شیوع ویروس کرونا از  اواخر سال گذشته میلادی در چین هزینه‌های سنگینی به اقتصاد جهان وارد کرد. در یادداشتی که در ۲ فوریه سال جاری میلادی و قبل از شیوع گسترده بیماری در جهان در این رسانه با عنوان «اقتصاد جهان در تنگنای بحران کرونا» چاپ شد[۱]، به این موضوع اشاره شد که اقتصاد چین احتمالاً به‌شدت درگیر این بیماری خواهد شد، در آن دوران عده‌ای این یادداشت را کمی بدبینانه تصور می‌کردند، اما با گذشت هفت ماه از آن تاریخ، باید گفت آن یادداشت خوش‌بینانه نیز بوده است. اثرات این بیماری بر اقتصاد جهانی بسیار گسترده‌تر از برآوردهای اولیه آن است. براساس گزارشی که سازمان ملل در کنفرانس تجارت و توسعه خود منتشر کرده است، کرونا حداقل ۱.۲ تریلیون دلار به صنعت گردشگری جهانی ضرر خواهد رساند. [۲] همچنین در شرایط بسیار بدبینانه این ضرر طی ۱۲ ماه می‌تواند به ۳.۳ تریلیون دلار نیز برسد. این به معنی کاهش ۴.۲ درصد از جی دی پی دنیا است. 

بیشترین آسیب مربوط به چه کشورهایی است؟ 

بنابر گزارشی که در کنفرانس مربوط به سازمان ملل منتشر شده است، از منظر اثر کرونا بر صنعت گردشگری در ابعاد تولید ناخالص داخلی کشور جامائیکا با کاهش ۱۱ درصدی، تایلند با کاهش ۹ درصدی و کرواسی با کاهش هشت درصدی در تولید ناخالص داخلی روبه‌رو خواهند شد. اما از نظر مقدار، کشور آمریکا با ضرر ۱۸۷ میلیارد دلاری در جایگاه اول قرار دارد و بعد از آن چین با ضرر ۱۰۴ میلیارد دلاری و تایلند با ضرر ۴۷.۷ میلیارد دلاری در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. با توجه به تحریم‌های گسترده علیه ایران طی دو سال گذشته و کوچک بودن صنعت گردشگری در ایران به نظر می‌رسد در ابعاد جهانی کشور ایران آسیب کمتری دیده است، اما آیا این به معنی بی‌اهمیت بودن آن است؟ 

صنعت گردشگری ایران از منظر آمار و ارقام: 

اواخر بهمن‌ماه سال گذشته بود که خبر شیوع کرونا از شهر قم در کشور پیچید. در آن زمان کمتر کسی فکر می‌کرد این بیماری تا این حد می‌تواند تأثیرات مخربی بر اقتصاد کشور بر جای بگذارد. تداخل شیوع ویروس کرونا با تعطیلات نوروزی در کشور سبب شد که صنعت گردشگری ایران یکی از بدترین شرایط خود را طی سال‌های گذشته تجربه کند. لغو شدن بلیت پروازهای مسافرتی عید نوروز و کاهش شدید سفرهای تفریحی سبب تعدیل گسترده نیروی کار در این صنعت شد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اواسط اردیبهشت اعلام کرد که ۱۲ هزار راهنمای گردشگری در ایران شغل خود را از دست داده‌اند. جمشید حمزه‌زاده رئیس جامعه هتلداران ایران گفته است که از اسفند تا پایان خردادماه هتل‌ها شش هزار میلیارد تومان از شیوع کرونا خسارت دیده‌اند. [۳]

در بهار سال ۹۸ در حدود ۶۶ درصد از خانواده‌های ایرانی به مسافرت رفتند و در مجموع ۱۰۲ میلیون سفر در این مدت انجام شد که درآمدی در حدود ۱۳ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان در این بخش هزینه شد. به نظر می‌رسد تا سقف ۹۰ درصد از این درآمد در سال جاری محقق نشد است. [۴]

چرا صنعت گردشگری برای ایران مهم است؟ 

رویای گردشگری به جای نفت: 

بسیاری از تحلیلگران اقتصادی تصور می‌کردند با کاهش درآمدهای نفتی و رشد قیمت ارز در شرایط تحریم، صنعت گردشگری در ایران رشد قابل‌توجهی خواهد کرد. با وجود محدودیت‌های گسترده در ایران، تا پیش از همه‌گیری کرونا شکل‌های مختلف گردشگری، همچون گردشگری درمانی و گردشگری مذهبی در حال رسیدن به رونق مناسبی بود. در برخی از گزارش‌ها خبر از پر شدن هتل‌ها و بیمارستان‌های ایرانی توسط گردشگران عراقی شنیده می‌شد. این خبر می‌توانست مرهمی بر کاهش درآمدهای نفتی ایران باشد. همچنین توسعه صنعت گردشگری در نهایت منجر به بهبود زیرساخت‌های گردشگری و شهری کشور نیز می‌شود و مشاغل پایداری ایجاد می‌کند. 

 حتی در حوزه گردشگری تفریحی نیز برنامه‌های گسترده‌ای در حال اجرا بود. برگزاری برنامه‌های «فم‌تریپ» با حضور تاثیرگذاران مجازی بین‌المللی به‌منظور تبلیغ ایران و برگزاری تورهای متشکل از افراد ساکن در اروپا می‌توانست ایران را به یک مقصد جذاب گردشگری تبدیل کند که به نظر می‌رسد با توجه به شیوع کرونا این منبع درآمد در کوتاه‌مدت توان بازیابی خود را ندارد. 

بیکاری گسترده: 

یکی از مزایایی که توسعه صنعت گردشگری برای ایران به ارمغان می‌آورد، توانایی اشتغال گسترده در صنایع مرتبط با گردشگری همچون هتلداری و رستوران است. همان طور که می‌دانید یکی از روش‌های به کارگیری گسترده نیروی کار و کاهش شدید بیکاری، توسعه صنعت گردشگری است. بر طبق مطالعه‌ای اگر بخواهید در حوزه صنعت یا پتروشیمی شغل ایجاد کنید بالغ بر ۳۰۰ میلیون تومان باید هزینه شود تا یک شغل ایجاد شود، اما این رقم در حوزه صنایع دستی، فرهنگی و گردشگری به طور میانگین ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان است. [۵] کشور ایران نیز با توجه به وجود نیروی کار ارزان و متخصص می‌تواند از این طریق به‌خوبی توسعه پیدا کند. با وجود تحریم‌های گسترده علیه ایران، توسعه گردشگری می‌توانست زمینه اشتغال چند ده هزار نفر را در این صنعت فراهم کند که به نظر می‌رسد از دست رفت. 

کسری بودجه بزرگ دولت: 

برآوردها از سال ۹۹ نشان از کسری بودجه ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار میلیاردی کشور می‌داد. دولت ایران در این سال سخت یکی از روش‌های درآمدی خود را از دست داد. با توجه به بسته بودن مرزهای کشور در شرایط کنونی رشد نرخ ارز منجر به ورود گردشگر بیشتر به کشور نخواهد شد از این رو رشد نرخ ارز تنها هزینه‌های اداره این صنعت را افزایش داده است و در نتیجه آن شرکت‌های فعال در این صنعت را با خطر ورشکستگی بیشتر روبه‌رو خواهد کرد. 

آیا صنعت گردشگری ایران روزهای خوب را خواهد دید؟ 

با توجه به قوانین سخت‌گیرانه داخلی در حوزه فرهنگی و مذهبی و با توجه به زیرساخت‌های نامناسب برای گردشگران خارجی، باید پذیرفت ایران آمادگی لازم برای توسعه این صنعت را ندارد، اما با توجه به همسایگی با کشور عراق و سایر کشورهای مسلمان و ثروتمند، زمینه‌های لازم برای توسعه گردشگری مذهبی و درمانی در ایران دیده می‌شود. به نظر می‌رسد در سال ۹۹ با تعطیلی و تعدیل گسترده نیروی انسانی در صنعت گردشگری روبه‌رو باشیم. شاید تعطیل شدن بسیاری از آژانس‌های مسافرتی و حتی رستوران‌ها در این دوره گریزناپذیر باشد، اما با کاهش التهابات ناشی از بیماری کرونا در سال ۱۴۰۰ می‌توان انتظار داشت شرکت‌ها و رستوران‌هایی که در این دوره سخت باقی ماندند، بتوانند در دوره بعد از بحران با توجه به حذف رقبا پیشتاز باقی بمانند و با حجم خوبی از تقاضا روبه‌رو شوند. 

با توجه به قیمت ۲۷ هزارتومانی نرخ ارز نیز به نظر می‌رسد ایران در زمینه‌های مختلف به‌عنوان یکی از ارزان‌ترین مقصدهای گردشگری دنیا است، از این رو می‌توان انتظار داشت بعد از این بحران فراگیر و تعطیلی گسترده کسب‌وکارها، شرایط برای شرکت‌هایی که زنده مانده‌اند مطلوب باشد.