وزارت تحصیلات عالی طالبان شنبه ۳۰ دی اعلام کرد که برگزاری آزمون نهایی از ۵۰هزار طلبه مدارس دینی در سراسر افغانستان آغاز شده است. این در حالی است که بیشتر این طلبه‌ها و فارغ‌التحصیلان مدارس دینی هیچ آشنایی با علوم غیردینی ندارند و در بخشی از مدارس دینی هم سرفصل‌های درسی با تمرکز بر «افراط‌‌گرایی» دینی تدریس شده است.  

طالبان در حالی به این طلبه‌های و فارغ‌التحصیلان مدارس دینی بدون دانش یا کمترین آشنایی به آموزش‌های سکولار مدرک می‌دهند که حکومت پیشین افغانستان مخالف چنین روندی بود. طلبه‌های مدارس دینی که از وزارت تحصیلات عالی طالبان مدرک می‌گیرند، در صورت تمایل قادر خواهند بود به دانشگاه‌های دولتی راه پیدا کنند یا برای ادامه تحصیل به خارج از افغانستان اعزام شوند.  

ندا محمد ندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان و از مخالفان آموزش دختران، ادعا می‌کند که برگزاری این آزمون و دادن مدرک تحصیلی به طلبه‌های مدارس دینی «برای پایان دادن به جعل اسناد موثر است» و آزمون گرفتن از طلبه‌های مدارس دینی باعث می‌شود نظام آموزشی افغانستان «شفاف و معتبر» باشد.

وزیر تحصیلات عالی طالبان آذر ۱۴۰۱ در جریان سفرش به استان هرات با گرفتن آزمون از جنگجویان این گروه برای تعیین سطح تحصیلی‌ آنان گفته بود که هر جنگجوی طالبان که بیشتر مین‌گذاری کرده باشد، ممتازتر است و نباید از اعضای این گروه آزمون گرفته شود. این چهره تندرو طالبان که چندین بار هم از دختران و زنان با الفاظ رکیک نام برده است، ادعا کرده بود: «او [جنگجویان طالبان] ۲۰ سال زحمت کشیده و حالا تو به او می‌گویی که امتحان بدهد؟ او کل مسائل را به ياد ندارد. اين گناه او نیست که ۲۰ سال با کفار [اشاره به حضور نظامی آمریکا و متحدانش در افغانستان] مقابله کرده است. درجه و امتیاز آنان این است که هر قدر زیاد مین‌ کار گذاشته باشند، همان قدر ممتازند.» 

طالبان در حالی از این طلبه‌های مدارس دینی آزمون سراسری به‌ شکل کنکور می‌گیرند که در بیشتر این مدارس، مباحث غیردینی آموزش داده نمی‌شود و این طلبه‌ها تنها علوم دینی و فقه می‌آموزند.  

وزارت معارف حکومت پیشین افغانستان تنها به طلبه‌های مدارس دینی که زیرنظر این وزارتخانه فعالیت می‌کردند، مدرک می‌داد، اما رژیم طالبان به کسانی که از هر مدرسه مدعی آموزش علوم دینی فارغ‌التحصیل شوند، پس از گرفتن آزمون، مدرکی معادل مدرک کسانی که در مدارس رسمی آموزش‌های دیگر فرا گرفته‌اند، اعطا می‌کند.

بیشتر طلبه‌های مدارس دینی با مباحثی چون علوم کامپیوتر، جغرافیا، زبان‌های خارجی و سایر مباحث علمی هیچ آشنایی ندارند اما حالا پس از گذراندن آزمون‌های رژیم طالبان می‌توانند مدرک تحصیلی رسمی دریافت کنند.  

مقام‌های طالبان معتقدند که طی دو دهه حضور آمریکا و غرب، برای مبارزه با علما و مدارس دینی تلاش زیادی صورت گرفته و جلو رشد آن‌ها گرفته شد و اینک که آن‌ها بر افغانستان حاکم شده‌اند، علمای دینی و مدارس دینی را مشمول «لطف» قرار داده‌اند.  

انحصار قدرت در رژیم طالبان هم به طور کلی در دست افرادی است که بیشترشان تنها در مدارس دینی آموزش‌ دیده‌اند و به همین دلیل با علوم غیردینی مخالف‌اند.  

رژیم طالبان علاوه بر اینکه فارغ‌التحصیلان مدارس دینی و علمای دینی را به سیستم تحصیلی افغانستان وارد کرده‌اند،  تعدادی از مباحث و درس‌ها را حذف و مقدار علوم دینی در سرفصل‌های آموزشی را بیشتر کرده‌اند. برخی از آگاهان امور آموزشی این اقدام طالبان یک «عقب‌گرد» در آموزش مدارس و دانشگاه‌های افغانستان دانسته‌اند و معتقدند طالبان برداشت «افراطی»‌شان از دین اسلام را در این مباحث درسی برجسته کرده‌اند.  

در دوران رژیم طالبان، علاقه‌ به تحصیل در دانشگاه‌های افغانستان در مقایسه به سال‌های آخر نظام جمهوری تحت‌حمایت کشورهای غربی کاهش یافت. بسیاری از جوانان به آینده افغانستان تحت حاکمیت طالبان خوش‌بین نیستند و به جای رفتن به دانشگاه و هزینه کردن در آن‌ها، ترجیح می‌دهند برای تحصیل به کشورهای اروپایی و آمریکا بروند. 

مدارس دینی و مساجد در افغانستان و مناطق قبایلی پاکستان‌ از دیرباز دو پایگاه‌ عمده برای سربازگیری طالبان از جوانان‌ بوده‌اند. عوامل آن‌ها با تبلیغات گسترده جوانان را جذب می‌کردند و از آن‌ها نیروهای انتحاری و چریک‌های جنگنده می‌ساختند تا در افغانستان بجنگند. اینک که نزدیک به دو سال و نیم از سلطه طالبان می‌گذرد، این رژیم بقایش را «مدیون» مدارس دینی و مساجد می‌داند و به همین دلیل برای گسترش مدارس دینی و مساجد اقدام کرده است.  

بسیاری از شهروندان شهرنشین افغانستان از سلطه‌ طالبان و انحصار قدرت قومی این گروه ناراضی‌اند و این گروه بیشتر نزد علمای دینی و طلبه‌های مدارس دینی محبوبیت دارد. از طرفی بخشی از مردم افغانستان محافظه‌کار و مذهبی‌اند و به همین دلیل از ساخت مدارس دینی، مساجد و از افزایش طلبه‌های این مدارس خرسندند و افزایش تهدید گسترش افراط‌گرایی دینی را در نظر نمی‌گیرند. گمان می‌رود حمایت از علما و همچنین طلبه‌های دینی با هدف کنترل بیشتر مساجد و منابر آن‌ها صورت می‌گیرد تا با حربه «شریعت اسلامی» و استفاده از ظرفیت و جایگاه این علما، در میان مردم محبوبیت کسب کنند.  

از سوی دیگر، سربازگیری از فارغ‌التحصیلان مدارس دینی هم به‌مراتب آسان‌تر از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است که در حکومت پیشین افغانستان در کنار آموزش‌های دینی، آموزش‌های غیردینی هم فرا گرفته‌اند.