براساس گزارش‌های آماری، در شهریورماه سال جاری قیمت نان و لبنیات به‌شکل قابل‌توجهی افزایش‌یافته و تاثیر مستقیمی بر هزینه‌های خانوارهای ایرانی داشته است.

طبق این گزارش‌ها، نرخ سبد معیشتی یک خانواده چهارنفره در ایران به آستانه  ۳۷ میلیون تومان در ماه رسیده است.

افزایش ۲۵ درصدی قیمت نان، که یکی از اقلام اصلی مصرفی در خانوارهای ایرانی است، یکی از عوامل اصلی این رشد هزینه‌ها است.

از سوی دیگر، افزایش ۲۰ درصدی قیمت شیر خام در شهریورماه، که از ۱۵ هزار تومان به ۱۸ هزار تومان رسید، باعث افزایش نرخ انواع محصولات لبنی شد. این افزایش به طور متوسط به رشد ۲۰ درصدی قیمت لبنیات منجر شد که خود نقش مهمی در افزایش هزینه‌های خانوارها ایفا کرد.

فرامرز توفیقی، یکی از فعالان کارگری، با اشاره به افزایش قیمت‌ها، هزینه هر وعده‌غذایی برای هر فرد را محاسبه کرده است.

براساس محاسبات این فعال کارگری، هزینه هر وعده صبحانه یا شام برای یک نفر ۲۷ هزار و ۹۰۰ تومان است و هزینه متوسط یک وعده غذای گرم در نوبت نهار به ۶۷ هزار و ۳۰۰ تومان می‌رسد.

با در نظر گرفتن حداقل سه وعده غذایی در روز، هزینه غذای روزانه یک خانواده چهارنفره به حدود ۴۶۶ هزار تومان می‌رسد که در طول ماه معادل ۱۳ میلیون و ۹۹۰ هزار تومان خواهد بود.

با توجه به اینکه ۳۸.۰۵ درصد از سبد معیشتی خانوارهای متوسط ایرانی صرف اقلام خوراکی می‌شود، سبد معیشتی این خانواده‌ها در شهریورماه به حدود ۳۶ میلیون و ۷۸۰ هزار تومان افزایش‌یافته است و این موضوع به چالش‌های اقتصادی و معیشتی خانوارهای ایرانی دامن زده و نشان‌دهنده افزایش فاصله میان نرخ سبد معیشتی و حداقل دستمزد است که به افزایش فقر مطلق منجر می‌شود.

مقایسه نرخ محاسبه‌شده ۳۶ میلیون تومانی سبد معیشتی با نرخ حداقل دستمزد یک کارگر در سال ۱۴۰۳، که طبق مصوبه اعلام‌شده تنها ۱۰ میلیون و ۸۹۷ هزار تومان است، نشان می‌دهد دستمزد دریافتی تنها ۲۹.۶۲ درصد از سبد معیشتی هر خانواده را تامین می‌کند.

فاصله دستمزد با هزینه‌های مصرفی خانوارها و حرکت طبقه متوسط به سمت فقر مطلق

فاصله میان دستمزدها و هزینه‌های مصرفی ماهانه خانوارهای چهارنفره، به‌ویژه در دهک‌های میانی، به یکی از عوامل اصلی سقوط طبقه متوسط شهری ایران به فقر مطلق تبدیل شده است.

با اینکه دولت‌های مختلف از انتشار رسمی آمار فقر مطلق خودداری می‌کنند، بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که با رسیدن خط فقر به حدود ۳۰ میلیون تومان، نزدیک به یک‌سوم جمعیت کشور در شرایط فقر مطلق قرار دارند.

به‌ویژه در شرایطی که نرخ تورم در بخش‌هایی مانند حمل‌ونقل، مسکن، درمان، پوشاک و آموزش در قیاس با اقلام خوراکی با سرعت بیشتری در حال افزایش است، هزینه واقعی سبد معیشتی خانوارها از ۳۶ میلیون تومان نیز فراتر خواهد رفت. این شرایط فشار اقتصادی مضاعفی بر خانواده‌های متوسط و کم‌درآمد وارد می‌کند.

احمد میدری، وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی دولت چهاردهم، از برنامه‌هایی برای جبران فاصله دستمزدها با هزینه‌های مصرفی کارگران سخن گفته است.

هدف این برنامه، حرکت به سمت حذف فقر مطلق و بهبود شرایط معیشتی اقشار کم‌درآمد در چارچوب برنامه هفتم توسعه است. اما با توجه به ارقام اعلام‌شده، این ادعا نیازمند رشد بیش از سه برابری دستمزدها است که از توان دولت و کارفرمایان خارج است.

کارفرمایان و چالش افزایش دستمزدها

کارفرمایان در جلسات تعیین نرخ دستمزد بارها تاکید کرده‌اند که رکود همراه با تورم در اقتصاد ایران، به‌ویژه در بخش‌های تولیدی، توان پرداخت همین میزان دستمزد فعلی را نیز از آنان سلب کرده است.

بسیاری از صنایع تولیدی با بحران کمبود نیروی کار مواجه‌اند، زیرا سهم ناچیز دستمزد در تامین نیازهای ماهانه باعث شده که کارگران برای تامین حداقل نیازهای معیشتی‌شان به چند شغل روی بیاورند یا از چرخه کار خارج شوند.

این پدیده به‌ویژه در شرایطی که روند تورمی اقلام خوراکی اصلی مانند نان، برنج و لبنیات ادامه دارد، فشار مضاعفی بر کارگران وارد می‌کند.

حتی با داشتن چند شغل، تامین حداقل نیاز غذایی خانواده‌ها برای اقشار کم‌درآمد و بخشی از طبقه متوسط دشوار شده است. درنتیجه، حذف اقلام پروتئینی مانند گوشت، مرغ، میوه و سبزیجات از سفره خانوارهای دهک‌های ضعیف جامعه طی سه سال گذشته به روندی پایدار و پیوسته بدل شده است.

کاهش مصرف اقلام پروتئینی و لبنیات

افشین صدر دادرس، مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک کشور، در مردادماه سال جاری اعلام کرده بود که سرانه مصرف گوشت در ایران طی سه سال گذشته تقریبا ۵۰ درصد کاهش یافته و از حدود ۱۲ کیلوگرم به شش تا هفت کیلوگرم به‌ازای هر فرد در سال رسیده است. کاهش مصرف گوشت یکی از نشانه‌های کاهش قدرت خرید خانوارها و تاثیر مستقیم تورم بر سلامت تغذیه مردم است.

لبنیات نیز از دیگر اقلام پروتئینی است که تحت تاثیر تورم چندمرحله‌ای قیمت‌ها کاهش مصرف داشته است. کارشناسان تغذیه هشدار داده‌اند که کاهش مصرف لبنیات، به‌ویژه در سه سال گذشته، ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری بر سلامت جامعه داشته باشد.

سخن‌گوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران در خردادماه سال جاری اعلام کرد که سرانه مصرف لبنیات در کشور کمتر از ۷۰ کیلوگرم است، درحالی‌که استاندارد جهانی۱۵۰ تا ۱۶۰ کیلوگرم مصرف لبنیات به‌ازای هر فرد در سال را توصیه می‌کند. این ارقام نشان می‌دهند که ایرانیان به طور میانگین کمتر از ۵۰ درصد ضرورت توصیه‌شده را مصرف می‌کنند.

مسئله دولت چهاردهم برای جبران فاصله دستمزدها

محاسبه سبد معیشتی کنونی، که به رقم ۳۶ میلیون تومان رسیده است، در تضاد با رقم اعلام‌شده شورای‌عالی کار در جلسات تعیین دستمزد یعنی ۱۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان است.

فعالان کارگری بارها هشدار داده‌اند که باتوجه‌به میانگین تورم بیش از ۴۰ درصدی طی سال‌های اخیر و تعیین خط فقر رسمی به میزان ۱۵ میلیون تومان، رقم تعیین‌شده برای سبد معیشت کارگران با واقعیت‌های اقتصادی جامعه همخوانی ندارد.

فاصله ۲۳ میلیون تومانی نرخ سبد معیشتی ادعایی دولت و نرخ واقعی محاسبه‌شده براساس قیمت کالاهای اصلی، نشان می‌دهد که دولت چهاردهم برای همسان‌سازی حقوق با نرخ تورم با چالشی جدی مواجه است. این چالش تحقق وعده‌های دولت را در زمینه جبران این فاصله دشوار می‌کند.

با توجه به اینکه دولت اعلام کرده است که پیش‌نویس بودجه سال ۱۴۰۴ را در اواخر پاییز به مجلس ارائه خواهد داد، بعید است که در این برنامه فاصله دستمزد کارگران با نرخ واقعی سبد معیشت جبران شود.

به این ترتیب، احتمالا جلسات تعیین دستمزد سال آینده نیز مانند سال‌های اخیر، محل بروز تنش و اختلاف میان نمایندگان کارگران و کارفرمایان خواهد بود.