اول اقتصاد، بعد سیاست. این‌را می‌توان خلاصه رویکرد جرد کوشنر، مشاور ویژه دولت دونالد ترامپ، دانست که پس از دو سال تدارک بالاخره طرحی مفصل برای ایجاد صلح بین اسرائیل و فلسطینیان آماده کرده است.
وب‌سایت کاخ سفید روز شنبه اولین بخش طرح کوشنر را که ماهیت اقتصادی دارد منتشر کرد. سه‌شنبه و چهارشنبه این هفته کارگاهی اقتصادی در منامه، پایتخت بحرین، با عنوان «از صلح تا رفاه» برقرار می‌شود که در آن از این طرح رسما رونمایی می‌شود و جزئيات آن مورد مذاکره قرار می‌گیرد. به غیر از کشور میزبان، سه کشور عرب دیگر (که هیچ یک با اسرائیل رابطه دیپلماتیک ندارند) در منامه حاضر خواهند بود: عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر. مشکل اما فقدان نمایندگان سیاسی دو نهاد است: دولت اسرائيل و تشکیلات خودگردان فلسطین.
از دسامبر ۲۰۱۷ که آمریکا در اقدامی یک‌جانبه اعلام کرد اورشلیم (بیت‌المقدس) را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت می‌شناسد، تشکیلات خودگردان فلسطین رابطه‌اش با آمریکایی‌ها را قطع کرده و محمود عباس، رئیس این تشکیلات، نیز گفته در این نشست شرکت نمی‌کند. دولت ترامپ امتیازات بسیاری به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، داده. او بارها نزدیکی‌اش با نخست‌وزیر راست‌گرا را اعلام کرده، کمک مالی به مناطق فلسطینی را قطع کرده، دفتر دیپلماتیک آن‌ها را در واشنگتن بسته و الحاق بلندی‌های جولان به خاک اسرائيل را پذیرفته و این در حالی است که جامعه بین‌المللی این ناحیه را بخشی اشغال‌شده از خاک سوریه می‌داند.
آمریکا در نهایت تصمیم گرفت اسرائیل را نیز به نشست منامه دعوت نکند. احتمال می‌رود رهبران کشورهای عربی حاضر به دست دادن با اسرائیلی‌ها در نشستی که فلسطینی‌ها در آن حضور ندارند نشده باشد. در عوض بعضی چهره‌های اقتصادی از اسرائیل مشارکت می‌کنند. کوشنر گفته که بعضی چهره‌های اقتصادی فلسطینی نیز حاضر خواهند بود اما به گزارش رویترز، اکثریت عظیم جامعه اقتصادی فلسطینی نیز به منامه نخواهند رفت. فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجه ارتحادیه اروپا، با کوشنر در مورد این طرح دیدار کرده. این اتحادیه هیاتی پایین‌رتبه به منامه می‌فرستد.
این در حالی است که در ابتدای آغاز به کار دولت ترامپ، فلسطینی‌ها رابطه خود را با این دولت حفظ کردند. صائب عریقات، مذاکره‌کننده ارشد فلسطینی، در گفتگو با «لس آنجلس تایمز» گفته است که او در یازده ماه اول دولت ترامپ، از ژانویه ۲۰۱۷ تا نوامبر همان سال، ۳۷ بار با مقام‌های ارشد آمریکایی دیدار کرد. این یعنی او در آن ایام تقریبا هفته‌ای یک‌بار پای میز مذاکره با کوشنر، دیوید فریدمن، سفیر آمریکا در اسرائیل، و جیسون گرینبلات، فرستاده ویژه ترامپ به خاورمیانه، نشسته است.
جزئیات مفصل
ترامپ از همان ابتدای دولتش وعده داده که بین اسرائيل و فلسطینیان صلح ایجاد می‌کند. ۱۹ ژانویه ۲۰۱۷، در یکی از مراسم‌های شام برای جشن آغاز به کار دولت، رئیس‌جمهور رو کرد به کوشنر ۳۶ ساله که کنار همسرش، ایوانکا، نشسته بود و گفت: «اگر تو نتوانی در خاورمیانه صلح ایجاد کنی، هیچ کس نمی‌تواند».
کوشنر بعد از دو سال حالا طرحی بسیار مفصل به میان آورده. دو بروشور (یکی ۴۰ و دیگری ۹۶ صفحه) آماده شده‌اند که پر از جداول و آمار و ارقام اقتصادی هستند. کوشنر سابقه سیاسی و دیپلماتیک ندارد و مثل پدرش و ترامپ در دنیای معاملات ملکی نیویورک و حومه بزرگ شده. امید او شاید این است که با حل مسائل اقتصادی و به میان کشیدن میلیاردها دلار، می‌تواند مشکلات بغرنج خاورمیانه را حل کند.
در این طرح می‌خوانیم: ««از صلح تا رفاه» چشم‌اندازی به سوی جامعه مرفه فلسطینی ارائه می‌کند که توسط بخش خصوصی سرزنده، مردمِ قدرت‌یافته و دولت موثر پشتیبانی می‌شود. این طرح نشان می‌دهد که با صلح، به اضافه سرمایه‌گذاری، چه چیزهایی ممکن است و این‌که چطور می‌توان از طریق برنامه‌های مشخصی که توسط مجموعه‌ای از پروژه‌های قابل تحقق پشتیبانی می‌شوند، به موفقیت دست یافت».
کوشنر گفته این طرح یک میلیون شغل در کرانه غربی و غزه ایجاد می‌کند، میزان فقر در فلسطین را نصف می‌کند و تولید ناخالص داخلی فلسطینی‌ها را دوبرابر می‌کند.
طبق طرح جدید قرار است بیش از ۵۰ میلیارد دلار ظرف ۱۰ سال با اتکا به سه اهرم «مردم، اقتصاد و دولت» خرج فلسطینی‌ها شود. در مجموع ۱۷۹ طرح پیشنهاد شده. مشکل اما این‌جا است که معلوم نیست این پول قرار است از کجا بیاید. دولت‌های عرب حاشیه خلیج فارس هنوز تعهدی در این زمینه نداده‌اند و تا وقتی مسائل اصلی امنیتی و سیاسی حل نشوند بعید است کسی تعهدی بدهد. کوشنر به رویترز گفته امید دولت ترامپ به دولت‌های ثروتمند حاشیه خلیج فارس و کشورهای اروپایی و آسیایی است.
یکی از جالب‌ترین بخش‌های طرح جدید ایجاد راه ارتباطی جدید (بزرگراه یا راه‌آهن) بین کرانه غربی و نوار غزه است که پنج میلیارد دلار خرج برخواهد داشت.
از مجموعه ۵۰ میلیارد دلار قرار است بیش از نصف آن در مناطق فلسطینی (کرانه غربی و غزه) خرج شود و بقیه‌اش بین سه کشور همسایه مصر، لبنان و اردن. بعضی پروژه‌ها در شبه‌جزیره سینای مصر، جنب غزه، خواهند بود. در ضمن قرار است نزدیک به یک میلیارد دلار خرج بهبود بخش گردشگری مناطق فلسطینی شود که تحلیل‌گران می‌گویند با توجه به وضعیت بغرنج امنیتی در غزه و کرانه غربی دشوار خواهد بود.
قرار است صندوق سرمایه‌گذاری جدیدی تشکیل شود که تحت اداره یک «بانک توسعه چندجانبه» خواهد بود. نمایندگان بانک جهانی و صندوق جهانی پول در نشست منامه حضور خواهند داشت تا در این مورد گفتگو کنند.
بخش سیاسی؟
یک رویداد مهم باعث به هم ریختن برنامه‌های کوشنر و شرکا شده و آن عدم قطعیت در انتخابات قبلی اسرائیل است که باعث شد برای اولین بار در تاریخ این کشور، دولت تشکیل نشود. انتخابات جدید در ماه سپتامبر برگزار خواهد شد. ارائه جزئیات سیاسی طرح کوشنر افتاده به بعد از انتخابات. گرینبلات گفته بخش سیاسی طرح «احتمالا» در اوایل ماه نوامبر اعلام می‌شود.
اما عریقات و آویگدور لیبرمن، وزیر دفاع اسرائيل و از رقبای نتانیاهو در اسرائیل، هر دو به «لس آنجلس تایمز» گفتند که بعید است این طرح فرای کارگاه بحرین به مرحله جدیدی برسد.
عریقات به این روزنامه آمریکایی گفت: «این بزرگترین مایه شرمساری کوشنر خواهد بود». او گفت کارگاه بحرین «از همین حالا شکست خورده».
لیبرمن گفت اصلا «روند صلح» عبارتی بی‌معنا است و افزود: «حداقل تا نسل بعدی شاهد صلح در خاورمیانه نخواهیم بود».
با این‌که تیم کوشنر هیچ یک از جزئیات بخش سیاسی طرح خود را افشا نکرده‌اند، گفته‌های عمومی او و سایر مقامات نشان داده که سنگ بناهای «راه‌حل دو دولتی» که تا بحال مورد توافق رام‌الله و تل آویو و واشنگتن و عموم جامعه جهانی بوده قرار است کنار بروند. یعنی آن اصولی که در توافق اسلوی دهه ۱۹۹۰ مورد پذیرش طرفین قرار داشتند از جمله لزوم تشکیل دولت مستقل فلسطینی. بخصوص که کوشنر گفته فلسطینی‌ها قادر به حکومت بر خود نیستند و این گفته جنجالی که «امید این است که در طول زمان آن‌ها قادر به حکومت بر خود خواهند شد».
نتانیاهو در روزهای منتهی به انتخابات قبلی در اسرائیل گفت دولتش دست به الحاق کرانه غربی (یا بخش‌هایی از آن) به خاک اسرائیل می‌زند. این در حالی است که اسرائیل این منطقه را در جنگ شش روزه سال ۱۹۶۷ اشغال کرده و جامعه جهانی این حرکت این کشور را به رسمیت نمی‌شناسد. در چند هفته‌ای که از این گفته جنجالی نخست‌وزیر اسرائيل گذشته اما آمریکایی‌ها نه تنها او را سرزنش نکرده‌اند که فریدمن و گرینبلات هم حرف‌های مشابهی زده‌اند. وزارت خارجه آمریکا هم گفته احتمالش هست.
با این حساب کمتر ناظری امیدوار است که کارگاه منامه به معجزه‌ای منجر شود و راه صلح در منطقه را بگشاید. حتی به قیمت ۵۰ میلیارد دلار.
