رونق تجارت اسپرم و تخمک در ایران موردتوجه کاربران رسانه‌های اجتماعی قرار گرفته است.
به نظر می‌رسد با افزایش نرخ ناباروری در ایران خریدوفروش اسپرم و تخمک افزون بر اینکه راهکاری برای افزایش فرزندآوری برای برخی افراد از‌جمله چهره‌های سرشناس است، به تجارت پرسودی نیز تبدیل شده است.
موسسه پژوهشی رویان، مهم‌ترین مرکز لقاح مصنوعی و درمان ناباروری در ایران، با رد تبلیغات خریدوفروش اسپرم منتسب به این مجموعه، این کار را غیرقانونی اعلام کرده است.
خبرگزاری میزان وابسته به قوه قضاییه سال ۱۳۹۴ طی گزارشی مدعی شد دریافت اسپرم برای باروری در موسسه رویان رایگان بوده و مسئله خریدوفروش اسپرم مختص برخی کلینیک‌های پزشکی است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با وجود غیررسمی بودن این موضوع به نظر می‌رسد برخی کلینیک‌ها با چهره‌های سرشناس فرهنگی، ورزشی و افرادی که به نام مدل در رسانه‌های اجتماعی شناخته شده‌اند، قرارداد امضا کرده‌اند تا در ازای مبالغی هنگفت، اسپرم به زوج‌های متقاضی بفروشند.
به دلیل رسمی‌نبودن این شغل، اعداد مطرح‌شده برای قرارداد اهدای اسپرم در حد شنیده‌ها است، اعدادی که برای چهره‌های سرشناس تا چند ده میلیون تومان نیز می‌رسد.
برخی رسانه‌های ایران مدعی شده‌اند افراد جوان دارای تناسب اندام و خوش‌چهره از این موضوع برای کسب درآمد استفاده می‌کنند و از طریق اهدای ماهانه اسپرم به این مراکز درآمد مناسبی دارند.
این مسئله در کنار افزایش تمایل دختران و زنان ایرانی برای فریز (منجمد) کردن تخمک، مسیری تازه در درمان ناباروری زوج‌های ایرانی است.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران خردادماه سال ۱۴۰۲ اعلام کرده بود: «بعد از پیمایش ملی که در سال ۱۳۹۸ در کل کشور انجام شد، مشخص شد که شیوع ناباروری کلی در زوج‌های ایرانی ۲۰.۳ درصد بوده است و حدود سه میلیون و ۲۶۰ هزار زوج نابارور در کشور وجود دارد.»
آمار نرخ ناباروری در ایران از میانگین جهانی بیشتر است و‌با توجه به کاهش آمار ازدواج، افزایش موارد خودخواسته ممانعت از فرزندآوری در زوج‌ها و نرخ تجرد قطعی در زنان ایرانی، بحران جمعیت در سال‌های آینده را جدی کرده است.
در کنار تلاش برای پوشش بیمه‌ای هزینه‌های درمان ناباروری و با درنظرگرفتن این موضوع که نیمی از دلایل ناباوری زوج‌ها مربوط به مشکلات مردان است، پدیده دریافت اسپرم اهدایی از بانک ذخیره می‌تواند یکی از راهکارهای بارداری زوج‌های نابارور باشد.
انجام لقاح مصنوعی اسپرم اهدایی با تخمک مادر بیرون از رحم و انتقال آن به رحم مادر طی سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است. با اینکه موضوع لقاح در ابتدای مطرح‌شدن با مخالفت برخی مراجع مواجه شد، اما طی سال‌های اخیر به استناد فتوای مراجع مختلف مجوزهای لازم را دریافت کرده است.
اگرچه همچنان تعدادی از مراجع بر این باورند که انتقال اسپرم مرد نامحرم درون رحم زن حرام است، اما همین مراجع انجام عمل لقاح بیرون از رحم و انتقال تخمک بارور‌شده درون رحم را بی‌اشکال می‌دانند.
قرارداشتن نام علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، میان فهرست مراجعی که این موضوع را جایز دانسته‌اند، شاید مهم‌ترین عامل رواج این موضوع بدون محدودیت‌های قانونی باشد.
آیت‌الله سیستانی نیز این امر را حرام ندانسته‌اند و تنها برخی شروط برای نحوه انجام لقاح تعیین کرده‌اند. مکارم شیرازی یکی دیگر از مراجع تقلید است که شرط عجیبی برای انجام این امر گذاشته است.
بر اساس حکم مکارم شیرازی، «تنها راه برای استفاده از نطفه مرد بیگانه این است که مرد به‌طور موقت همسرش را طلاق دهد و آن زن پس از عده به عقد موقت مرد موردنظر درآید (هر چند اصلا همدیگر را نبینند) سپس نطفه آن مرد را برداشته و در زمان عقد با تخمک زن ترکیب کنند و پس از بخشش باقیمانده مدت عقد موقت و تجدید عقد دائم با شوهر سابق، نطفه ترکیب‌شده را در رحم او بکارند.»
در کنار این احکام، برخی مراجع مانند نوری همدانی از اساس باروری با اسپرم اهدایی را جایز ندانسته‌اند. حساسیت‌های شرعی و مشکلات قانونی در خصوص خریدوفروش اسپرم موجب شده است این پدیده که به شکل ذخیره اسپرم و تخمک مطرح بوده، حالا درعمل به‌صورت اهدا و فروش خارج از روال قانونی آن رواج پیدا کند.
قیمت‌ها در بازار اهدای اسپرم متفاوت و غیررسمی است، از مبالغ بالای ۱۰ میلیون برای افرادی با قدبلند، آی کیو (IQ) بالا، چشم روشن تا چهره‌های مشهوری که برخی خانواده‌های متقاضی بیش از ۵۰ میلیون برای در اختیار داشتن اسپرم آن‌ها پرداخت می‌کنند.
مسئولان کلینیک‌های درمان ناباروری در برخی گزارش‌های میدانی مدعی شده‌اند که موارد فروش اسپرم در مردان جوان افزایش داشته است و این افراد ماهانه تا پنج میلیون تومان از فروش اسپرم درآمد دارند.
شروطی مانند انجام آزمایش سلامت و قدرت بارور ساختن اسپرم، سلامت جسمانی و نداشتن سابقه بیماری‌هایی مانند هپاتیت و ایدز پیش‌نیازهای فروش اسپرم است.
طی سال‌های اخیر با رشد نرخ تجرد زنان، مسئله ذخیره‌کردن تخمک نیز به‌شکل معناداری افزایش داشته است. این زنان امیدوارند در سال‌های آینده این امکان را داشته باشند که با دریافت اسپرم اهدایی از همسر آینده خود یا اسپرم‌های قابل‌خرید، شانس مادر شدن را به شیوه لقاح مصنوعی پیدا کنند.
پس از رواج مواردی مانند رحم اجاره‌ای، دیگر پدیده‌های مرتبط با مسئله ناباروری در ایران نیز همانند اهدای اسپرم و تخمک افزایش خواهد یافت، پدیده‌هایی که دست‌کم در برخی موارد مشکلات و چالش‌های خاص در فرهنگ رایج خانواده‌های ایرانی داشته و چندان هم بدون حواشی نبوده است.
ولی بر اساس احکام شرعی هنوز مسئله نحوه تقسیم ارث این فرزندان میان مراجع محل اختلاف است و همین امر چالش‌های حقوقی و اجتماعی مختلفی را می‌تواند در سال‌های آینده دربرداشته باشد. کمااینکه در حکم فقهی علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، نیز قید شده است: «چنانچه از این طریق فرزندی به دنیا بیاید، ملحق به شوهر زن نمی‌شود؛ بلکه ملحق به صاحب اسپرم و تخمک است و در احکام نسب رعایت احتیاط شود.»
مراجعی مانند آیت‌الله سیستانی و مکارم شیرازی نیز امکان ارث‌بردن فرزند از شوهرمادر را ناممکن دانسته‌اند و حق ارث را تنها به صاحب اسپرم و مادر مختص کرده‌اند.
احتمال ادعای ارث از فرد اهداکننده به استناد فتوای برخی مراجع درصورتی‌که به شکل قوانین رسمی تعیین تکلیف نشود، معضلی اجتماعی و حقوقی در‌پی خواهد داشت.
بااین‌حال، برای برخی جوانان ایرانی در شرایط فعلی تنها فرصت کسب درآمد از طریق فروش اسپرم مطرح است و به نظر نمی‌رسد این افراد چندان دغدغه آینده فرزندان حاصل از اسپرم و ادعاهای حقوقی مرتبط با این امر را داشته باشند.
