در روزهای گذشته خبری در رسانه‌های داخلی ایران منتشر شد با عنوان «خودکشی پسر ۱۱ساله اهوازی در چالش مومو». خبری که همزمان با موج خودکشی‌ نوجوانان در ایران نگرانی‌های والدین را صد چندان کرد.

کاربران فضای مجازی درباره جزییات این اتفاق نوشته بودند پسر بچه‌ای به نام «مانی» در جریان چالش مومو دست به خودکشی زده است در حالی که پس از بررسی پلیس فتا و نیروی انتظامی شهر اهواز مشخص شد این خبر یک شایعه بوده و مرگ مانی بر اثر سکته قلبی رخ داده است. علت سکته قلبی اما همچنان در ابهام است.

سرهنگ کیومرث کشوری، جانشین فرمانده انتظامی اهواز نیز خبر خودکشی این پسربچه ۱۱ساله را تکذیب کرده و گفته است: «تاکنون شکایتی در مورد فوت به‌علت چالش مومو به ما واصل نشده است. حتی تماسی هم با مرکز فوریت‌های پلیسی ۱۱۰ برای اعلام گزارش در این زمینه نداشتیم»

مومو چیست؟

سال ۲۰۱۶یک هنرمند ژاپنی به نام «کیزیکه آیسو» با الهام از داستانی ترسناک و قدیمی  شخصیتی به نام مومو طراحی کرد. در این قصه قدیمی مومو زنی است که بر اثر زایمان از دنیا می‌رود و روح او در شمایلی شبیه به آنچه امروز می‌بینیم می‌آید تا کودکان را بدزدد. زنی با موی سیاه، بدنی نیمه عریان و دست و پایی شبیه به پای پرندگان شکاری.

حالا برخی حساب‌های کاربری در ایرن با اپلیکیشن‌های پیام رسان و تصویری از این عروسک به کودکان پیام می‌دهد و از آن‌ها می‌خواهند وارد یک بازی شوند. پیام‌ها عموما مفاهیمی شبیه به هم دارند و در آن‌ها کودکان به انجام کارهای خشونت‌آمیز تشویق می‌شوند. کارهایی که حتی ممکن است به مرگ آن‌ها منجر شود.

تب حضور مومو در ایران تازه است اما در دوسال گذشته در بسیاری از کشورهای جهان باعث نگرانی والدین شده است. در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در کشورهایی مثل فرانسه، اسپانیا، آلمان، بریتانیا و حتی آمریکای لاتین گزارش‌هایی از ظاهر شدن تصویر ناگهانی این شخصیت بر صفحه موبایل کودکان و تشویق آن‌ها به آسیب رساندن به خودشان منتشر شد.

برخی از گزارش‌ها مرگ ۱۳۰ نوجوان در روسیه را به چالش مومو مرتبط دانسته‌اند. خبری که مقامات رسمی هرگز آن را تایید نکردند.

بسیاری از متخصصان امنیت شبکه هشدارها درباره خطر مومو را اطلاعات جعلی خوانده و می‌گویند این هشدارها از طریق گروه‌های واتس‌اپ در بین بزرگسالان منتشر می‌شوند و والدین نباید نسبت به آن نگران باشند. البته که کنترل محتوای شبکه‌های مجازی چیزی مستقل از این چالش است و والدین بصورت نامحسوس باید مراقبت از روان و جسم کودکان در فضای مجازی را جدی بگیرند.

چالش مومو در ایران از کجا آغاز شد؟

به نظر می‌رسد پلیس فتا در استان فارس اولین نهادی بود که نسبت به چالش مومو واکنش نشان داده به شهروندان هشدار داد مراقب افرادی که با اکانت‌های ناشناس و تصویر مومو به کودکانشان پیام می‌دهند باشند.

سرهنگ حشمت‌الله سلیمانی، رئیس پلیس فتا از اطلاع رسانی والدین دانش‌آموزان این استان در خصوص ارسال پیام‌ها و تصاویر مومو در اپلیکیشن‌های پیام رسان  خبر داد و گفت: «رسیدگی به ارسال پیام‌ھا و کلیپ‌ھای موسوم به مومو به صورت ویژه در دستور کار پلیس فتا قرار گرفته و به زودی افرادی که ھدف آن ها آزار و اذیت دانش آموزان است، گرفتار قانون می شوند.»

او در خصوص شیوه کار این شخصیت مجازی گفته است: «مومو یک اکانت واتس اپی است که در ابتدا کاربر یک لینک تماس از سوی آن دریافت می‌کند و پس از شروع به گفت و گو از سوی حساب کاربری مومو، فرد به رفتارھای خطرناک دعوت می شود.»

پس از اظهارات رئیس پلیس فتای استان فارس اما واکنش سرهنگ رامین پاشایی معاون اجتماعی پلیس فتا در گفتگو با رسانه‌های ایران متفاوت بود. او از اقدام افرادی که به نام مومو برای کاربران شبکه‌های مجازی ایجاد مزاحمت کرده‌اند بعنوان «شوخی» یاد کرد و گفت: «این اقدام افراد صرفا جنبه شوخی، مزاحمت و ایجاد نگرانی دارد و خطری برای کودکان نخواهد داشت. ضمن این که اقدامات قضایی و فنی پلیس فتا هم علیه مزاحمین آغاز شده و تعدادی هم شناسایی شده اند.»

در میانه تایید و تکذیب‌های مقامات پلیس فتا درباره وجود یا عدم وجود چالش مومو سرپرست پلیس فتا استان هرمزگان از دستگیری گروه چالش وحشت مومو خبر داد.

سرگرد احسان بهمنی در گفتگو با خبرگزاری ایسنا گفت: « فردی به پلیس فتا مراجعه کرد و اعلام داشت دارنده اکانت واتساپی که تصاویر پروفایل آن عروسکی به نام مومو و «ارواح خبیثه» است اقدام به ارسال پیام بازی برای فرزندم کرده اما پس از مخالفت پسرم برای ادامه بازی، صاحب اکانت اطلاعات خصوصی از خانواده ما ارائه نموده و با تهدیدات مکرر پسرم را مجاب به ادامه بازی کرده است.»

به گفته این مقام انتظامی طی بررسی‌های فنی فردمزاحم شناسایی و با هماهنگی نهادهای قضایی به مقر پلیس فتا احضار شده است. بررسی‌ها نشان داده فرد تهدید کننده از نزدیکان خانواده شاکی بوده است: « متهم گفت در گروه دورهمی با حضور دوستان در واتس اپ، مطالبی پیرامون مومو از سوی مدیر گروه و دیگران ارائه شده بود. من هم به بهانه شوخی با پسر عمه (شاکی) به همراه چند تا از دوستانم با شماره سیم کارت ناآشنا یا شماره های موقت خارجی اکانت های واتساپی ایجاد کردیم و تصاویر پروفایل آن را مومو و ارواح ترسناک گذاشتیم و به او پیام چالش وحشت دادیم و قصد ما از این کار فقط شوخی بوده است.»

برخی کارشناسان حوزه نرم‌افزار اما معتقدند ارسال کنندگان پیام از سوی مومو عموما به دنبال «سرقت اطلاعات کاربران» هستند.

یک کارشناس امنیت شبکه در ایران که نخواست نامش فاش شود در گفتگو با ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «افراد ارسال کننده پیام با نام مومو وقت و بی‌وقت برای شما  پیام های خشونت آمیز و تصاویر وحشتناک ارسال می‌کنند. در مواردی اخاذی و باج‌خواهی هم گزارش شده  است. بنابراین قدم اول در این ماجرا آگاهی بخشی والدین به کودکان و نوجوانان برای مواجهه با این افراد است.»

به باور این کارشناس امنیت شبکه  والدین باید نسبت به استفاده فرزندانشان از بازی‌های رایانه‌ای حساس‌تر شوند . قانون هم باید بازنگری شود در خیلی از کشورهای جهان  فروش بازی های رایانه ای به افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است. قوانین بازدارنده و محدود کننده خشونت در مواجهه با کودکان باید جدی‌تر گرفته شود.

این نخستین بار نیست که درباره خطر یک بازی یا چالش اینترنتی برای کودکان هشدارهایی مطرح می‌شود.پژوهشگران حوزه رسانه می‌گویند به احتمال قوی آخرین بار نیز نخواهد بود.  

سه سال قبل در سال ۲۰۱۷ گزارشی‌های مشابهی درباره «چالش نهنگ آبی» منتشر شد با این ادعا که افراد آسیب پذیر مخصوصا کودکان را تشویق به خودکشی می کند.

نهنگ آبی هم از روسیه آغاز شد و اندک اندک پایش را به جامعه دانش‌‌آموزان ایران باز کرد.

در این بازی برای هر شرکت‌کننده ۵۰ وظیفه مشخص تعیین می‌شد تا آن‌ها را طی ۵۰ روز انجام دهد. این وظایف در ابتدا سرگرم‌کننده و بی‌خطر بودند مثل دیدن یک فیلم ترسناک در نیمه شب اما به مرور خطرناک‌تر شده و در انتها به درخواست خودکشی فرد ختم می‌شد.

۲۰ مهرماه ۱۳۹۶ دو دختر جوان تحت تاثیر این چالش از پل چمران در اصفهان خود را به پایین پرت کردند. یکی از دختران در دم کشته و دیگری با جراحات شدید به بیمارستان منتقل شد. آن‌‌دو پیش از اقدام به خودکشی ویدیویی از خود منتشر کرده و درباره این موضوع صحبت کرده بودند.

در میانه خودکشی‌های متعدد چندهفته گذشته دانش‌آموزان حالا نگرانی‌های والدین افزایش یافته است. تا به امروز فقر و مشکلات معیشتی بعنوان دلیل اغلب خودکشی‌ها در میان دانش‌آموزان و کودکان عنوان می‌شوداما به نظر می‌رسد سلامت روان کودکان در همه اقشار و طبقات اجتماعی باید بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد. لزوم نظارت والدین بر فعالیت‌های کودکان در فضای مجازی و آگاهی بخشی به آن‌ها در خصوص خطراتی که ممکن است آن‌ها را تهدید کند فارغ از شایعه بودن یا واقعی بودن چالشی به نام مومو شاید اساسی‌ترین و در عین حال کم هزینه‌ترین راه حل ممکن باشد.