یک هفته پس از انتشار گزارش‌های بانک جهانی درباره وضعیت اقتصادی افغانستان و خوش‌بینی‌ها از افزایش بهای ارز افغانی در برابر دلار، موسسه صلح آمریکا در یک گزارش تحلیلی گفته است که با وجود برخی نشانه‌های ثبات اقتصادی در سال گذشته، اقتصاد این کشور همچنان ضعیف است و قادر به ایجاد شغل و معیشت مورد‌نیاز جمعیت رو به رشد نیست و به همین دلیل در حال نزدیک شدن به لبه پرتگاه است.

تحلیلگران در موسسه صلح آمریکا گفته‌اند که گزارش بانک جهانی فقط بخش‌هایی از وضعیت اقتصادی افغانستان و نه همه آن را پوشش داده است. آن‌ها با اشاره به بحران جدید ناشی از رشد جمعیت و بازگشت صدها هزار پناهجو از پاکستان و نیز برخی عوامل دیگر که به تصمیم‌های محدود‌کننده رهبران طالبان ارتباط دارد، گفته‌اند: «ابرهای طوفانی دیگری بر سر راه اقتصاد افغانستان خواهد آمد.»

با گذشت بیش از دو سال از حکومت طالبان، افغانستان همچنان یکی از فقیرترین کشورهای جهان با بالاترین میزان نیازهای بشردوستانه است. طالبان درخصوص پیشرفت در مبارزه با فساد و کسب درآمد مدعی‌اند، اما افغانستان یکی از بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان کمک‌های بشردوستانه است.

این در حالی است که از یک سو بازگشت دسته‌جمعی صدها هزار مهاجر از پاکستان، میزان نیاز به کمک بشردوستانه را به‌شدت افزایش داده است و از سوی دیگر، طالبان با تصمیم‌های بدون آینده‌نگری همچون منع کشت خشخاش و فراهم نکردن جایگزین آن برای کشاورزان و نیز منع کار زنان به صورت گسترده، زمینه‌های کار و رشد اقتصادی را به‌شدت از بین برده‌اند.

موسسه صلح آمریکا حتی کاهش تورم را نشانه خوبی برای اقتصاد افغانستان ندانسته، بلکه گفته است: «افغانستان با کاهش تورم مواجه است که طالبان آن را خبر خوبی می‌دانند، زیرا قیمت‌ها ر‌ا کاهش می‌دهد. اما در واقع، این خبر بدی است، زیرا ارزش کل اقتصاد را کاهش می‌دهد و به بیکاری بیشتر و کاهش درآمد دولت منجر می‌شود.»

از سوی دیگر، طالبان در دو سال گذشته مدعی بودند که درآمد هنگفتی از جمع‌آوری مالیات و صادرات به دست آورده‌اند، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که صادرات برخی اقلام که بنیان اقتصادی طالبان را در دو سال گذشته تقویت کرده بود، دیگر به آن اندازه وجود ندارد.

به‌طور مثال، طالبان چند ماه پس از به قدرت رسیدن در افغانستان، استخراج بی‌رویه زغال‌سنگ و فروش آن به پاکستان را آغاز کردند. پاکستان در آن زمان به‌شدت با کمبود این ماده سوخت مواجه بود و بهای آن نیز در بازار جهانی زیاد بود. طالبان نیز با افزایش بهای زغال‌سنگ افغانستان و نیز وضع مالیات سنگین بر آن، درآمد هنگفتی به دست آوردند، اما به گزارش موسسه صلح آمریکا، «اکنون بازارها تغییر کرده و این نیاز کاهش یافته است». طالبان نیز اخیرا از میزان صادرات زغال‌سنگ مانند گذشته گزارش ارائه نمی‌کنند.

از سوی دیگر، طالبان مدعی‌اند که کشت خشخاش را به میزان قابل‌ملاحظه‌ای کاهش داده‌اند، گزارش موسسه صلح آمریکا نشان می‌دهد که این کار حدود یک میلیارد دلار در سال از درآمد افغانستان کاسته است، در حالی که هیچ جایگزینی برای کشاورزان ارائه نشده و فقر و محرومیت در میان آنان بیشتر شده است.

ویلیام برد، کارشناس موسسه صلح آمریکا، گفت: «بیکاری گسترده در افغانستان در حال افزایش است. میزان فقر همچنان بسیار بالاست و تعداد زیادی از افغان‌ها هنوز قادر به تامین نیازهای اولیه غذایی و غیرغذایی خود نیستند.»

این در حالی است که کمک‌های بشردوستانه برای افغانستان نیز که در سال ۲۰۲۲ تقریبا سه میلیارد دلار بود، در سال ۲۰۲۳ به کمترین حد خود رسید و این درست با اخراج بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار مهاجر افغان از پاکستان -که به‌شدت به کمک برای تهیه غذا و سرپناه و دیگر امکانات معیشتی نیاز دارند- هم‌زمان شد.

کارشناسان موسسه صلح آمریکا در‌مورد راه‌حل‌های فوری برای بحران اقتصادی که افغانستان با آن مواجه است، گفته‌اند که با توجه به شرایط فعلی، «هیچ راه‌حل سریعی برای اقتصاد افغانستان وجود ندارد.»

اسکات وردن، کارشناس موسسه صلح آمریکا، گفت: «‌فشارهای ناشی از رشد جمعیت و بازگشت صدها هزار پناهجو از پاکستان به‌زودی از رشد اقتصادی پیشی خواهد گرفت.»

بخش بزرگی از اقتصاد افغانستان هم در ۲۰ سال گذشته به کمک‌های توسعه‌ای جامعه جهانی وابسته بود و در دو سال اخیر نیز تنها کمک‌های بشردوستانه از فاجعه انسانی جلوگیری کرده است، اما ادامه این کمک‌ها و افزایش آن، مستلزم تعامل طالبان در زمینه رفع محدودیت‌ها علیه زنان و جلوگیری از نقض حقوق بشر در کشور است که به باور کارشناسان موسسه صلح آمریکا، «بعید به نظر می‌رسد اتفاق بیفتد.»

این موسسه نظارت شخص ثالت برای مبارزه با پول‌شویی و مقابله با تامین مالی تروریسم را یکی از راه‌حل‌ها برای ورشکستگی بانکی افغانستان اعلام کرده، اما گفته است که این کار به‌دلیل نبود ظرفیت کافی و نیز مدیریت بانک مرکزی به دست طالبان، در حال حاضر امکان‌پذیر نیست.

​در این گزارش آمده است افزایش تجارت منطقه‌ای در میان‌مدت می‌تواند اقتصاد افغانستان را تقویت کند، در صورتی‌که طالبان بتواند زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل را بهبود بخشد، مرزهای کشور را به‌خوبی مدیریت کند و به همسایگان اطمینان بیشتری بدهد که پناهندگان، تروریست‌ها و قاچاقچیان از افغانستان عبور نخواهند کرد.

در نهایت، این موسسه گفته که توسعه اقتصادی بلندمدت افغانستان مستلزم انتخاب‌های سیاسی است که طالبان تمایلی به انجام آن ندارند. به‌عنوان مثال، تا زمانی که زنان و دختران به‌طور کامل از حوزه عمومی و زندگی اجتماعی حذف شده‌اند، هیچ کشوری نمی‌تواند به توسعه و پیشرفت برسد.