هر قدر سیاستمداران وانمود کنند که شیوع ویروس کرونا یا کووید-۱۹ غیرمترقبه بوده است و حتا برخی از آنان ادعا کنند که این بیماری واگیر «توطئه آمریکا» و «اجنه» است، اما در واقعیت امر، خود را به بی‌خبری می‌زنند و چشم را به این واقعیت ساده می‌بندند که خطر ویروس‌های واگیر، همواره وجود داشته است و کرونا هم آخرین مورد آن نیست. آن‌ها به جای پیشگیری و سرمایه‌گذاری، به انکار و خوش‌خیالی روی آورده‌اند.

پیشگویی دکتر کویک، متخصص بهداشت عمومی و مدرس دانشگاه ‌هاروارد، در این کتاب که دو سال قبل از عالمگیر شدن ویروس کرونا، آن را با همکاری یکی از ویراستاران پیشین «مجله بازرگانی‌هاروارد» نوشت، به اندازه کافی روشن و هشدار دهنده است. به گفته او، «در طول ۳۵ سال تجربه کاری‌ام در بخش بهداشت عمومی، هیچگاه این قدر مضطرب نبوده‌ام. جهان با فاجعه عالمگیر بالقوه‌ای رو‌به‌روست که نظیر آن را قبلاً ندیده است.»

این فاجعه چیزی جز شیوع بیماری‌های واگیر نیست. او به بیل گیتس، بنیانگذار شرکت مایکروسافت، اشاره می‌کند که در سال ۲۰۱۶ پیشبینی کرد که «امکان وقوع بیماری‌های واگیر مانند آنفلوآنزای اسپانیایی سال ۱۹۱۸ که موجب مرگ ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان شد، امروز نیز وجود دارد... بیماری ابولا نشان داد که ما برای جلوگیری و مهار بیماری‌های واگیر آماده  نیستیم.»

این عدم آمادگی، اکنون خود را در واکنش‌های دیرهنگام دولت‌ها، دستکم گرفتن خطر شیوع کرونا، و عدم سرمایه‌گذاری در نظام بهداشتی نشان داده است. در یک دهه گذشته، دولت‌ها با وجود آگاهی از امکان شیوع ویروس‌هایی چون سارس و ابولا، از هزینه‌های بهداشت عمومی زیر نام «کاهش کسری بودجه» کاستند و اکنون پیشرفته‌ترین بیمارستان‌های جهان با کمبود امکانات پزشکی مواجهند. رهبران سیاسی که تا همین یک ماه پیش هیچ برنامه و تدبیری برای مهار ویروس کرونا نداشتند، با توهم محض تصور می‌کردند که چنین بیماری‌ای به کشور‌هاشان سرایت نخواهد کرد. این نکته همان قدر در مورد ایران صادق است که در مورد آلمان، ایتالیا، ایالات متحده و مکزیک.

دکتر کویک به برخی از رهبرانی اشاره می‌کند که در مورد ویروس‌های کشنده واگیر، به جای داده‌های علمی، به خرافات و بازی‌های سیاسی توسل جسته‌اند. او از تابو امبکی، رئیس جمهوری آفریقای جنوبی، یاد می‌کند که در میانه بحران ایدز در آفریقا، مدعی شد که این بیماری «توطئه نیروهای اطلاعاتی آمریکا به نفع شرکت‌های داروسازی غربی... و انتقام سفیدهای عصر اآارتاید» است که می‌خواهند «آفریقایی‌ها را موش آزمایشگاهی خود سازند.» این ادعا جان بسیاری از بیماران ایدز را در آنجا به خطر انداخت.

 این روزها مقامات ایرانی و چینی هم در پس شیوع ویروس کرونا دست اجنه و توطئه خارجی را می‌بینند؛ همان طور که دونالد ترامپ برای انداختن تقصیر کل وضعیت به دوش چین، روی استفاده از «ویروس چینی» تاکید دارد. ولی واقعیت این است که این رهبران از خود سلب مسئولیت می‌کنند. رهبران ایران و آمریکا به صورت یکسان خطر شیوع کرونا را در آغاز دستکم گرفتند، و همانند کره جنوبی، تدابیر و آمادگی‌های لازم مانند قرنطینه کردن شهرها و افزایش ظرفیت بیمارستان‌ها و کادر پزشکی را در پیش نگرفتند.

دکتر کویک تاکید دارد که شیوع ویروس‌های خطرناک ممکن است از هر نقطه دنیا آغاز شود و به جاهای دیگر سرایت کند و برای همین، دولت‌ها، به ویژه دولت‌های ثروتمند، باید بر راهبردها و راه‌کارهای سرمایه‌گذاری و پیشگیری در کشورهای مبدا شیوع ویروس‌های خطرناک تمرکز کنند.

به علت بروز و شیوع ویروس کرونا، این روزها روی عادات غذایی چینی‌ها بحث‌های زیادی درگرفته است که برخی از آن‌ها توام با واکنش‌های نژادپرستانه است. البته، متخصصان بیماری‌های واگیر باور دارند که ویروس‌های ایدز، سارس و ابولا و اکنون کرونا، از حیوانات وحشی مانند میمون و خفاش به انسان سرایت کرده است. از نظر دکتر کویک، مردمی در آفریقا و آسیا، از جمله به دلیل فقر، از گوشت این حیوانات استفاده می‌کنند که موجب سرایت بیماری‌های آن‌ها به مردم و جوامع دیگر می‌شود. به گفته او، «شما در رستوران‌های روستا‌های فقیر در منطقه استوایی غرب آفریقا نباید انتظار استیک خوشمزه داشته باشید. نهایت خوشبختی شما یافتن خوراک مرغ و خورش گوشت بز در منوی غذاست. از این رو، منبع پروتئین حیوانی در دسترس، حیوانات وحشی جنگلی... مانند میمون، خفاش و سنجاب است.»

دکتر کویک هشدار می‌دهد که با افزایش جمعیت در کشورهای آفریقایی، اتکای مردم به گوشت حیوانات وحشی بیشتر خواهد شد. پیشبینی می‌شود که جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ به ۹ میلیارد خواهد رسید که نیم آن در آفریقا خواهد بود. علیرغم حس مشمئز کننده ما، دکتر کویک می‌گوید یک آفریقایی فقیر در انتخاب میان گرسنگی و بیماری واگیر، کباب میمون یا خفاش را ترجیح می‌دهد.

البته، او شکی ندارد که باید این فرهنگ غذایی تغییر کند، اما این کار نیازمند تقویت اقتصاد کشورهای فقیر آفریقایی و ترویج فرهنگ گوشتخواری کم‌خطر در آن مناطق است. در کنار این، تقویت نظام‌های بهداشتی کشورهای فقیر در آسیا و آفریقا نیز مهم است. دکتر کویک پیشنهاد می‌کند که کشورهای ثروتمند غربی باید دستکم هفت میلیارد دلار سالانه روی نظام بهداشتی کشورهای فقیر سرمایه‌گذاری کنند. با توجه به اختصاص نزدیک به چهار هزار میلیارد دلار برای مبارزه با ویروس کرونا و احتمال رکود اقتصادی جهانی، مبلغ هفت میلیارد دلار پول زیادی نیست.

این نکته را نیز نباید از یاد برد که اختصاص پول برای کشورهای فقیر، کافی نیست. به گفته دکتر کویک، دولت‌ها قبل و بعد از شیوع یک بیماری واگیر، باید بحران را قویاً مدیریت کنند، نظام بهداشتی خود را قوی سازند، برای پیشگیری، کشف و واکنش سریع به بیماری واگیر اولویت قایل شوند،  اطلاع‌رسانی شفاف و به موقع انجام دهند، به سرمایه‌گذاری هدفمند، به‌خصوص روی کشف داروهای ضد ویروس‌های واگیر، اقدام کنند، و به بسیج شهروندان و جلب همکاری‌شان بپردازند.

مشخصات کتاب:

پایان بیماری‌های واگیر: چگونه این تهدید را متوقف کنیم/  دکتر جاناتان کویک و بران وِن فرایر/ انتشارات سنت مارتین پرس/۲۰۱۸/۳۰۴ صفحه.