر، ساخت پارک و میدان سهم آن‌ها تنها ویرانی بوده است.

 قسمت‌های مختلفی از بافت تاریخی محلات «در زنجیر»، «در گلان» و ضرابخانه نیز قربانیان طرح «ایجاد دسترسی سواره برای زیارت در زنجیر» و ساخت پارکینگ شده‌اند.

به گفته محمدمهدی نجفی، کارشناس مرمت بناهای تاریخی، «از میانه دهه ۷۰ تاکنون، بخش‌های وسیعی از بافت تاریخی کاشان در پروژه‌های توسعه شهری تخریب شده، به‌ نحوی‌ که بافت تاریخی شهر به طور کامل گسسته شده و مساحت چندانی از آن باقی نمانده است.»

آنچه موجب می‌شود این تخریب هویت تاریخی بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گیرد، سرعت گرفتن آن‌ها و شیوه مشابه تخریب در اکثر شهرهای دارای بافت تاریخی ایران از جمله شیراز، اصفهان، تبریز و تهران است.

دست‌درازی به بافت تاریخی کاشان اگر امروز موردتوجه قرار گرفته است، نباید فراموش کرد که وزارت میراث‌ فرهنگی در دو سال اخیر هیچ اقدام موثری در قبال ممانعت از تخریب بافت‌های تاریخی شهرهای شیراز، اصفهان، یزد و کاشان انجام نداده است. گویی در نگاه مدیران میراث‌ فرهنگی دولت ابراهیم رئیسی بناها و محلات به‌جامانده از دوران کهن این سرزمین موانعی برای ساخت‌وسازهایی‌اند که سهم درآمدزایی شهرداری‌ها از آن‌ها دندان طمع مدیران شهری را برای تخریب بیشتر بناهای تاریخی تیز می‌کند.