انفجار در بندر رجایی ایران، منجر به خسارت گسترده به این بندر استراتژیک در بندرعباس شد. روز شنبه، ۶ اردیبهشت‌ماه، رسانه‌های ایران در خبری فوری، تصاویر انفجار مهیبی در این بندر را مخابره کردند. هرچند دلیل این انفجار به گفته مقامات استانی و امنیتی هنوز شناسایی نشده است، شدت آن منجر به تخریب ساختمان‌های اطراف محل حادثه و مصدومیت بیش از ۵۰۰ نفر در برآوردهای اولیه شده است.

رخ دادن این انفجار بزرگ در بندری که قلب تجارت ایران شناخته می‌شود، بر اهمیت آن افزوده است. بندر رجایی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بنادر تجاری ایران است که طی دهه‌های اخیر، مقامات جمهوری اسلامی از آن به‌عنوان «دروازه طلایی اقتصاد ایران» یاد کرده‌اند.

این بندر در استان هرمزگان و در نزدیکی شهر بندرعباس قرار دارد و به دلیل موقعیت استراتژیک خود در مجاورت تنگه هرمز، سهم بزرگی از تجارت خارجی ایران را برعهده دارد.

سابقه تأسیس این بندر به ابتدای دهه ۱۳۵۰ و دوران حکومت محمدرضا شاه پهلوی بازمی‌گردد. هدف از ساخت آن، رشد تجارت و گسترش زیرساخت‌های بندری کشور بود که منجر به احداث اسکله‌ها و زیرساخت‌های اولیه شد.

طبق اسناد رسمی، عملیات ساخت این بندر با همکاری یک شرکت ایتالیایی و در قالب برنامه‌ای سه مرحله‌ای از سال ۱۳۵۴ آغاز شد و با ظرفیت نهایی ۲۴ میلیون تن طراحی گردید. این بندر در سال ۱۳۶۳ به بهره‌برداری رسید و یک سال پیش از آن، در سال ۱۳۶۲ به یاد دومین رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی، «بندر شهید رجایی» نام گرفت.

بندر رجایی از دهه ۶۰ تاکنون، اصلی‌ترین بندر کانتینری و تجاری ایران بوده است. اولین ترمینال کانتینری آن در سال ۱۳۷۱ به بهره‌برداری رسید. در اوایل دهه ۸۰، به‌منظور افزایش سهم تجارت دریایی در اقتصاد ایران، پروژه توسعه بندر آغاز شد که فاز نخست آن در سال ۱۳۸۱ کلید خورد و در سال ۱۳۸۶ به بهره‌برداری رسید.

در سال ۱۳۹۲ نیز فاز دوم توسعه آغاز شد که با اجرای آن، ظرفیت کانتینری بندر به حدود شش میلیون TEU کانتینر رسید.

در سال‌های اخیر، با ادامه روند توسعه، ظرفیت کانتینری بندر به ۸ میلیون TEU افزایش یافته است. این توسعه، دست‌کم برای چهار هزار نفر فرصت شغلی مستقیم ایجاد کرده است. مجتمع بندری شهید رجایی هم‌اکنون ۲۴۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و شامل ۲۲۰ هکتار محوطه بارانداز و ۲۴ هکتار انبار مسقف است.

این بندر ظرفیت تخلیه و بارگیری بیش از ۱۰۰ میلیون تن کالا در سال را داراست و به‌تنهایی ۵۸ درصد از عملیات غیرنفتی، ۴۳ درصد از عملیات نفتی و ۸۵ درصد از عملیات کانتینری بنادر کشور را انجام می‌دهد. موقعیت جغرافیایی و استراتژیک این بندر در دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد بین‌المللی، اصلی‌ترین مزیت آن در تجارت دریایی ایران محسوب می‌شود.

علاوه بر آن، اتصال بندر به شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی کشور امکان جابه‌جایی سریع کالا به سراسر ایران و کشورهای همسایه را فراهم کرده است. این ویژگی‌ها بندر رجایی را به قلب تجارت دریایی ایران بدل ساخته است.

این بندر دارای بیش از ۴۰ پست اسکله برای پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما است و قابلیت پذیرش کشتی‌هایی با تناژ بالا را دارد؛ مزیتی که نسبت به دیگر بنادر جنوب ایران، برتری ویژه‌ای به بندر شهید رجایی می‌بخشد.

ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در سال ۱۳۶۳، همراه با مشوق‌ها و معافیت‌های گمرکی، جذابیت سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این بندر را افزایش داده است. تجهیز اسکله‌ها به جدیدترین جرثقیل‌های ساحلی و دروازه‌ای، انبارهای بزرگ و محوطه‌های کانتینری، ادامه مسیر ارتقای ظرفیت‌های تجاری بندر را نمایان می‌کند.

نقش ایران در کریدورهای ترانزیتی منطقه‌ای، به‌ویژه کریدور شمال–جنوب، اهمیت بندر رجایی را دوچندان کرده است. این بندر نقطه آغاز بسیاری از مسیرهای حمل کالا به آسیای میانه، قفقاز، روسیه و حتی اروپا به‌شمار می‌رود.

با وجود اعمال تحریم‌های شدید آمریکا علیه تجارت دریایی ایران پس از خروج از برجام، بندر رجایی همچنان نقش حیاتی در تاب‌آوری اقتصادی کشور ایفا کرده است. این بندر رقبایی جدی چون بندر جبل‌علی امارات، بندر صحار عمان و بنادر گوادر و کراچی پاکستان دارد. در برنامه هفتم توسعه ایران، سهم ویژه‌ای برای بندر رجایی پیش‌بینی شده است.

مقامات جمهوری اسلامی وعده داده‌اند ظرفیت کانتینری این بندر را به ۱۵ میلیون TEU افزایش دهند که تحقق این هدف، نیازمند نوسازی اسکله‌ها، تجهیزات و شبکه نظارت گمرکی است. با این حال، نبود ایمنی مناسب و بی‌توجهی به هشدارهای کارشناسان درباره نحوه دپوی مواد اشتعال‌زا و خطرناک در بندر، همواره به‌عنوان نقطه ضعف جدی مطرح بوده است. در سال ۱۳۹۹، حمله‌های سایبری گسترده‌ای با هدف مختل کردن فعالیت‌های بندر رخ داد که با وجود کنترل خسارات از سوی مقامات، گزارش‌هایی از آسیب به زیرساخت‌های بندر منتشر شد.

انفجار روز شنبه بار دیگر مسئله آسیب‌پذیری ایمنی بندر رجایی را برجسته کرده است. در حالی که مقامات رسمی جمهوری اسلامی علت انفجار را هنوز اعلام نکرده‌اند، برخی رسانه‌های داخلی، بی‌توجهی به هشدارهای پیشین درباره نگهداری مواد خطرناک را عامل احتمالی حادثه می‌دانند.

خبرنگار شبکه خبر جمهوری اسلامی که در محل حادثه حضور داشت، گزارش داد که محل انفجار به احتمال زیاد، محل نگهداری کانتینرهای بندر بوده است.

خبرگزاری فارس مدعی شد که حریق در محوطه کانتینری شرکت سینا پس از چند دقیقه به انفجار بزرگی منجر شد. این خبرگزاری از انتشار بوی گوگرد در محل حادثه و آتش‌سوزی اولیه‌ای که به انفجار انجامید، خبر داده است؛ روایتی که تاکنون از سوی استاندار هرمزگان و مدیران بحران تأیید نشده است.

خبرگزاری مهر نیز با انتشار تصاویر دوربین مدار بسته، انفجار در یک محوطه سوله‌ای را ثبت کرده است. بر اساس این تصاویر، مشخص نیست که این لحظه دقیق انفجار نخست باشد، چراکه انفجارهای ثانویه پس از حادثه ادامه داشته است.

سخنگوی اورژانس کشور ابتدا از مصدومیت ۴۰۵ نفر خبر داد که به فاصله کوتاهی، این آمار به ۵۱۶ نفر افزایش یافت. تخلیه کامیون‌ها و کانتینرها و توقف کامل فعالیت‌های رسمی بندر رجایی از دیگر اقدامات انجام‌شده تاکنون است.

خبرگزاری‌های ایران اعلام کرده‌اند که بندر رجایی و بندرعباس به حالت آماده‌باش ویژه درآمده‌اند و عملیات اطفای حریق همچنان ادامه دارد. دود ناشی از انفجار، آسمان منطقه را به‌شدت آلوده کرده است.

انفجار در مهم‌ترین بندر تجاری جمهوری اسلامی می‌تواند طی هفته‌های آینده پیامدهای امنیتی، سیاسی و اقتصادی گسترده‌ای به همراه داشته باشد.

اکنون باید منتظر انتشار آمار رسمی درباره تعداد کشته‌شدگان، مجروحان و میزان خسارات اقتصادی بندر رجایی ماند. همچنین روشن شدن دلیل اصلی انفجار.