هرچند به او «ولد چموش» هم می‌گویند و به لگد زدن شهره است، اما صورت معصوم و محزونی دارد. حیوانی بارکش با پوست ضخیم که کمتر بیمار می‌شود و بیشتر کار می‌کند. باربر همیشگی انسان بوده است. حیوانی ارزان‌قیمت اما پرتوان که به قول برخی «مثل بنز کار می‌کند»، ولی قیمت یک تایر بنز را هم شاید نداشته باشد. امروزه با بالارفتن دانش بشر، جان عزیزش هم به خطر افتاده است، زیرا انسان راهی برای تجارت از شیر، پوست و گوشتش پیدا کرده است. صدور او و «محصولات» او در خیلی از کشورها افزایش یافته و البته در برخی نقاط هم به دلیل کم شدن شمار آن، آن اقدامات ممنوع شده است. کشور چین از زمانی که تعداد الاغ‌هایش رو به کاهش رفته است، متقاضی اصلی خرید این حیوان محزون است. ایرانی‌ها هم به شیر و ساختن کرم از شیرش علاقمند شده‌اند. 

پاییز سال گذشته، سه راس الاغ مهمان استودیو شبکه ۳ تلویزیون رسمی ایران برای یک مسابقه تلویزیونی بودند. مهمان این برنامه، یک کارآفرین صنعت پرورش الاغ بود که  برای تولید فرآورده‌های دارویی از این موجودات بیگناه استفاده می‌کند. 

در آن برنامه، یکی از مجریان را در تلاش برای دوشیدن شیر الاغ  می‌بینیم و دیگری با کوبیدن دم حیوان به بدنش، با تمسخر می‌کوشد تا میزان بیشتری شیر دوشیده شود. بیننده‌های حاضر در استودیو تشویق می‌کنند. دو کره الاغ دیگر در استودیو به نظر ناآرام می‌آیند. مجریان برنامه سپس شیر دوشیده شده را می‌نوشند و از خواص دارویی آن می‌گویند. 

 صحنه‌ای بسیارتاثرانگیز که  شاید اگر در کشوری غیر از ایران رخ می‌داد، حامیان حقوق حیوانات در اعتراض به گونه‌ای حیوان‌آزاری، آن مجریان و برنامه‌سازان را مجبور به عذرخواهی می‌کردند. 

حالا «ایرنا» در گزارشی تصویری، یک دامداری اطراف تهران را نشان می‌دهد که در آن ۲۵ رأس الاغ نگهداری می‌شوند. در آن گزارش آمده است: «ازهر الاغ‌ هر ۲ ساعت یک‌بار به میزان ۱۵۰ گرم شیر دوشیده می‌شود. برخی محصولات این دامپروری که در مجموع ۷ نفر در آن کار می‌کنند، با قیمت‌های ذیل از طریق فضای مجازی و حضوری به فروش می‌رسند: شیر کیلویی ۱۵۰ هزار تومان، کرم پوست هر تیوب ۹۰ هزار تومان، صابون هر قالب ۵۰ هزار تومان، شامپو هر عدد ۳۰ هزار تومان، روغن هر کیلو ۷۰۰ هزار تومان، عنبرنسارا دانه‌ای هزار تومان.»

این گزارش و یک جست‌وجوی مختصر در اینترنت نشان می‌دهد که تجارت جدیدی با الاغ در ایران به بازار آمده است؛ تجارت شیر این حیوان برای تهیه کرم‌های پوستی که گویا با وعده  زیباسازی و جوان‌سازی پوست و دور چشم به کار می‌رود و از فروش خوبی هم برخوردار است. کرم روغن الاغ نیز سال‌هاست که در داروخانه‌ها و عطاری‌های ایران به فروش می‌رسد و بسیار مورد توجه مصرف‌کنندگان است.

تجارت محصولات مرتبط با الاغ منحصر به ایران نیست و منجر به کاهش شمار این حیوان در دنیا شده است. برای نمونه، چین در سال ۱۹۹۶ نزدیک به ۱۱ میلیون الاغ داشت که آن تعداد در سال ۲۰۱۶ به ۵ میلیون رسید.  

اما به نظر می‌رسد که طی چند سال گذشته، احداث مزرعه پرورش الاغ در ایران هم رونق گرفته و است کارآفرینان اقدام به پرورش این حیوان برای استفاده از مصارف دارویی و درمانی آن می‌کنند. حیوان سخت‌کوشی که تا دیروز برای کارهای سنگین و بارکشی به‌کار گرفته می‌شد، امروز برای تهیه دارو از شیرش پرورش داده می‌شود و برای استفاده از ژلاتین پوستش، برای سلاخی شدن به کشتارگاه فرستاده می‌شود. 

دوره بارداری الاغ ماده ۱۲  ماه است و تنها تا ۶ ماه پس از زایمان، می‌تواند  شیر تولید کند. میزان شیردهی الاغ، بسته به نژاد آن، نیم لیتر تا ۱.۲ لیتر در روز است. گفته می‌شود که نژاد الاغ‌های  ایران شیرده نیست و از این حیوان بیشتر به منظور باربری و حمل بار استفاده شده است. به نظر می‌رسد که قرار است با به اصطلاح  «اصلاح نژاد» و واردات اسپرم الاغ شیرده و نوزاد الاغ اصلاح شده، مقدار شیردهی الاغ‌های ایران افزایش یابد. سوء‌استفاده‌ها و روش‌‌های غیرطبیعی و «اصلاح نژادی» حیوانات به‌منظور بهره‌برداری‌های نالازم، همواره از مباحث مورد اعتراض حامیان حقوق حیوانات بوده است. 

گفته می‌شود که شیر الاغ، ضدباکتری است و در طب سنتی ایران، برای درمان بیماری‌های گوارشی و تنفسی مانند خروسک و بیمارهای ریوی شدید از آن استفاده می‌شده است. 

فضولات الاغ هم كه با نام «عنبرنسارا» شناخته می‌شود، از دیرباز در ایران استفاده می‌شده است و به باور طب سنتی، خواص درمانی دارد. استفاده از پوست و شیر این حیوان هم گرایش جدیدی برای تولید انبوه ایجاد کرده است؛ گرایشی که به‌ویژه در غیاب قوانین و نهادهای حمایتی، به سوء‌استفاده، آزار و نادیده گرفتن حقوق حیوانات می‌انجامد. 

مدیر امور دام جهاد کشاورزی استان اصفهان نیز به تازگی گفته است که درآمد بالای تولید «عنبرنسا» یا همان «عنبرنسارا» نسبت به شیر الاغ، موضوع جالبی است که دلیل آن تقاضای بالا برای آن در زمان شیوع کرونا بوده است. 

به تازگی یک شرکت سرمایه‌گذاری هم خواستار مجوز پرورش الاغ در استان قزوین شده است. این سرمایه‌گذار قصد دارد با هزینه هزار میلیارد ریالی، به پرورش این حیوان و صنایع تبدیلی آن اقدام کند. 

تجارت این سیمای محزون 

پیش‌تر، ایرنا به نقل از شبکه «اس بی اس» ایتالیا نوشته بود:«تقاضای چین برای واردات الاغ  افزایش پیدا کرده است و استرالیا به چین گوشت و پوست الاغ صادر می‌كند.» بر اساس گزارش این شبکه خبری، در چین از دیرباز از پوست الاغ به عنوان دارو برای درمان بی‌خوابی استفاده می‌شده است. برخی پزشکان طب سنتی در چین نیز با جوشاندن محتویات داخل پوست الاغ، آن فرآورده را برای درمان مشكلات بیماری زنان موثر معرفی می‌کنند. بسیاری از زنان چینی معتقدند که با مالش این جوشانده به بدن‌شان، گردش خون‌شان بهبود یافته و برایشان مفید است. 

گفته می‌شود که برخی از کشورهای اروپای شرقی از جمله مجارستان و لهستان، و البته کشور فرانسه، نیز پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه پرورش الاغ داشته‌اند.

چندی پیش «سی ان ان» هم ازافزایش بی‌رویه خرید الاغ  از آفریقا توسط چین خبر داده بود. به گزارش این شبکه خبری، الاغ‌ها برای ساخت یک داروی سنتی در چین به‌کار گرفته می‌شوند. اما صادرات آن‌ها موجب نگرانی آفریقایی‌ها نسبت به کاهش جمعیت این حیوانات و آسیب رسیدن به اقتصاد کشاورزی در آن مناطق شده است و بر همین اساس، برخی از کشورهای آفریقایی صادرات الاغ را محدود کرده‌اند. نیجریه و بورکینافاسو از جمله کشورهایی هستند که از سال ۲۰۱۶ یعنی حدود ۴ سال پیش، صادرات الاغ را متوقف کرده‌اند. 

رشد صنعت پرورش الاغ طی سال‌های گذشته و افزایش حجم بالای واردات الاغ توسط کشور چین درکنار توقف صادرات از آفریقا، موجب شده است که ایران که همکاری‌های گسترده تجاری با چین دارد، فرصت جدیدی برای صادرات الاغ به چین به دست آورد.  بر آن مبنا، دامداری‌های بسیاری در نقاط مختلف ایران برای پرورش این حیوان بی‌گناه و فروش آنها به چین ایجاد شدند. در اصفهان، قزوین، شیراز، یزد، اطراف تهران و نیز برخی استان‌های شمالی ایران، دام‌داری‌های مختص پرورش این حیوان ایجاد شده‌اند. 

در سال ۹۷ نیز «بی بی سی» در گزارشی با اشاره به کم شدن تعداد الاغ‌های دنیا، نوشت: «افزایش تقاضا برای ژلاتین پوست خر، علت کاهش تعداد خرها است.» خبرنگار این شبکه خبری از آفریقا نوشته بود:«چینی‌ها از پوست الاغ در تهیه غذاها و داروهای سنتی استفاده می‌کنند و به همین دلیل  تعداد خر‌ها در جهان با کاهش بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شده است که دلیل اصلی آن، افزایش تقاضا برای پوست آنها در کشور چین است.» در گزارش «الستر لیتهد» عنوان شده است که گوشت الاغ هم طرفداران زیادی دارد. جز چند کشور معدود، آفریقا از حدود سال ۲۰۱۶ با صادرات الاغ به کشور چین، یکی از مهمترین خاستگاه‌های تهیه الاغ برای چینی‌ها بوده است. 

در ایران نیز چنان که پیش‌تر اشاره شد، استفاده از محصولات این حیوان که همیشه برای کار در مزرعه از آن استفاده می‌شده است، اکنون رونقی چشمگیر یافته است و به نظر می‌رسد که به چشم تجارتی پرسود و کم‌دردسر به آن نگریسته می‌شود.

حیوانی با چشم‌های کشیده معصوم، سمبل بارکشی و تحمل، که همچنان و هنوز مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد و حالا باید جانش را هم بدهد تا از پوستش گویا برای درمان انسان‌ها استفاده شود و گوشتش خوراک آدم‌هایی باشد که یک عمر از او کار کشیده‌اند.