طی هفته‌های اخیر نام مکران، گزینه انتقال پایتخت، و ایجاد نیروگاه هسته‌ای جدید در این منطقه به یکی از موضوعات پرتکرار در رسانه‌های ایران تبدیل شده است. به نظر می‌رسد نام مکران، که با هدف توسعه دریامحور و ایجاد قطب جدید اقتصادی و سیاسی در جمهوری اسلامی مطرح شده، اکنون به‌منزله گزینه احتمالی پایتخت جدید ایران نیز در حال بررسی است.
مکران شامل سه کانون اصلی چابهار، میناب و جاسک و دو کانون فرعی سیریک و کنارک است، اما چالش‌های اقلیمی، جغرافیایی و فقدان زیرساخت‌های کافی این منطقه انتقادات بسیاری از کارشناسان درمورد طرح انتقال پایتخت به این محدوده را به همراه داشته است.
مقام‌های دولتی طرح انتقال پایتخت را بارها مطرح و سپس تکذیب کرده‌اند. سخنگوی دولت مسعود پزشکیان، در ابتدا از بررسی این طرح خبر داد؛ اما پس از انتقادات گسترده، از موضع عقب‌نشینی کرد و گفت: «من نگفتم پایتخت به مکران خواهد رفت، بلکه گفتم دو شورا برای بررسی مشکلات پایتخت فعلی و شناسایی ظرفیت‌های اقتصاد دریامحور تشکیل شده است.»
اما شواهد نشان می‌دهد دولت، به‌ویژه با نظر پزشکیان و محمدرضا عارف، به دنبال انتخاب یکی از شهرهای بندری جنوب کشور برای پایتخت جدید است. پزشکیان در سفر به سیستان و بلوچستان گفت: «مکران منطقه‌ای استراتژیک است و همه چیز در آن حکم طلا دارد.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
تفاوت ایجاد قطب اقتصادی با انتقال پایتخت
کارشناسان تاکید می‌کنند ایجاد قطب اقتصادی در سواحل جنوبی و انتقال پایتخت دو موضوع کاملا متفاوت است. هر کدام از این اهداف به بودجه، سیاست‌گذاری و زیرساخت‌های متفاوتی نیاز دارند.
محمدباقر قالیباف، در زمان مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری، پیشنهاد داد که مکران و چابهار پایتخت دوم ایران در نظر گرفته شوند. اما تحقق این ایده با واقعیت‌های اقتصادی ایران همخوانی ندارد.
مسئله اصلی در بحث انتقال پایتخت هزینه‌های سرسام‌آور آن است. محمدرضا عارف، در ۱۷ دی ۱۴۰۲، گفت انتقال پایتخت به حدود ۲۳ میلیارد دلار و پنج سال زمان نیاز دارد. اما این برآورد با گزارش‌های قبلی مقام‌های جمهوری اسلامی تناقض دارد.
سال ۱۳۹۴، پیروز حناچی، شهردار وقت تهران، هزینه انتقال پایتخت را ۷۸ میلیارد دلار برآورد کرد. این رقم در سال ۱۴۰۲، به گفته احمد وحیدی، وزیر کشور، به حدود ۱۰۰ میلیارد دلار رسید.
این تفاوت آشکار در برآورد هزینه‌ها ابهامات جدی ایجاد کرده است. کارشناسان معتقدند مکران، با توجه به فقدان زیرساخت‌های لازم، حتی در طول یک دهه هم ممکن نیست به پایتخت جدید کشور تبدیل شود.
پایتخت جدید در معرض حمله نظامی
یکی دیگر از چالش‌های مطرح در انتخاب مکران مسائل امنیتی است. این منطقه، به‌دلیل نزدیکی به سواحل، در معرض خطر حملات نظامی قرار دارد.
سال ۱۴۰۲، معاون سازمان انرژی اتمی اعلام کرد قرار است نیروگاه‌های هسته‌ای جدیدی در سواحل مکران ساخته شود. این تصمیم، با توجه به توان نظامی رقبای منطقه‌ای ایران، انتقادات زیادی به همراه داشت. کارشناسان معتقدند بودند انتقال تاسیسات حیاتی به منطقه‌ای که به‌راحتی در معرض حمله قرار دارد تصمیمی غیرکارشناسی است.
محسن هاشمی، رئیس سابق شورای شهر تهران، نیز با انتقاد از طرح انتقال پایتخت به مکران گفت: «فکر نمی‌کنم اجازه بدهند پایتخت برود جایی که به‌راحتی بتوانند آن را هدف قرار دهند.»
به‌رغم تبلیغات گسترده درباره ظرفیت‌های استراتژیک و اقتصادی این منطقه، چالش‌های زیست‌محیطی، امنیتی و زیرساختی مکران موانع اصلی در راه تحقق این فکر هستند. بسیاری عقیده دارند طرح انتقال پایتخت، بدون ارزیابی‌های دقیق و توجه به مشکلات اساسی منطقه، در حد یک فرضیه غیرعملی باقی خواهد ماند.
افزایش سطح آب و تهدید سواحل مکران
فعالان محیط زیست هشدار می‌دهند تغییرات اقلیمی در جنوب شرق ایران، خطر جدی برای منطقه مکران ایجاد کرده است. حسین مرادی، عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه تهران، می‌گوید: «بحث انتقال پایتخت و توسعه مکران به‌عنوان گزینه‌ای جدید، نیازمند بررسی‌های جدی است. این منطقه نسبت به تغییرات اقلیمی حساسیت بیشتری دارد. علاوه بر بالا آمدن سطح آب دریا، افزایش دما نیز از چالش‌های جدی این منطقه است.»
مرادی تاکید کرد که سواحل مکران به دلیل ساختار پرتگاهی و رسوبی‌اش، در برابر فرسایش و افزایش سطح آب بسیار آسیب‌پذیرند. لایه‌های رسی موجود در این سواحل توان مقاومت در برابر تغییرات ناشی از بالا آمدن سطح آب را ندارند و در بلندمدت خطر زیر آب رفتن بخشی از این منطقه وجود دارد.
از دیگر مشکلات زیست‌محیطی منطقه مکران، خشکسالی و کاهش بارندگی است. خشک شدن رودخانه‌های سرباز و تالاب جازموریان کانون‌های جدید ریزگرد را ایجاد کرده که ممکن است در آینده نزدیک به بحرانی زیست‌محیطی برای منطقه تبدیل شود.
پیش‌بینی افزایش دما در منطقه مکران نیز معضل دیگری است که نشان می‌دهد طرح انتقال پایتخت به این منطقه بدون در نظر گرفتن ارزیابی‌های دقیق اقلیمی و محیط‌زیستی مطرح شده است.
از انتقال پایتخت تا ایجاد قطب اقتصادی
طرح انتقال پایتخت در ایران سابقه‌ای طولانی دارد. از دهه ۱۳۷۰ تاکنون، شهرهایی مانند اراک، اصفهان، سمنان و کرمان به‌عنوان گزینه‌های احتمالی مطرح شده‌اند، اما هر بار به دلیل مشکلات زیست‌محیطی و زیرساختی این طرح‌ها کنار گذاشته شده‌اند.
به باور کارشناسان، طرح انتقال پایتخت به مکران در دولت سیزدهم نیز صرفا تبلیغی سیاسی است و قابل اجرا نیست. آن‌ها معتقدند بهترین گزینه تبدیل مکران به یک قطب اقتصادی و تجاری است که آن هم با اما و اگرهای فراوانی روبه‌رو است.
اما حتی طرح ایجاد یک قطب اقتصادی در مکران نیز چالش‌های جدی دارد، به‌ویژه در شرایطی که دولت با بحران کسری بودجه و نبود سرمایه‌گذاری خارجی مواجه است. تامین بودجه لازم برای توسعه زیرساخت‌های مکران، در شرایط فعلی، امری ناممکن به نظر می‌رسد.
چالش‌های اجتماعی و مقاومت کارکنان دولتی
علاوه بر چالش‌های اقتصادی و زیست‌محیطی، دولت باید با چالش اجتماعی بزرگی نیز روبه‌رو شود، چگونگی ایجاد رغبت برای انتقال کارکنان دولتی به مکران. بسیاری از کارکنان و صنایع دهه‌ها است که در تهران زندگی می‌کنند و حاضر نیستند به منطقه‌ای با زیرساخت‌های ناکافی و چالش‌های محیط‌زیستی منتقل شوند.
کارشناسان معتقدند حتی اگر مشکلات مالی و زیست‌محیطی هم برطرف شود، دولت باید مشوق‌های قابل‌توجهی برای کارکنان و صنایع در نظر بگیرد تا آن‌ها به انتقال محل کار و زندگی‌شان ترغیب شوند.
به نظر می‌رسد هدف اصلی دولت از طرح انتقال پایتخت به مکران، ایجاد یک پایتخت تجاری و اقتصادی است، نه انتقال کامل ساختار سیاسی کشور. اما حتی این هدف نیز، با توجه به چالش‌های بودجه‌ای، زیست‌محیطی و اجتماعی، دور از دسترس است.
طرح انتقال پایتخت، بدون تامین زیرساخت‌های لازم، تعیین تکلیف بومیان منطقه و حل مشکلات امنیتی، همچنان در حد ایده‌ای تبلیغاتی که اجراشدنی نیست باقی خواهد ماند.
