در پی ابلاغ رسمی الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهری بهشهر، کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی درباره تبعات این اقدام هشدار دادند و آن را تهدیدی جدی برای حفاظت از این باغ تاریخی دانستند.

به گفته آن‌ها، این الحاق ممکن است به تخریب یکی از مهم‌ترین و بی‌نظیرترین باغ‌های ایرانی و در نهایت خروج آن از فهرست میراث جهانی یونسکو منجر شود.

میراث خبر به نقل از کارشناسان میراث فرهنگی نوشت: «این ابلاغ ضربه‌ای مهلک به میراث جهانی باغ عباس‌آباد وارد می‌کند و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این باغ تاریخی به‌زودی تحت قوانین شهری قرار خواهد گرفت.»

بر مبنای این گزارش، از جمله تهدیدهای جدی‌ الحاق باغ ملی عباس‌آباد به حریم شهری بهشهر احتمال ساخت‌وساز در عرصه تاریخی باغ، آسیب به جنگل، گسترش گردشگری ناپایدار و آسیب‌های دیگر است.

طبق گزارش‌های محلی، بهره‌بردار کنونی باغ عباس‌آباد انجمن خیریه زندانیان است که در قراردادی با شهرداری بهشهر، این پروژه را آغاز کرده است. این پروژه با ادعای «توسعه شهری و بهبود وضعیت اقتصادی بهشهر» طراحی شد. حال‌ آنکه منتقدان معتقدند این الحاق می‌تواند به تخریب باغ منجر شود. به گفته آن‌ها، مداخلات شهری، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تغییرات در شرایط طبیعی منطقه می‌تواند هویت تاریخی و فرهنگی باغ را تهدید کند. همچنین، افزایش آلودگی، ترافیک و ساخت واحدهای مسکونی در اطراف باغ، می‌تواند به‌تدریج این اثر جهانی را از بین ببرد و آن را از ارزش‌های طبیعی و تاریخی خود تهی کند.

باغ عباس‌آباد تا سال‌ها در اختیار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بود، اما طی حکم دادستانی در سال ۱۳۹۴، اداره‌کل میراث فرهنگی ایران از مدیریت این باغ تاریخی برکنار شد و از آن زمان به بعد، این مجموعه تحت اختیار نهادهای مختلف جمهوری اسلامی قرار گرفت تا اینکه سال ۱۴۰۰ مدیریت آن به شهرداری بهشهر واگذار شد. یک سال پس از آن نیز، الحاق باغ ملی عباس‌آباد به حریم شهری بهشهر تصویب شد و با وجود اینکه استاندار وقت مازندران درخواست لغو این الحاقیه را داد، تصمیم نهایی تغییر نکرد و در نهایت طی ماه‌های اخیر، به مرحله ابلاغ رسید.

باغ عباس‌آباد بهشهر یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین باغ‌های تاریخی ایران است که به دستور شاه عباس اول صفوی در دل جنگل‌های هیرکانی ساخته شد. این باغ با مساحتی بالغ بر ۵۰۰ هکتار در ۹ کیلومتری شهرستان بهشهر در استان مازندران واقع شده و از آنجا که یکی از معدود باغ‌های ایرانی خارج از مناطق شهری و در دل جنگل‌های هیرکانی است، اهمیت ویژه‌ای دارد.

جنگل‌های هیرکانی که خود نیز یک میراث جهانی طبیعی شناخته می‌شوند، از مناطق منحصربه‌فرد زیستی جهان به شمار می‌رود که در محدوده شمال ایران و بخش‌هایی از جمهوری آذربایجان گسترش یافته‌‌اند. این منطقه طبیعی خاص که بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری نادر را در خود جای داده است، اکنون به دلیل فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و گسترش شهرها و روستاها تحت تهدیدهای جدی قرار دارد. الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهری می‌تواند موجب تخریب بیشتر این جنگل‌ها شود و بر زیست‌بوم منطقه آثار منفی بسیاری بگذارد.

تصمیم به الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهری نه‌تنها تهدیدی جدی برای خود باغ است، بلکه می‌تواند بر ثبت جهانی آن هم به طور مستقیم تاثیر بگذارد. طبق قوانین یونسکو، هرگونه مداخله در وضعیت محیطی یا فیزیکی آثار ثبت‌شده به‌ویژه در مناطق شهری، می‌تواند به حذف این آثار از فهرست میراث جهانی منجر شود.

این در حالی است که گزارش‌های میدانی آشکار می‌کند پیش از ابلاغ الحاق باغ ملی عباس‌آباد و طی سال‌های اخیر، ساخت‌وسازهای غیرمجاز در محدوده این منطقه تاریخی افزایش یافته است. از جمله این اقدام‌ها می‌توان به ساخت چندین ساختمان غیرمجاز، تغییر کاربری زمین‌ها و برنامه‌ریزی برای ساخت هتل و ویلاهای غیرمجاز اشاره کرد. این نوع مداخلات علاوه بر آسیب‌ وارد کردن به بافت تاریخی باغ، می‌تواند جریان گردشگری ناپایدار را نیز تقویت کند و در نتیجه آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این اثر جهانی وارد کند.

بر مبنای گزارش خبرگزاری ایسنا، یکی از دلایل اصلی بحران کنونی باغ عباس‌آباد، نبود مدیریت واحد و تخصصی بر آن است. پس از خروج باغ از زیر نظارت وزارت میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۴ و انتقال مدیریت آن به شهرداری بهشهر، وضعیت حفاظتی باغ به‌شدت دچار بحران شد. گزارش‌ها نشان می‌دهند که درآمد حاصل از گردشگری این باغ به جای سرمایه‌گذاری در خود باغ، به نهادهای دیگر واگذار و این مدیریت ناکارآمد باعث شده است که هم گردشگران بدون نظارت کافی به باغ وارد شوند و هم سرعت تخریب‌های فیزیکی افزایش یابد.

 بر اساس این گزارش، وسعت عرصه مجموعه عباس‌آباد ۴۲۰ هکتار است که با حریم آن به ۱۵۸۹ هکتار می‌رسد. در این مجموعه سه باغ تاریخی، دریاچه، سد، چندین عمارت، جاده‌های سنگفرش تاریخی، برج‌های آجری فشارشکن آب، عمارت میانی دریاچه، آسیاب و مانند آن قرار دارند. نگهداری از این مجموعه‌ که در حقیقت یکی از حساس‌ترین سایت‌های باستان‌شناسی منطقه در قلب جنگل‌های هیرکانی به شمار می‌آید، نیازمند بودجه‌ای قابل‌توجه است و با بودجه‌ کنونی، امکان نگهداری مجموعه فراهم نیست.