مردم یمن ویرانی ماندگارهای تاریخی را به سوگ نشسته‌اند

دکتر عبدالقادر الجنید از خانه موقتش در کانادا می‌گوید «می‌بینم که یک نسل کامل تاریخ و میراث ما از دست می رود» و به یاد می‌آورد که هر بامداد در امتداد کوه «صبر» در دژ زیبا و قدیمی «تعز» در یمن قدم می‌زد.

پزشک بازنشسته و کنشگر که اوائل هفتاد سالگی را می‌گذراند، می‌گوید عاشق آن است که به یمن و به خانه قدیمی‌اش که زمانی مشرف به قلعه‌ها و مساجد باستانی بود باز گردد.

اما حالا تمام آنچه از خانه‌اش پس از ویرانی به جا مانده پنجره‌های شیشه‌ای رنگین خرد شده است.

بغض گلویش را می‌گیرد، می‌گوید: «بیشتر خسارت‌ها از گلوله‌ها و بی احتیاطی حوثی‌ها به بار آمد. وقتی تنها هستم بیشتر رنج می‌برم. احساس درماندگی می‌کنم، زیر فشار شدید، کاری از دستم بر نمی‌آید.»

دکتر و شهردار سابق تعز، یمن را در تابستان ۲۰۱۶ پس از رهایی از اسارت ترک کرد.

سیصد روز در یک زندان حوثی بازداشت بود. شورشیان حوثی که از حمایت ایران برخوردارند، کنترل صنعا، پایتخت، را در ۲۰۱۴ به دست گرفتند و منصور هادی رییس جمهوری را که جامعه بین‌المللی به رسمیت می‌شناخت، کنار زدند.

عربستان سعودی، امارات متحده عربی و متحدانش در خلیج (فارس)، بهار بعد در کوشش برای بازگرداندن آقای هادی به قدرت، بمباران یمن را آغاز کردند و جنگ داخلی ویرانگری را که سازمان ملل متحد بدترین بحران انسانی در جهان می‌خواند، به راه انداختند.

شهر تعز برای الجنید و یمن همان اهمیت و ارزشی را دارد که کلیسای نوتردام برای اروپا، یا کلیسای سنت پل برای بریتانیا.

برای چرچیل، کلیسای سنت پل- «دژ آزادی بریتانیا» - نماد روحیه بریتانیا در جریان حملات هوایی آلمان نازی علیه بریتانیا و انتقاد بی امان از جنگ بود. به همین شکل، تعز شالوده و محور میراث فوق‌العاده غنی یمن است و به یمنی‌های خسته از جنگ، هویت و تداوم می‌بخشد.

ابن بطوطه، اندیشمند اسلامی و سیاح، مشهور به مارکو پولوی جهان عرب، تعز را «یکی از زیباترین و پهناورترین شهرهای یمن» توصیف کرد.

وقتی آتش به جان کلیسای نوتردام افتاد، فرانسه در اندوه ازدست رفتن یک گنجینه باستانی و نمادین،‌ مشعلی از هویت اروپا، به سوگ نشست.

میلیاردرها در شناخت و تایید اهمیت بنای قرون وسطی به عنوان نماد اعتماد، ارزش‌های فرهنگی و انسجام اجتماعی برای تامین هزینه‌های احیا و بازسازی آن شتابان دست به کار شدند.

اما در شرایط زیستن زیر تهدید بی امان بمب‌ها، الویت یمنی‌ها حفظ جان و ادامه زندگی است.

الجنید می‌گوید: «مردم داخل یمن به شدت دلواپس ایمنی خود و نگران گرسنگی هستند.»

سنت‌های ساختمانی بی همتا، که با عوارض جغرافیایی وضعیت اقلیمی یمن سازگار است، هویتی ویژه به این کشور می‌بخشد.

زیبایی طبیعی آن، جزیره خارق‌العاده سوکوترا، مشهور به گالاپاگوس اقیانوس هند را شامل می‌شود.

محمد الغالیسی، که در شهر قدیمی صنعا بزرگ شده، می‌گوید: «می‌توانید سبک‌های معماری گوناگونی پیدا کنید. اگر به حضرموت بروید، چیزی بسیار متفاوت با صنعا خواهید دید.»

اما او احساس می‌کند که میراث غنی کشور به اندازه کافی مورد توجه بقیه جهان قرار نگرفته است: «وقتی ۱۰۰ نفر در یمن کشته می‌شوند، کسی واکنش نشان نمی‌دهد، چرا فکر می‌کنید آنها به میراث کشور ما واکنش نشان خواهند داد؟»

شهر قدیم، که در فهرست آثار ثبت شده یونسکو قرار دارد، با مسجد اعظم، خانه‌های خشت و گلی، پنجره‌های شیشه‌ای رنگین، بازارها و حمام‌ها، حدود ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و از جمله یکی از نخستین شهرهای پر جمعیت در جهان است.

الغالیسی، دانشجوی فعلی دانشگاه بریتانیایی در قاهره، می‌گوید بزرگ شدن در آنجا تقریبا مثل این است که در یک موزه زندگی می‌کنی: «مردم هنوزهمان لباس‌ها را می‌پوشند، سنت‌های باستانی را اجرا می‌کنند و به زبان ادبی حرف می‌زنند.»

اما چندین محله شهر در معرکه مناقشه نابود شده‌اند و از برج‌های آجری باستانی جز تل ویرانی چیزی برجا نمانده است.

در سراسر کشور، طرف‌های متخاصم به مکان‌های تاریخی و موزه‌ها یا آسیب رسانده‌اند یا آنها را ویران کرده‌اند.

حملات هوایی به سرکردگی عربستان سعودی بیشتر خانه‌های خشتی و گلی تاریخی در سعاده، زادگاه حوثی‌ها را ویران کرده است.

به گزارش یونسکو، سد عظیم ۲۸۰۰ ساله مأرب نیز آسیب دید.

در تعز، قلعه قاهره، ماندگار قرن ۱۲ بر بالای جبل صبر، نیز پس از آنکه حوثی‌ها آن را به پایگاه نظامی استراتژیک خود تبدیل کردند صدمه دید.

قلعه در ۲۰۱۸ بازگشایی شد، اما طرفداران محیط زیست هشدار می‌دهند که پس از سه سال گلوله باران خطر فروریزی آن بسیار زیاد است.

مارکو لیوادیوتی، آرشیتکت ایتالیایی که پدرش پزشک شخصی امام بن یحیی آخرین سلطان یمن بود، می‌گوید: «می‌توانید یک قصر، یک قلعه، یک موزه یا مجموعه خانه‌ها را دوباره بسازید، اما نمی‌توانید تمامی چشم‌انداز و فضای فرهنگی را بازسازی کنید.»

آن پائولینی، نماینده یونسکو در کشورهای عرب خلیج (فارس) و یمن، در نگاهی به روند بازسازی بر این باور است که کار فقط می‌تواند پس از پایان مناقشه آغاز شود. «چگونه و چه وقت، به درگیری جامعه محلی بستگی دارد  و تعهد [جامعه] بین المللی به کمک.»

با این حال، مذاکره در باره تامین هزینه‌های بازسازی، احتمالا بحث دشوار و ناراحت کننده‌ای را در مورد خطای غرب در حمایت از جنگ موجب خواهد شد.

به گزارش پروژه داده‌های یمن، تخمین زده می‌شود که تا مارس ۲۰۱۹، در کارزار بمباران ائتلاف سعودی ۱۷ هزار و ۷۲۹ غیرنظامی کشته و مجروح شده‌اند.

تعداد دقیق مکان‌های باستانی که آسیب دیده‌اند معلوم نیست، اما طرفداران محیط زیست تخمین می‌زنند که از ۶۰ واحد فراتر می‌رود.

الغالیسی می‌گوید :«نوتردام در یک روز یک میلیارد (دلار) دریافت کرد، فکر می‌کنم ما برای دریافت این مبلغ به ده‌ سال یا بیشتر نیاز خواهیم داشت. فقط یمنی‌ها می‌توانند یمن را دوباره بسازند.»

حتی اگر پول هم باشد، بازسازی پس از جنگ همیشه با دلسوزی و دقت صورت نمی‌گیرد.

لیوادیوتی می‌گوید: «بازسازی‌ها در ۱۰۰ سال گذشته مخرب بوده و با سرعت انجام شده تا گذشته را از بین ببرد و دوباره بسازد. فقط کاسبی است.»

در نبود مقررات و قواعد دقیق برای بازسازی، پائولینی یادآور می‌شود که مالکان ممکن است در بازسازی از مواد ارزان و نامناسب استفاده کنند.

اما هرچند پایانی برای مناقشه ویرانگر به چشم نمی‌آید، امید می‌رود دانش تخصصی تکنیک‌های بازسازی در کشور مانده باشد.

پائولینی می‌گوید: «دانش ساخت و ساز سنتی، اوستا، هنوز در یمن وجود دارد.»

روزی نیست که بگذرد و الجنیدی به زیبایی‌های «تعز» فکر نکند: «رویا و آرزویم این است که به وطنم باز گردم. می‌خواهم راهی برای کمک به هموطنانم پیدا کنم. آماده‌ام، حتی اگر جانم را از دست بدهم.»