جمهوری اسلامی ایران قصد دارد تا قبل از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و تشدید تحریم‌های بین‌المللی، توافق‌نامه جامع همکاری با روسیه را که پیش‌نویس آن از حدود سه سال قبل آماده شده است، امضا کند. حکومت ایران همچنین در پی افزایش همکاری‌های تجاری و اقتصادی با چین است. به این منظور مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم به روسیه سفر خواهد کرد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه نیز صبح جمعه هفتم دی‌ماه راهی چین شد.  

روز پنج‌شنبه ششم دی‌ماه، کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی در مسکو اعلام کرد که مسعود پزشکیان روز بیست‌وهشتم دی‌ماه به روسیه سفر می‌کند تا توافق‌نامه جامع همکاری ایران و روسیه به امضای روسای جمهور دو کشور برسد. پیش از او نیز اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری هفتگی گفت که احتمالا توافق‌نامه جدید ایران و روسیه تا پایان ماه ژانویه سال جدید میلادی امضا می‌شود.

پس از آن نیز نیوزویک در گزارشی اعلام کرد که روسیه و ایران قصد دارند در روزهای قبل از مراسم تحلیف دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا با امضای یک توافق‌نامه جدید راهبردی سطح روابط دو جانبه را ارتقا دهند.

بر اساس این گزارش، این توافق‌نامه جدید که احتمالا چند روز قبل از تحلیف ترامپ در ۲۰ ژانویه امضا خواهد شد، نشان‌دهنده تلاش دو کشور برای ترکیب توانمندی‌های خود در مواجهه با انزوای فزاینده در سطح جهانی است.

جمهوری اسلامی و روسیه از نظر برخی تحلیل‌گران و سیاستمداران آمریکایی «محور آشوب» به شمار می‌روند که در همکاری فزاینده با کشورهایی مانند چین و کره شمالی خود را به عنوان مخالفان قدرت‌های غربی معرفی می‌کنند.

در این میان، تهران و مسکو طی سال‌های اخیر تحت تحریم‌ها و محکومیت‌های شدید ایالات‌ متحده و همپیمانانش قرار گرفته‌اند، روسیه به دلیل حمله به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ و ایران به دلیل نگرانی‌ها از تلاش‌های پنهانی برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای و همچنین اقدامات نیروهای نظامی وابسته به خود در خاورمیانه.

به گفته سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، توافق‌نامه جدید همکاری ایران و روسیه، «تعهدات دو طرف به همکاری نزدیک در زمینه‌های دفاعی را رسمی خواهد کرد.»

توافق‌نامه جدید دو جانبه جایگزین توافق‌نامه استراتژیک ۲۰ ساله‌ای خواهد شد که در سال ۲۰۰۱ بین دو کشور به امضا رسید و در سال ۲۰۲۰ نیز تمدید شد.

روسیه و ایران پیش از این در این زمینه‌های اقتصادی همکاری کرده‌اند و همچنین تلاش داشته‌اند تا تحریم‌های بین‌المللی را دور بزنند. در همین راستا، مسعود پزشکیان، روابط بین جمهوری اسلامی و روسیه را «راهبردی و صادقانه» توصیف کرده است.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه نیز پیش از این در نخستین دیدار خود با مسعود پزشکیان در عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان گفت:‌ «روابط با ایران برای ما در اولویت است و این مناسبات با موفقیت توسعه خواهد یافت.»

پیشینه توافق‌نامه جامع همکاری ایران و روسیه به سال ۱۴۰۰ بازمی‌گردد. ابراهیم رئیسی به فاصله کوتاهی پس از اینکه سکان دولت سیزدهم را در دست گرفت به مسکو رفت تا به پوتین اطمینان دهد که جمهوری اسلامی «شریک راهبردی» روسیه خواهد ماند.

رئیسی در آن سفر رونوشتی از یک سند همکاری را نیز با خود به روسیه برد. این سند که حالا متن نهایی آن آماده شده است و توافق‌نامه جامع همکاری نامیده می‌شود، برای مدتی پس از مرگ رئیسی معلق مانده بود تا اینکه مسعود پزشکیان پیگیر امضای آن شد.

این توافق‌نامه شامل همکاری‌های تهران و مسکو در بخش‌های مختلف نظامی، تجاری، انرژی، اقتصادی و راهبردی است، آن‌ هم در شرایطی که هر دو کشور در پی تحریم‌های شدید بین‌المللی با انزوا مواجه شده‌اند. از طرفی روسیه درگیر جنگ با اوکراین است و سایه جنگ بر سر جمهوری اسلامی سنگینی می‌کند.

جمهوری اسلامی به همین ترتیب، افزایش همکاری‌های دو جانبه با چین را نیز با هدف دور زدن تحریم‌ها دنبال می‌کند. روز جمعه، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی با همین دستور کار عازم پکن شد.

خبرگزاری دولتی ایرنا، در گزارشی درباره اهداف سفر عراقچی به چین نوشت: «ایران و چین را رشته‌های مرئی و نامرئی بسیاری به یکدیگر متصل کرده است که بیش از هر زمان دیگری نیازمند تحکیم‌اند.»

آنچه ارگان خبری دولت جمهوری اسلامی به عنوان «رشته‌های مرئی و نامرئی» معرفی کرده، احتمالا همان توافق‌نامه ۲۵ ساله با چین است که سال ١٣٩٤ و در سفر رسمی شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین به تهران منعقد شد.

با وجود اینکه در همان زمان، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، این توافق را «درست و حکمت‌آمیز» خوانده بود، حالا با گذشت حدود یک دهه چنین به نظر می‌رسد که حاکمیت از نحوه اجرای آن راضی نیست و به اذعان خبرگزاری دولت، عراقچی نیز به قصد «تسریع و پیگیری عملی و اجرایی» این توافق در سه حوزه مشخص سیاسی-راهبردی، اقتصادی و فرهنگی به چین سفر کرده است.

رسانه دولت، «افق» توافق با چین را در حال حاضر «مبهم» توصیف کرد و با اذعان به اجرا نشدن بندهای این توافق در حوزه‌های اقتصادی نوشت که مراودات تجاری دو کشور به خرید و فروش نفت محدود شده است.

جمهوری اسلامی ایران به دنبال تحریم‌های بین‌المللی، بسیاری از مشتریان نفتی را از دست داد و اکنون چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت ایران است که آن را با قیمتی بسیار پایین‌تر از نفت جهانی خریداری می‌کند.

تلاش جمهوری اسلامی برای امضای توافق‌نامه جامع همکاری با روسیه و تحکیم توافق‌نامه پیشین با چین تا قبل از به قدرت رسیدن دونالد ترامپ، از نگرانی فزاینده حاکمیت پرده برمی‌دارد و نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی به هر قیمتی، از ارسال سلاح به روسیه گرفته تا فروش نفت ارزان به چین، قصد دارد در همکاری با این دو کشور بقای خود را تضمین کند.

خبرگزاری دولت نیز تلویحا به این موضوع اشاره کرد و با تاکید بر اینکه فروش نفت به چین نباید تحت تاثیر ترامپ مخدوش شود، نوشت: «پیش‌بینی آینده با توجه به حضور فرد پیش‌بینی ناپذیر در کاخ سفید، چندان ساده نیست اما تهران تلاش می‌کند همچنان پکن را در چهار سال آینده کنار خود داشته باشد و این همراهی به ویژه در برهه‌ای که اروپا ساز مخالف کوک کرده اهمیت ویژه خواهد داشت».