داستانی آشنا است. با صدای گوشخراش ساعت تکانی خورده و از خواب نوشین صبحگاهی بیدار می‌شوید. غلتی زده و از تخت بلند می‌شوید و در حالی که چشمان‌تان نیمه‌باز است، تنها یک چیز به ذهن‌تان می‌رسد: فنجان قهوه صبحگاهی. 

برای بسیاری از افراد، نوشیدن قهوه ناشتا تنها بخشی از عادت‌شان نیست بلکه امری ضروری است. آن‌ها احساس می‌کنند بدون نوشیدن یک قهوه داغ در اول صبح نمی‌توانند کاملا بیدار شوند و به کارهای خود برسند. 

با این حال به گفته دانشمندان، نه تنها نوشیدن ناشتای قهوه می‌تواند برای انسان زیان‌آور باشد بلکه حتی زمان‌های بهتری در روز وجود دارد که برای نوشیدن قهوه مناسب‌تر است و باعث بهره بیشتر از تاثیر کافئین می‌شود. 

در ادامه هر چه در این باره باید بدانید را از نظر می‌گذرانیم. 

چرا مهم است که چه زمانی در روز قهوه بنوشید؟ 

کورتیزول، که با نام «هورمون اضطراب» نیز شناخته می‌شود، وقتی احساس اضطراب شدید می‌کنید توسط غده فوق کلیوی ترشح می‌شود. 

اما در سراسر شبانه‌روز نیز به عنوان بخشی از ساعت زیستی بدن هم ترشح می‌شود و باعث می‌شود انسان همواره هشیار باقی بماند. 

وقتی سطح کورتیزول بدن در بالاترین حد خود است، توصیه می‌شود از مصرف قهوه خودداری شود چرا که نوشیدن قهوه در این مواقع ممکن است باعث شود بدن شما نسبت به کافئین مقاومت ایجاد کند و سطح تحمل آن بالا رود. 

این بدان معنی خواهد بود که در آینده نیاز به قهوه بیشتری خواهید داشت تا احساس کنید کاملا بیدار شده‌اید. 

استیون میلر، عصب‌شناس و کارشناس پزشکی ارشد سازمان «گرینویچ بایوساینس» در پست وبلاگی خود در سال ۲۰۱۳ نوشت: «تولید کورتیزول به شدت با سطح هوشیاری بدن در ارتباط است و در طول ۲۴ ساعت زیستی بدن، معمولا به طور میانگین بین ساعات ۸ تا ۹ صبح به اوج ترشح خود می‌رسد.» 

او توضیح داد: «یکی از اصول کلیدی داروشناسی این است که فقط وقتی از دارو استفاده شود که بدان نیاز است. در غیر این صورت ممکن است سطح تحمل ما نسبت به دوز مشخصی از دارو بالا رود. به عبارت دیگر، همان یک فنجان قهوه صبحگاهی هر روز تاثیرش کمتر می‌شود و به همین دلیل من احتمالا به یک شات اسپرسو اضافی در قهوه خود نیازمند می‌شوم.» 

در ویدیویی که توسط شبکه یوتیوب «ایسپ ساینس» ساخته شد که توسط شخصیت‌های اینترنتی و دانشمندان میچل مافیت و گریگوری براون اداره می‌شود، آن‌ها توضیح می‌دهند چگونه ساعت زیستی بدن یا «ساعت زیستی درونی میزان خواب‌آلودگی شما در طول روز» را تعیین می‌کند. 

این ویدیو می‌گوید وقتی سطح کورتیزول بدن بین ساعات ۸ تا ۹ صبح اوج می‌گیرد حاکی از آن است که «بدن در حالت طبیعی خود برای بیدار شدن از خواب» قرار گرفته است.  

در این ویدیو آمده است: «و گرچه ممکن است فکر کنید کافئین می‌تواند به این روند کمک کند اما دانشمندان در واقع به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف قهوه یا نوشیدنی‌های انرژی‌زا در ساعات اوج ترشح کورتیزول به شدت بر تاثیر کافئین اثر خواهد گذاشت و در طولانی‌مدت سطح تحمل بالاتری را در بدن نسبت به آن ایجاد می‌کند.» 

در تحقیقی که در نشریه بریتانیایی «نوتریشن» پیش‌تر و در سال جاری منتشر شد، جیمز بتس، از دبیران «مرکز مواد مغذی، ورزش و سوخت‌وساز بدن» از دانشگاه بث، توضیح داد: «وقتی اولین چیزی که بدن صبح‌ها با آن مواجه می‌شود قهوه باشد، کنترل سطح شکر در خون مختل می‌شود. به ویژه اگر شب گذشته خوب نخوابیده باشید.» 

او گفت: «ممکن است این وضعیت را از روش اول غذا و بعد قهوه، بهبود ببخشید البته اگر هنوز به نوشیدن قهوه نیاز داشته باشید. آگاهی از این مطلب می‌تواند فواید بهداشتی و سلامتی مهمی برای همه ما داشته باشد.» 

بعد از بررسی ۲۹ داوطلب مرد و زن در این تحقیق، محققان نتیجه گرفتند وقتی خواب ناکافی شب با قهوه ناشتای صبح ترکیب شود ممکن است منجر به افزایش تا ۵۰ درصدی واکنش گلوکز خون بدن به صبحانه شود.»

با اطلاع از این نکته، فارغ از این که چه وقت از صبح (یا بعدازظهر) از خواب بیدار می‌شوید، اگر می‌خواهید قهوه شما بیشترین اثر را داشته باشد توصیه می‌شود حداقل یک ساعت صبر کنید بعد زیر کتری را روشن کنید. 

آیا نوشیدن قهوه عصرگاهی خوب است؟ 

علی‌رغم این توصیه که از مصرف قهوه در ساعات اوج ترشح کورتیزول در بدن خودداری کنید، نوشیدن قهوه در اواسط عصر یا ساعات دیرهنگام شب می‌تواند به شدت بر خواب شما اثر گذارد. 

جنا هوپ، مشاور رسمی مواد مغذی، به ایندیپندنت توضیح داد کافئین «نیمه‌عمر مفیدی تا شش ساعت دارد» که یعنی اگر قهوه خود را ساعت ۴ بعدازظهر بنوشید تا ساعت ۱۰ شب «هنوز نیمی از کافئین در خون شما جریان دارد». 

خانم هوپ گفت: «کافئین ترشح ناقل عصبی آدنوزین را مختل می‌کند. آدنوزین در سراسر روز به تدریج ترشح می‌شود و تا پایان شب باعث احساس خواب‌آلودگی در شما می‌شود. وقتی ترشح آدنوزین مختل شود ممکن است هنوز احساس هوشیاری بکنید که جلوی خواب شما را خواهد گرفت.» 

سامانتا بریسکو، دکتر بالینی ارشد در بیمارستان بریج لندن اظهار داشت مردم نه تنها باید به زمانی که در روز قهوه خود را می‌نوشند توجه کنند بلکه همچنین باید میزان مصرف آن را نیز زیر نظر بگیرند. 

او گفت: «بنابراین توصیه می‌شود آخرین نوشیدنی محتوی کافئین خود را در زمانی پیش از ۲ یا ۳ بعدازظهر بنوشید و روزانه مصرفی بیشتر از ۴۰۰ میلی‌گرم نداشته باشید.» این مقدار حدودا معادل چهار فنجان قهوه است. 

دکتر نرینا رملاخان، متخصص خواب در موسسه «سایلنت نایت» توصیه کرد فنجان عصرانه قهوه خود را «با چای گیاهی یا دیگر گزینه‌های بدون کافئین چایی و قهوه جایگزین کنید به ویژه اگر بعد از هشت ساعت یا بیشتر خواب شبانه هنگام بیدار شدن در صبح احساس خستگی و کوفتگی می‌کنید.»