ارتفاعات قره‌باغ منطقه‌ای جداشده تحت کنترل ارمنستان در داخل کشور آذربایجان است که سازمان‌های بین‌المللی آن را به رسمیت می‌شناسند. این دو کشور عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق، در چهار دهه گذشته بر سر این منطقه اختلاف داشته‌اند. در سال‌های اولیه دهه ۹۰ جنگی خونین میان دو کشور در گرفت و حدود ۲۰ هزار نفر کشته و یک میلیون نفر آواره برجای گذاشت. جنگ در سال ۱۹۹۴ به آتش‌بس کشیده شد ولی هیچ گاه به صلح کامل نینجامید. 

منشاء اختلاف کجاست؟ 

تاریخ اختلافات جدید به جنبش‌های ناسیونالیستی ارمنستان در زمان شوروی سابق در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی برمی‌گردد ولی تاریخ مهم، فوریه ۱۹۸۸ است که اکثریت قوم ارمنی در منطقه قره‌باغ خواستار انتقال این منطقه از آذربایجان شوروی به ارمنستان شوروی شدند. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در زمان میخائیل گورباچف، وی نتوانست مانع شکل‌گیری فرآیندی شود که نهایتا به یک همه‌پرسی استقلال‌طلبانه، ادعای مرزی، و جنگ تمام عیار تبدیل شد. 

کی از کی پشتیبانی می‌کند؟ 

حکومت تجزیه‌طلب ارتفاعات قره‌باغ مورد حمایت ارمنستان است. ارمنستان به عنوان عضو سازمان گزینشی معاهده امنیتی مسکو، از حمایت نظامی روسیه برخوردار است، ولی این معاهده به اختلافات مرزی تعمیم داده نشده است. در عین حال، روسیه هیچ تمایلی برای طرفداری از هیچ یک از طرفین نشان نداده، و حتی به هر دو طرف اسلحه رسانده است. در خصوص سایر قدرت‌های مهم در همسایگی، ایران رسما اعلام بی‌طرفی کرده اما ترکیه به تأمین سلاح برای متحد آذربایجانی خود پرداخته و حتی گزارش شده سربازانی را برای کمک اعزام کرده است. 

اوضاع این بار چرا خراب‌تر شده؟ 

جنگ اخیر، که صبح روز یک‌شنبه آغاز شد، جدی‌ترین درگیری پس از امضاء توافق آتش‌بس در سال ۱۹۹۴ به حساب می‌آید. هر دو طرف از تجهیزات نظامی سنگین و نیروی هوایی در مناطقی استفاده کرده‌اند که شهروندان غیرنظامی در آن جا ساکن هستند. آمار مرگ قطعا بیش از ۲۰۰ نفری است که در آخرین درگیری در سال ۲۰۱۶ ثبت شد. ولی بزرگ‌ترین نگرانی جدید، ماهیت بین‌المللی قضیه است. غیبت ایالات متحده، که درگیر انتخابات ریاست جمهوری نوامبر است، کاملا به چشم می‌آید. روسیه هم علاقه چندانی به مداخله نشان نداده است. فقط ترکیه است که فعالانه به ایفای نقش مشغول است، و وجهه‌ای متخاصم در پیش گرفته است. 

چه اتفاقی ممکن است بیفتد؟ 

اتفاقات زیادی ممکن است بیفتد ولی آتش‌بس فوری یا توافق صلح جزو آن‌ها نیست. دشوار می‌توان پیش‌بینی کرد که هر طرف تا چه حد حاضر است از ادعای مالکیت منطقه دست بکشد. هم ارمنستان و هم آذربایجان، به دلایل تاریخی و امنیتی، ارتفاعات قره‌باغ را از آن خود می‌دانند، خاطرات جنگ‌های بی‌رحمانه در یاد دو طرف مانده است. ولی هیچ آینده روشنی از برتری نظامی یک طرف بر دیگری وجود ندارد. آذربایجان ثروت بیشتر و تجهیزات بهتری دارد، که با پهپادهای جدید از ترکیه و اسرائیل کامل‌تر هم شده‌اند. نیروهای مسلح ارمنی اما سازمان بهتری دارند و در موقعیت دفاعی برتری قرار گرفته‌اند. خوش‌بین‌ها جنگی را پیش‌بینی می‌کنند که زمین‌های کوچکی از منطقه را مورد هدف قرار می‌دهد و در عرض یک هفته پایان می‌پذیرد. ولی بدبین‌ها یک جنگ طولانی و تمام‌عیار را پیش‌بینی می‌کنند. 

اهمیت موضوع در چیست؟ 

اهمیت اصلی درگیری‌ها موضوع محلی است.  صدها هزار شهروند در ارتفاعات قره‌باغ و مناطق اطراف زندگی می‌کنند. ادامه جنگ مستقیما جان و زندگی آن‌ها را تهدید خواهد کرد. ولی درگیری‌ها اهمیت راهبردی هم دارد. خطوط لوله مهم نفت و گاز درست از شمال منطقه مورد اختلاف عبور می‌کند، و این در محاسبات امنیت انرژی برای اروپا نقشی بزرگی ایفا می‌کند. این جنگ همچنین احتمال درگیری بین قدرت‌های منطقه را بالا می‌آورد. روسیه مشخصا خیلی از اقدامات ترکیه و زورآزمایی‌ها در منطقه‌ای که از آن خود می‌داند خشنود نیست، و آنکارا را به «دمیدن در آتش» متهم کرده است. هیچ کس هنوز نمی‌داند مسکو خط قرمز خود را کی و کجا ترسیم می‌کند. 

بیشتر بخوانید

/news/armenia-azerbaijan-fight-4th-day-over-separatist-region-azerbaijan-nagornokarabakh-yerevan-armenia-turkish-b715893. html