اساس سیاست خارجی ترکیه در سال‌های اخیر بر پایه توسعه‌طلبی یا دخالت و میانجی‌گری در مناقشات منطقه‌ای بنا شده است. دلایل مختلفی را برای این مداخلات می‌توان متصور بود اما مساله‌ای که به طور جدی به سیاست منطقه‌ای ترکیه شکل و جهت می‌دهد، مشکلات پیش روی ترکیه از بابت کمبود منابع انرژی است. ترکیه در حال حاضر۹۰ درصد گاز مصرفی خود را از روسیه وارد می‌کند. آنکارا برای کاهش این وابستگی راهبردی به واردات گاز از روسیه، در معادلات مناطق مختلفی از شمال عراق تا شرق مدیترانه و از لیبی در شمال آفریقا تا قفقاز برای تثبیت نقش منطقه‌ای خود به طور فعال و پرتحرک حاضر شده است. در آخرین مورد شاهد حمایت صریح آنکارا از باکو در جنگ جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ هستیم.

جنگ قره‌باغ و منابع انٰرژی جمهوری آذربایجان

با بالا گرفتن درگیری‌های موردی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان و تبدیل آن به جنگ بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ در روزهای اخیر، ترکیه آشکارا از باکو حمایت کرده است و برخی گزارش‌ها از اعزام نیرو و تسلیحات از سوی ترکیه به جمهوری آذربایجان خبر می‌دهند. رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه از ارمنستان خواسته است تا «بلافاصله از خاک جمهوری آذربایجان که اشغال کرده است خارج شود». الهام علی‌اف رییس جمهور آذربایجان نیز ترکیه را یک «همسایه جنوب قفقاز» توصیف کرده است. اگرچه یکی از دلایل این حمایت آنکارا از باکو، قرابت زبانی و فرهنگی میان مردم و دولت‌های ترکیه و جمهوری آذربایجان است اما اهمیت منابع انرژی جمهوری آذربایجان را در راهبردهای ترکیه نمی‌توان نادیده گرفت. جمهوری آذربایجان یکی از شرکای اصلی ترکیه در حوزه انرژی است و بخشی از گاز طبیعی ترکیه از طریق واردات گاز از آذربایجان تامین می‌شود. ترکیه نه تنها خواهان آسیب رسیدن به دولت جمهوری آذربایجان نیست بلکه درصدد تثبیت این دولت متحد خود در باکو است.

شمال آفریقا و لیبی

در جنگ داخلی لیبی نیز که بیش از یک دهه است در جریان است، ترکیه اصلی‌ترین حامی خارجی دولت فائز سراج در طرابلس به شمار می‌رود. دولتی که در مقابل دولت مورد حمایت نیروهای ژنرال خلیفه حفتر در شرق لیبی قرار دارد. ترکیه با اعزام نیرو و تسلیحات، آشکارا از دولت وفاق ملی لیبی حمایت می‌کند. پارلمان ترکیه دی ماه سال گذشته با امضای یک توافق امنیتی و نظامی با دولت وفاق ملی لیبی، مسیر را برای حضور نظامی آنکارا در لیبی فراهم کرد. برخی گزارش‌ها نیز از برنامه‌ریزی آنکارا برای ساخت یک پایگاه نظامی در طرابلس خبر می‌دهند.

یکی از مهم‌ترین دلایل حضور ترکیه در لیبی، وجود منابع عظیم نفت و گاز در لیبی و نگاه ترکیه به کسب منافع اقتصادی و دسترسی به میادین نفتی این کشور است. به عنوان مثال، وجود منابع و ذخائر عظیم نفتی در بندر سرت می‌تواند دلیل عمده تلاش ترکیه برای دستیابی نیروهای مورد حمایتش به این منطقه خاص در جنگ داخلی لیبی باشد. از طرفی ترکیه درصدد ایجاد پایگاه‌های نظامی دائمی در لیبی و از آن طریق توسعه حضور نظامی خود در حاشیه جنوبی دریای مدیترانه است. ترکیه همچنین در تلاش برای راه‌اندازی پایگاه هوایی الوطیه در جنوب طرابلس و همچنین احداث یک پایگاه دریایی در شهر ساحلی مصراته در مجاورت دریای مدیترانه است که نشان از برنامه گسترده‌تر ترکیه برای حضور در شمال آفریقا و لیبی دارد.

از طرف دیگر دولت ترکیه که تحت کنترل حزب عدالت و توسعه است از قدرت گرفتن دولت فائز السراج به دلایل عقیدتی نیز حمایت می‌کند زیرا این دولت به گروه اخوان المسلمین نزدیک است و اردوغان از حامیان اصلی اخوان المسلمین در خاورمیانه و شمال آفریقا است.

عراق

سال‌هاست که ترکیه با عملیات‌ مختلف به شمال عراق حمله می‌کند. ارتش ترکیه هدف از این عملیات را سرکوب عناصر پ‌ک‌ک یا حزب کارگران کردستان ترکیه عنوان می‌کند و با وجود انتقادات بین‌المللی به این حملات به طور مکرر ادامه می‌دهد. ترکیه هدف از حضور و ایجاد پایگاه‌های موقت نظامی در شمال عراق را تامین منافع خود و مقابله با گسترش نفوذ پ‌ک‌ک در عراق و سوریه، عنوان می‌کند. اما برخی معتقدند که ترکیه درصدد گسترش نفوذ و تثبیت حضور خود در این منطقه نفت‌خیز در شمال عراق و سوریه است. زیرا هم شمال عراق دارای منابع نفتی و خطوط لوله انتقال نفت است و هم شمال و شمال شرقی سوریه منابع نفتی مشابهی دارد. ترکیه متهم است که در جریان جنگ بین‌المللی علیه داعش از ارتباطات با برخی گروه‌های افراطی برای بهره‌برداری از این منابع نفتی شمال سوریه استفاده‌های بسیاری کرده است.

حوزه‌های نفتی شرق دریای مدیترانه

حوزه دیگر تلاش‌های انرژی‌محور ترکیه در مناطق پیرامون خود، تلاش آنکارا برای تقویت و تثبیت جایگاه خود در دریای مدیترانه در ماه‌های گذشته است که باعث تشدید و از سرگیری تنش‌های سیاسی و نظامی بین ترکیه و یونان بر سر منابع انرژی شرق مدیترانه شده است. تنش بین دو کشور عضو ناتو حتی به حدی گسترده شده است که باعث نگرانی اعضای این پیمان نظامی و افزایش حضور نظامی فرانسه در این منطقه شده است. فرانسه از ترکیه خواسته است به حفاری‌های نفت و گاز در شرق دریای مدیترانه خاتمه دهد که با بی‌اعتنایی آنکارا روبه‌رو شده است. «جوزپ بورل» مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز ماه گذشته از ترکیه خواست که این حفاری‌ها را متوقف کند اما ترکیه همچنان به عملیات اکتشافی خود ادامه می‌دهد.

نگاهی به همه این مناطق نشان می‌دهد که ترکیه علاوه بر پیگیری اهداف سیاسی و نظامی در مداخلات منطقه‌ای خود، به پیگیری منابع اقتصادی به ویژه دسترسی به منابع نفت و گاز نیز در این نقش منطقه‌ای توجه خاصی نشان می‌دهد.