سازمان همکاری شانگهای که با محوریت چین، روسیه، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان و با عنوان «شانگهای ۵» ایجاد شد، اکنون به دنبال توسعه نفوذ و تاثیرگذاری در حوزه‌ای فراتر از کشورهای این منطقه است. نشست روسای‌جمهوری کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای قرار است روزهای چهارشنبه و پنجشنبه، (سوم و چهارم ژوییه) در شهر آستانه، پایتخت قزاقستان، برگزار شود و یکی از بحث‌های کلیدی شرکت‌کنندگان پاسخ به درخواست بلاروس برای عضویت در این سازمان است.

هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ و جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۳ به سازمان همکاری شانگهای پیوستند. بلاروس نخستین کشور اروپایی است که در سال ۲۰۲۲ برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای درخواست داد.

شورای سران سازمان همکاری شانگهای در اجلاس سال ۲۰۲۲ این سازمان در سمرقند ازبکستان، در مورد شرایط پذیرش درخواست عضویت کامل بلاروس بحث کردند و این درخواست با پیشنهادها و شروطی، تایید شد. در اجلاس سال بعد سران این سازمان در هند هم از بلاروس خواسته شد به تعهداتش در تفاهمنامه عضویت در سازمان شانگهای عمل کند تا زمینه پیوستن این کشور به‌عنوان عضو اصلی فراهم شود.

ژانگ مینگ، دبیرکل سازمان همکاری شانگهای، در ماه مارس اعلام کرد که انتظار می‌رود عضویت بلاروس در این سازمان در اجلاس سال ۲۰۲۴ آستانه نهایی شود. تاکنون روسای‌جمهور چین، پاکستان روسیه، ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان حضورشان را در این نشست تایید کرده‌‌اند. نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، جی شانکار، نیز وزیر خارجه خود را به این نشست می‌فرستد اما هنوز مشخص نیست از طرف جمهوری اسلامی ایران که سال ۲۰۲۳ به سازمان همکاری شانگهای پیوست، چه کسی شرکت خواهد کرد.

بلاروس و مغولستان فعلا به‌عنوان اعضای ناظر و افغانستان به‌عنوان عضو ناظر غیرفعال در این سازمان ثبت شده‌اند. ضمیر کابلوف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری روسیه در امور افغانستان، اخیرا در چند مصاحبه از عضویت افغانستان تحت سلطه طالبان در سازمان شانگهای حمایت کرد و گفت اگر رژیم طالبان به رسمیت شناخته شود، می‌توانند در اجلاس سران این سازمان شرکت کند. در اجلاس آستانه، قرار است در مورد وضعیت افغانستان و کمک به این کشور هم گفت‌وگو شود.

جاه‌طلبی سازمانی که ابتدا با عضویت پنج کشور همسایه و با عنوان «شانگهای ۵» آغاز به کار کرد، به یکی از بحث‌های جدی در زمینه توسعه نفوذ و گسترش دامنه جغرافیایی متحدان روسیه و چین مطرح شده است.

از ۹ کشوری که اعضای اصلی این سازمان‌اند، روسیه و چین به عنوان قدرت‌های نظامی برتر پس از ایالات متحده، با کشورهای غربی رقابت اقتصادی شدیدی دارند. جمهوری اسلامی ایران نیز در چند جبهه با آمریکا و برخی کشورهای اروپایی درگیر است و ادامه درگیری در اوکراین و جنگ اسرائیل و حماس در غزه نیز آتش این رقابت‌ها را شعله‌ورتر کرده است. بنابراین توسعه‌طلبی سازمان همکاری شانگهای می‌تواند ابزاری در دست روسیه و چین برای مهار آمریکا و متحدانش در آسیا و اوراسیا باشد که اکنون سازمان شانگهای بر آن‌ها سایه گسترانده است.

مجله دیپلمات در مطلبی به قلم اوا سیورت، پژوهشگر امور چین مستقر در برلین، در مورد سازمان همکاری شانگهای و تلاش این سازمان برای افزایش گستره جغرافیایی آن به فراتر از آسیا نوشت که روسیه پس از الحاق کریمه و افزایش تحریم‌های غرب، تلاش‌های جدی‌تری را در چارچوب سازمان همکاری شانگهای آغاز کرد. او تصریح کرد: «مسکو مجبور است شرکایی خارج از اروپا داشته باشد.»

بر اساس این تحلیل، رقابت میان روسیه، چین و دولت‌های غربی باعث شد تا سازمان همکاری شانگهای به یک چارچوب کاربردی و نوعی ابزار در این رقابت مطرح شود. در این مطلب آمده است: «کرملین اکنون سازمان همکاری شانگهای را به عنوان یک تریبون مفید برای جمع‌آوری حمایت و مقابله با ادعاهای غرب مبنی بر انزوای بین المللی خود می‌بیند و در نتیجه برای عضویت، رویکرد هرچه بیشتر، بهتر را پیش گرفته است.»

اوا سیورت در مورد نقش چین در سازمان همکاری شانگهای هم نوشت: «پکن از این سازمان برای نشان دادن توانایی‌اش در ارائه جایگزین‌هایی برای نهادهای تحت رهبری ایالات متحده و نیز معرفی خود به عنوان قهرمان جهان جنوب استفاده می‌کند.» این دو هدف باعث می‌شود گسترش اعضای این سازمان به خارج از منطقه آسیای میانه، با وجود اینکه ممکن است به کاهش آثار منطقه‌ای سازمان منجر شود، به هر حال به نفع چین باشد، زیرا نمایش قدرت و تاثیرگذاری بیشتر چین در سطح بین‌المللی را تقویت می‌کند.

در نشست سران این سازمان در آستانه که در مورد عضویت کامل بلاروس نیز تصمیم اتخاذ می‌شود، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، نیز حضور خواهد داشت. قاسم جومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان، که امسال ریاست و میزبانی اجلاس سازمان همکاری شانگهای را برعهده دارد، در مصاحبه با خبرگزاری شینهوا اعلام کرد که شرکت‌کنندگان در اجلاس سران این سازمان در آستانه از جامعه جهانی خواهند خواست به گفت‌وگوهای صادقانه و باز بپیوندند و یک الگوی امنیتی جدید اتخاذ کنند.