سال‌ها قبل، زمانی که برهان‌الدین ربانی رهبر فقید جمعیت اسلامی زنده و رئیس شورای صلح بود، تعدادی از نزدیکان به وی پیشنهاد داده بودند تا جمعیت اسلامی را بازسازی کند و در قامت یک حزب سیاسی مدرن ظاهر شود.

می‌گویند استاد ربانی گفته بود «جمعیت اسلامی مانند یک فرش کهنه است که اگر بخواهی آن را بتکانی به چند پاره تبدیل می‌شود».

حالا پس از چند سال به نظر می‌رسد که جمعیت اسلامی افغانستان که یکی از قدرتمندترین احزاب جهادی است، با چندپارگی شدید روبه‌رو شده است.

اواخر هفته گذشته بخشی از اعضای رهبری حزب جمعیت اسلامی در نشستی که به رهبری «عطا محمد نور»، رئیس اجرایی این حزب صورت گرفت، صلاح‌الدین ربانی فرزند استاد ربانی و سرپرست حزب را، از سمتش خلع کردند و «سید عنایت‌الله شاداب» را که از اعضای مؤسس جمعیت اسلامی و عضو شورای رهبری است به عنوان رئیس جلسات تا زمان برگزاری مجمع عمومی انتخاب کردند.

بر اساس اعلامیه‌ای که این بخش از اعضای جمعیت منتشر کرده‌اند، از مجموع ۶۲ عضو هیئت رهبری، ۴۷ نفر با این تصمیم موافقت کرده‌اند. به‌این‌ترتیب شورای رهبری جمعیت، صلاح‌الدین ربانی را از رهبری این حزب جهادی کنار گذاشت.

برخورد اکثریت اعضای رهبری با واکنش تند صلاح‌الدین ربانی روبه‌رو شد. او در اعلامیه‌ای که در صفحه فیس‌بوک جمعیت اسلامی منتشر شده است، عملکرد اعضای رهبری را (توطئه درون‌حزبی) خوانده و عضویت تعدادی از اعضای رهبری این حزب از جمله عطا محمد نور، یونس قانونی، حفیظ منصور، کلیم‌الله نقیبی سید عنایت‌الله شاداب، عبدالشکور واقف حکیمی و ستار مراد را به حالت تعلیق در آورده است.

ربانی در این اعلامیه همچنین نوشته است که به‌زودی کمیسیونی جهت برگزاری کنگره جمعیت تشکیل خواهد شد تا مشورت‌های خود را در این زمینه به شورای رهبری ارائه بدهد.

همچنان این اعلامیه گفته است که جمعیت اسلامی به‌زودی خود را به عنوان اپوزیسیون حکومت معرفی خواهد کرد. این اعلامیه در مورد شراکت دکتر عبدالله در حکومت نیز واکنش نشان داده و مخالفت خود را با سهیم شدن عبدالله در حکومت ابراز کرده است.

اما سؤال اساسی که در این رابطه مطرح می‌شود این است که اساساً چه‌ کسی میراث دار اصلی جمعیت اسلامی افغانستان است.

در اساس‌نامه جمعیت اسلامی چیزی به عنوان انتقال میراث رهبری از پدر به فرزند وجود ندارد. پس از کشته شدن برهان‌الدین ربانی، اعضای رهبری جمعیت صلاح‌الدین را به عنوان سرپرست رهبری حزب انتخاب کردند. از سوی دیگر سرپرست و حتی رهبر حزب به‌تنهایی نمی‌تواند بخشی از اعضای رهبری را از عضویت حزب اخراج کند یا حتی عضویتشان را به حالت تعلیق دربیاورد.

به همین دلیل به نظر می‌رسد در حال حاضر هیچ‌کسی به صورت رسمی میراث‌دار جمعیت اسلامی نیست. اما به دلیل این‌که گروهی که در اطراف عطا محمد نور جمع شده‌اند، بخش بزرگ‌تری از شورای رهبری را تشکیل می‌دهند، وزنه آنان برای در اختیار گرفتن حزب بیشتر باشد.

آنچه درنهایت تا حدی آشکار شده این است ‌که انشعاب در حزب جمعیت اسلامی حتمی است. هرچند این انشعاب مختص وضعیت امروز نیست. در سال ۱۳۹۶ نیز گروهی از اعضای جمعیت اسلامی، «شورای انسجام جمعیت اسلامی» را تشکیل دادند که عمدتاً در اطراف عطا محمد نور گرد آمده بودند.

شورای انسجام جمعیت اسلامی بیشتر در واکنش به کنار گذاشته‌شدن بخشی از اعضای رهبری از متن این حزب به وجود آمد و حرف چندانی نیز برای گفتن نداشت. اما همین جمعیت توانست تا حدی افکار عمومی را به مسئله تنش‌ها در درون جمعیت متوجه کند.

اما تنش میان صلاح‌الدین ربانی و بخشی از اعضای جمعیت به پس از انتخابات ریاست‌جمهوری برمی‌گردد. ربانی به‌شدت با هرگونه تعامل و گفت‌وگو با رئیس‌جمهور غنی مخالف بود. به باور ربانی یا باید عبدالله خودش را رئیس‌جمهور عنوان کرده و حکومت خود را تکیل دهد و یا به اپوزیسیون حکومت تبدیل شود.

تعامل عبدالله با غنی با مخالفت ربانی روبه‌رو شده است. تلاش ربانی برای کنار گذاشتن عبدالله از معادلات سیاسی و وارد شدن مستقیم به حوزه گفت‌وگو با ارگ، عبدالله را دوباره به‌سوی عطا محمد نور که با رئیس‌جمهور غنی متحد شده بود، نزدیک ساخت. به دنبال این رویدادها تعداد دیگری از اعضای رهبری جمعیت دور هم جمع شدند و برای مسیر آینده جمعیت نقشه راهی تعیین کردند که عمدتاً از مسیر کسب قدرت می‌گذرد. همین نزدیکی سبب شد تا شورای رهبری حزب جمعیت درصدد کنار گذاشتن ربانی برآید.

برای صلاح‌الدین ربانی تنها یک گزینه باقی مانده است و آن‌هم انشعاب از جمعیت و ساختن حزب جدید خواهد بود. زیرا با توجه به اکثریت بودن شورای رهبری در زیر چتر استاد عطا، بعید به نظر می‌رسد که ربانی بتواند رهبری را دوباره به دست بیاورد.

حتی اگر تعدادی از اعضای رهبری تا زمان برگزاری کنگره یا مجمع عمومی دوباره به‌سوی ربانی برگردند، به نظر نمی‌رسد کسی بتواند اکثریت را برای گرفتن رهبری حزب به دست بیاورد.

صلاح‌الدین ربانی در حال حاضر از اعضای پیش‌کسوت جمعیت کسی را در جبهه خود ندارد. اما بیشتر تکیه‌اش بر نسل دوم جهاد یا همان فرزندان مجاهدین خواهد بود. گروهی که در دوره کارزارهای انتخاباتی مدیریت مبارزات انتخاباتی دکتر عبدالله را به دست گرفتند. اما بعدها با صلاح‌الدین ربانی متحد شدند.

حالا که انشعاب در حزب جمعیت اسلامی ناگزیر صورت خواهد گرفت، چشم‌ها به مجمع عمومی این حزب دوخته شده است تا مشخص شود چه کسی رهبری حزب را بر عهده خواهد گرفت؛ عطا محمد نور یا صلاح‌الدین ربانی.