کنسولگری افغانستان در مشهد روز دوشنبه ۸ مرداد، هم‌زمان با آغاز کار مسعود پزشکیان به‌عنوان رئیس‌جمهوری منتخب جمهوری اسلامی، به طالبان واگذار شد.

این کنسولگری را تا پیش از این عبدالجابر انصار، از دیپلمات‌های دولت پیشین افغانستان، اداره می‌کرد. اینک وزارت خارجه طالبان فیض‌الرحمان عطایی را به‌عنوان سرپرست کنسولگری افغانستان در مشهد منصوب کرده است. 

کنسولگری افغانستان در مشهد به دلیل تعداد زیاد مهاجران افغان ساکن مشهد و شهرهای اطراف و همچنین نزدیکی به مرز افغانستان و عبور کالاهای تجاری از مرزهای این منطقه اهمیت سیاسی و اقتصادی بالایی دارد و طالبان در سه سال گذشته بارها تلاش کرده‌اند که این کنسولگری را تصاحب کنند.

هم‌زمان با واگذاری کنسولگری افغانستان در مشهد به طالبان، مولوی عبدالکبیر، معاون سیاسی نخست‌وزیر طالبان، در راس هیئتی به تهران رفت تا در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان شرکت کند. مقام‌های طالبان پیش از این در سفر به کشورهای همسایه، از سفارت و کنسولگری‌های افغانستان نیز دیدن کرده‌اند با این حال مشخص نیست مولوی عبدالکبیر هم برنامه‌ای برای بازدید از سفارتخانه و کنسولگری افغانستان در ایران دارد یا خیر.

یکی از مسائل مهم برای طالبان در تصاحب کنسولگری افغانستان در مشهد در این است که دفتر جبهه مقاومت ملی افغانستان به رهبری احمد مسعود نیز در این شهر قرار دارد و بسیاری از نظامیان، فعالان سیاسی و مقام‌های دولت پیشین افغانستان که پس از فروپاشی دولت جمهوری به ایران پناه بردند، در مشهد زندگی می‌کنند.

محمدعلی بهمنی قاجار، وکیل دادگستری و نویسنده، در واکنش به واگذاری کنسولگری افغانستان به طالبان در نخستین روز کاری مسعود پزشکیان، نوشت: «متاسفانه در نخستین روز ریاست‌جمهوری پزشکیان قرار است کنسولگری جمهوری اسلامی افغانستان در مشهد به طالبان تحویل داده شود. کاش حداقل اجازه می‌دادند این تغییر و تحول در دولت جدید انجام شود یا دولت جدید زیر بار تحویل کنسولگری به طالبان نمی‌رفت یا مسئولیت این کار و عواقب بعدی آن مشخص می‌شد.»

بهمنی قاجار افزود: «خط تطهیر طالبان که ادعا می‌کرد روی کار آمدن طالبان  تهدیدی علیه ایران نیست، پس از سرازیر شدن میلیون‌ها مهاجر به ایران بعد از روی کارآمدن طالبان و قطع حقابه ایران از هیرمند و فارسی‌زدایی و شیعه‌ستیزی در افغانستان چه پاسخی داشت؟»

پس از فروپاشی دولت جمهوری در افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت، جمهوری اسلامی از نخستین دولت‌های منطقه بود که هیئت دیپلماتیک برای ملاقات با سران طالبان به کابل اعزام کرد و روابط سیاسی و اقتصادی را با این گروه توسعه داد. سفارت افغانستان در تهران هم اسفند ۱۴۰۱ به طالبان واگذار شد و به دنبال آن وزارت خارجه طالبان سعی کرد سایر کنسولگری‌های افغانستان در ایران را نیز تصاحب کند.

اواسط خردادماه، مولوی امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، مولوی نصراحمد حقانی، معاون سفارت این گروه را در تهران، به عنوان سرپرست کنسولگری افغانستان در مشهد معرفی کرد اما دیپلمات‌های دولت پیشین افغانستان این دستور را نپذیرفتند و از ورود مولوی نصیراحمد حقانی به ساختمان کنسولگری جلوگیری کردند.

پس از این اقدام طالبان، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، گفت که کادر جدید کنسولگری افغانستان در مشهد «باید از راه‌های مرسوم و پس از اخذ موافقت پذیرنده و دریافت روادید ماموریت تعریف‌شده وارد کشور پذیرنده شوند.» سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی تصریح کرد که بحث تغییر در کادر کنسولگری افغانستان در مشهد در جریان دیدار امیرخان متقی با سید رسول موسوی، مدیرکل آسیای جنوبی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، مطرح شده بود.

به دنبال تلاش ناکام طالبان برای تصاحب کنسولگری افغانستان در مشهد، وزارت خارجه این گروه گذرنامه عبدالجابر انصار، سرکنسول دولت پیشین افغانستان را باطل کرد و از او خواست که برای ادای توضیحات در مورد عملکردش به کابل سفر کند اما عبدالجابر انصار  ضمن رد این درخواست طالبان، در پیامی اعلام کرد که روند فعالیت کنسولگری افغانستان و ارائه خدمات به مردم همچنان ادامه دارد و فرمان‌های رژیم طالبان در این کنسولگری اجرا نمی‌شود.

هنوز جزئیات توافق جمهوری اسلامی و رژیم طالبان درباره واگذاری کنسولگری افغانستان در مشهد علنی نشده، اما عبدالجابر انصار، سرکنسول دولت پیشین افغانستان، در پیامی که روز یکشنبه منتشر کرد گفت کارش در این کنسولگری پایان یافته است.

در پیام انصار آمده است: «بنا به مشیت الهی و به احترام دستورها و عرف معمول کشور پذیرنده، خدمت و کمک‌رسانی به شما عزیزان به سر رسیده است.»

عبدالجابر بدون اشاره به دلیل پایان کارش در کنسولگری افغانستان در مشهد افزود که بخشی از درآمدهای این کنسولگری بابت هزینه برق صادراتی ایران به افغانستان هزینه شده است. او همچنین اضافه کرد که در مدت پنج سال کار در این کنسولگری، برای بازرگانان ایران و افغان که میان دو کشور فعالیت می‌کنند و نیز مهاجران مقیم مشهد تسهیلاتی فراهم کرده است.

کنسولگری افغانستان در مشهد از منابع مختلف از جمله صدور گذرنامه، تمدید گذرنامه، تایید مدارک شناسایی، صدور برگه تردد، صدور برگه‌های ویژه تجارتی و ارائه بقیه امور اداری کسب درآمد می‌کند. میزان درآمد کنسولگری افغانستان در مشهد مشخص نیست، اما سفارت افغانستان در تهران ماهانه تا یک میلیون دلار درآمد دارد.

جزئیات درآمدهای سفارت افغانستان در تهران که از اسفندماه ۱۴۰۱ طالبان آن را اداره می‌کنند، آبان ۱۴۰۲ در ایندیپندنت فارسی منتشر شد.

طالبان با تصاحب سفارت افغانستان در تهران هزینه ارائه خدمات اداری  و صدور گذرنامه را تا چهار برابر افزایش دادند. هنوز مشخص نیست آیا هزینه خدمات کنسولی در مشهد نیز افزایش می‌یابد یا این کنسولگری به روال گذشته به کارش ادامه می‌دهد.

هزینه‌های خدمات اداری سفارتخانه افغانستان در تهران در حالی افزایش یافت که میزان درآمد مهاجران افغان ساکن ایران به دلیل وضعیت اقتصادی این کشور به‌شدت کاهش یافته بود.