چارقد ترکمن گل‌وبته‌های زیبا و رنگارنگی‌اش را سخاوتمندانه به طراحان خلاق و باقریحه وام داده است. طراحان مد در ایران با نگاهی دوباره به این عنصرهای سنتی می‌کوشند هویت فرهنگی آن‌ها را در کالاهای مدرن بازآفرینی کنند.

یکی از الگوهای محبوب در ایران چارقدهایی است که بر سر زنان ترکمن می‌بینیم. ریشه این پوشش به روسیه، اواخر قرن هجدهم، باز می‌گردد، اما شاخ و برگ آن در ایران بالیده و در گذر زمان توانسته است خود را به عنصری خانگی بدل کند. مهاجرت فرهنگی رنگ‌ها، طرح، نقش و آرایه‌های تزئینی میان کشورهایی که مرزهای جغرافیایی مشترک دارند معمول است.

سفر گل‌وبته‌های رنگین چارقد ترکمن از یک کارخانه شال‌بافی در منطقه پاولوف پوساد در نزدیکی مسکو آغاز شد. ایوان یاکوف که کارخانه پارچه‌بافی پدرش را به ارث برده بود توانست با تلفیق طرح‌های سنتی، آنچه در آن زمان روند غالب مد اروپایی بود، و گل‌وبته‌های دستمال عثمانی شالی پشمی تولید کند که تا امروز ماندگار و محبوب مانده است.

شال پاولوف پس از ورود به ایران و به علت رواج آن در منطقه ترکمن‌صحرا، به چارقد ترکمن مشهور شد. یکی از طراحانی که اخیرا برای خلق مجموعه مد خود سراغ این نماد فرهنگی رفته است تکتم رضایی است.

تکتم رضایی با ۲۰ سال سابقه طراحی و دوخت لباس در یکی از مجموعه‌های اخیرش روسری ترکمن را عنصر اصلی آن مجموعه قرار داد.

او درباره این ایده، که از علاقه‌اش به لباس‌های سنتی ناشی می‌شود، به ایندیپندنت فارسی گفت: «بیشتر جامعه مد دست جوان‌ها است، پس تصمیم گرفتم المان‌های ایرانی را در مجموعه‌های مدرن به کار ببرم.»

او که پیش‌ از این سابقه طراحی مجموعه‌هایی ملهم از ترمه یزد دارد، گفت: «علاقه شخصی‌ام به زیورآلات و پارچه‌های ترکمن باعث شد بعد از یزد سراغ ترکمن بروم. تحقیقاتی در منطقه انجام دادم. فضا و مردم را دیدم.» این مجموعه از طرف ماریا بوتیک در هفته مد استانبول در ترکیه به نمایش درآمد و در شبکه‌های مجازی  از آن استقبال بسیار شد. این موضوع انگیزه این طراح را تقویت کرد تا در مجموعه بعدی هنر بلوچ را دست‌مایه کار خلاقانه‌اش کند. او معتقد است گرایش مشتری‌های ایرانی در هر جای دنیا، به خرید لباس‌هایی با نمادهای فرهنگی خودشان است، اما فرم سنتی ممکن است رغبتی برای پوشیدن آن ایجاد نکند.

او معتقد است تغییر فرم از سنتی به مدرن موجی از استقبال را در شبکه‌های اجتماعی پدید آورد که برایش دلگرم‌کننده بود.

چارقد ترکمن بستر خلق ابتکارهای دیگری هم در عرصه مد شده است. بهار فرج‌نژاد، در حال و هوا و بستر هنر ترکمن، جدیدترین مفهوم در دنیای مد را به یکی از قدیمی‌ترین مهارت‌های خیاطی بشر پیوند زده است. مد پایدار، در تقابل با مد سریع (Fast fashion)، تلاش می‌کند تا چرخه ماندگاری پارچه را طولانی‌تر و آن را در قالب اثر هنری در یک کالبد جدید عرضه کند.

او تولیداتش را با نام «آفرت» ارائه می‌کند. آفرت در زبان کردی به معنای آفریننده زیبایی است. فرج‌نژاد هدف از این انتخاب این نام را «پایداری نشات‌گرفته از آفرینش دوباره چرخه‌های زندگی تمام‌شده پارچه‌ها، از دوستی فرهنگ و محیط زیست» عنوان کرد. او به ایندیپندنت فارسی گفت: «ما با تمرکز بر اصول مد پایدار، تلاش می‌کنیم تا حد ممکن از مواد قابل بازیافت استفاده کنیم و در هر مرحله از تولید، اثرات منفی بر محیط زیست را کاهش دهیم. از ماشین‌آلات صنعتی کمترین استفاده را می‌کنیم و تا حد ممکن فرایند را دستی انجام می‌دهیم تا آلودگی صنعتی را به کمترین میزان برسانیم. سعی کردیم پارچه‌هایی را که چرخه زندگی آن‌ها تمام‌ شده به چرخه جدیدی وارد کنیم. در قسمت عرضه هم از بسته‌بندی‌های پلاستیکی دوری کردیم.»

او درباره اینکه چرا سراغ طرح‌های ترکمن رفته است گفت: «نقش‌هایی که با گذشت چندین دهه همچنان زیباست پایدار است. پارچه‌ای که از مواد طبیعی، حتی با رنگ‌های طبیعی تولید شده، پایدار است. پایداری زیباست، غیر از این است؟ این ترکیب از زیبایی، اصالت فرهنگی و پایداری محیط زیست، باعث می‌شود که لباس‌هایمان نه تنها زیبا و منحصربه‌فرد باشند، بلکه یک پیام قدرتمند از ارزش‌های فرهنگی و محیط زیستی را به دیگران منتقل کنند.»

در کارهای بهار فرج‌نژاد تکه‌های پارچه کنار هم می‌نشینند تا داستان جدیدی روایت کنند: «چهل‌تکه دوزی، از الگوی کاهش و استفاده مجدد، باوری بوده که جزو فرهنگ ما است. هر تکه از این پارچه‌ها داستان خودش را دارد؛ این تکه‌ها را به هم می‌آمیزیم و یک پارچه جدید می‌سازیم، به هر یک از این تکه‌ها فرصت دوباره‌ زنده شدن در قالب لباسی جدید می‌دهیم تا زیبایی‌هایشان را به رخ بکشند.»

او هم با تکتم رضایی درباره استقبال از کالاهای فرهنگی ایرانی هم‌نظر است و اعتقاد دارد نسل جوان ایرانی به‌دنبال روندی پویا در مد هستند که هم مدرن و خلاق باشد و هم با خود ارزش و معنایی حمل کند. نسل جوان آگاه است و بیشترین درک را از محیط زیست و اهمیت آن دارد و همچنین به آنچه می‌پوشد اهمیت می‌دهد.