دانشگاه آکسفورد و شرکت آسترازنکا نتایج تحلیل واکسن تولیدی خود را برای مقابله با ویروس کرونا که افکار عمومی مدت‌ها منتظر آن بود، منتشر کردند و تایید کردند که خطری ندارد و در جلوگیری از کووید-۱۹ بسیار موثر است. 

طبق این داده‌های آزمایشی که در لانست منتشر شده است بار دیگر این نکته تایید شد که اگر این واکسن را ابتدا به صورت نصف دوز و سپس به صورت دوز کامل تزریق کنند ۹۰ درصد موثر است ولی اگر به صورت دو دوز کامل تزریق شود ۶۰ درصد موثر است. 

در این بررسی آمده است هیچ کدام از داوطلبانی که این واکسن را تزریق کردند دچار بیماری شدید نشدند یا کارشان به بیمارستان نکشید. 

نتایج اثربخش مبتنی بر تحلیل تجمیعی آزمایش‌های مرحله سوم روی ۱۱ هزار و ۶۳۶ نفر در بریتانیا و برزیل است. 

در این بررسی جدید داده‌های ایمنی این آزمایش‌ها را در بخش آفریقای جنوبی نیز در نظر گرفته‌اند که نشان می‌دهد فقط سه داوطلب از ۲۳ هزار ۷۴۵ داوطلب دچار عوارضی جدی شدند که احتمالاً بر اثر تزریق واکسن بوده است. 

این نخستین بار است که نتایج آزمایش‌های گسترده یک واکسن کرونا پس از داوری در مجله‌ای منتشر می‌شود. 

به گفته دانشگاه آکسفورد و شرکت آسترازنکا، داده‌های منتشر شده در لانست را قبلاً به منظور نهایی شدن بررسی واکسن برای نهادهای تنظیم مقررات دارویی ارسال کرده‌اند. 

مت هنکاک وزیر بهداشت هم روز سه‌شنبه اعلام کرد دولت امیدوار است طی هفته‌های آینده تأییدیه واکسن صادر شود. 

تصمیم‌گیرنده در این مورد، نهاد مستقل تنظیم مقررات فراورده‌های بهداشت و درمان (مهرا) است که فقط در صورت بی‌خطری و اثربخشی واکسن تأییدیه صادر خواهد کرد. بدین ترتیب این کار در دست انجام است.

اما دکتر مرین وویزی نویسنده این گزارش گفت برای «بررسی تفاوت‌های زیرگروه‌های اصلی مانند بزرگسالان مسن‌تر، اقوام و نژادهای مختلف، تعداد و مقدار دوزهای واکسن و فاصله زمانی ترزیق دوز دوم «باید این واکسن را دقیق‌تر تحلیل کنیم و مشخص کنیم کدام واکنش‌های ایمنی نشان‌دهنده ایجاد ایمنی در برابر عفونت یا بیماری‌اند». 

مرحله سوم آزمایش این واکسن در دست اجرا است و تازه‌ترین نتایج موقتی از داده‌هایی به دست آمده است که تا ۴ نوامبر جمع شده بود. سارا گیلبرت استاد واکسن‌شناسی دانشگاه آکسفورد و سازنده این واکسن گفت: «هنوز راه درازی در پیش داریم.» 

استاد اندرو پلارد مدیر گروه واکسن‌سازی دانشگاه آکسفورد گفت این واکسن می‌تواند در مهار همه‌گیری مؤثر باشد به شرط آن که تأییدیه بگیرد، تولید انبوه شود و در «حجمی بی‌سابقه» در کل جهان توزیع شود. 

او گفت: «یافته‌های ما نشان می‌دهد میزان اثرگذاری این واکسن از حدودی که مقامات بهداشت و درمان مقرر کرده بودند فراتر است و می‌تواند بر سلامت عمومی اثرگذار باشد.» 

یافته‌های این تحقیق از جزییات بیشتری در مورد این واکسن ساخت بریتانیا پرده برمی‌دارد. در داده‌های نتایج آزمایش واکسن که آکسفورد و آسترازنکا ماه گذشته منتشر کردند آشکارا بی‌نظمی‌هایی پدیدار شد که در پی آن این واکسن را مورد بررسی دقیق‌تری قرار دادند. 

مشخص شد نظام تزریق نیم دوز-یک دوز که اثرگذاری زیادی داشت ابتدا بر اثر یک اشتباه روی داوطلبان طرح آزمایشی واکسن اجرا شده بود. 

عوارض جانبی مانند خستگی، سردرد و بازودرد در داوطلبان خفیف‌تر از حد انتظار بود و همین باعث شد کشف کنند که مقدار دوزهایی که تزریق می‌کردند اشتباه بوده است. ناظران بلافاصله از این خطا مطلع شدند اما همگی توافق کردند که طرح آزمایشی با تزریق دوزهای متفاوتی ادامه پیدا کند. 

در آزمایش‌های این واکسن بریتانیایی بیش از بیست و چهار دوز مختلف را امتحان کرده‌اند. داوطلبان بر اساس سن به گروه‌هایی تقسیم شدند و مقدار و زمان تزریق برای هر گروه با دیگری متفاوت بود. 

براساس این پژوهش منتشر شده در لانست، زیرگروهی که کمترین مقدار واکسن را دریافت کرد متشکل از دو هزار و ۷۴۱ نفر بود. از هزار و ۳۶۷ داوطلب این گروه سه مورد به کووید-۱۹ مبتلا شدند و ۳۰ مورد ابتلا هم در گروه معیار ثبت شد و در مجموع این واکسن ۹۰ درصد اثرگذاری داشت. 

در شاخه دیگری از این آزمایش‌ها چهار هزار و ۴۴۰ داوطلب، دو دوز کامل از این واکسن دریافت کردند و در نتیجه واکسن ۶۲ درصد در پیشگیری از بیماری اثرگذار بود. 

پژوهشگران به درخواست داوران این پژوهش بررسی فرعی دیگری نیز روی این واکسن انجام دادند تا ببینند تفاوت میان این دو نرخ اثرگذاری ناشی از تفاوت در مقدار دوزها بوده یا سایر عوامل مانند سن و فاصله زمانی بین دو تزریق. 

این پژوهشگران نتیجه گرفتند فارغ از معیار سن یا بازه تأخیر بین دو تزریق، در کسانی که پس از یک دوز نیم‌دوز دریافت کرده بودند ایمنی بیشتری در برابر کووید-۱۹ پدید می‌آید. 

استاد پلارد گفت: «به نظر می‌رسد علت این تفاوت سن نباشد، بلکه تزریق نیم‌دوز است که باعث تفاوت در میزان آمادگی دستگاه ایمنی بدن می‌شود.» 

او گفت برنامه نداریم برای ارزیابی این نظام نیم‌دوزی باز هم در بریتانیا طرح آزمایشی واکسن را اجرا کنیم. آسترازنکا نیز اعلام کرده داده‌های جمع‌شده برای گرفتن تأییدیه قانونی این واکسن «در بسیاری از نقاط جهان» کافی است. 

اما استاد پلارد افزود برای توضیح کامل این «نتایج جالب» باید بررسی‌های بیشتری انجام دهیم. 

حالا دیگر نهادهایی مانند مهرا و اداره غذا و داروی ایالات متحده تعیین خواهند کرد کدام نظام دوزی تزریق واکسن تأیید می‌شود. البته استاد پلارد گفت مقاله‌ای که آکسفورد در دست نوشتن دارد بیشتر بر اجرای طرح تزریق دو دوز کامل تمرکز دارد. 

او گفت: «دیگر کاملاً بستگی به نظر قانون‌گذاران دارد که داده‌ها را ببینند و دقیقاً مشخص کنند در نهایت باید چگونه عمل کرد.» 

دکتر سیمون کلارک دانشیار میکروب‌شناسی یاخته‌ای دانشگاه ریدینگ گفت این یافته‌ها «قانون‌گذاران را به نوعی بر سر دوراهی» قرار می‌دهد. 

او گفت: «داده‌های گروهی که در اولین تزریق نیم‌دوز واکسن دریافت کردند از همه رضایت‌بخش‌تر بود. متأسفانه این گروه نسبتاً کوچک بود و همین اطمینان ما را به نتایج کم می‌کند. علاوه بر این، در این گروه شرکت‌کننده مسن‌تر (۵۵ سال به بالا) نداشتیم و اگر قانون‌گذاران اجازه تزریق واکسن را به این شیوه تأیید کنند ممکن است همچنان این گروه که از همه بیشتر در معرض خطر است ایمن نشود.» 

همچنین ابتدا نرخ اثرگذاری نهایی ۷۰ درصدی که ماه گذشته دانشگاه آکسفورد و آسترازنکا به دست آوردند گیج‌کننده بود. 

در این پژوهش نشریه لانست اعلام شده از میان ۱۱ هزار و ۶۳۶ داوطلب از برزیل و بریتانیا ۱۳۱ مورد علائم بیماری را داشته‌اند. ۳۰ نفر از این مبتلایان در گروه آزمایش واکسن و ۱۰۱ نفر در گروه معیار بوده‌اند. بدین ترتیب اثرگذاری واکسن معادل ۷۰ درصد بوده است. 

با این حال، همچنان در مورد قدرت این واکسن در پیشگیری از بیماری در افراد مسن‌تر تردیدهایی وجود دارد. 

داده‌های این پژوهش لانست عمدتاً به افراد زیر ۵۵ سال محدود شده است. پژوهشگران گفته‌اند پنج مورد از مبتلایان در میان داوطلبان مسن‌تر بوده‌اند، اما تعداد مبتلایان کمتر از آن است که بتوان نتیجه‌گیری روشنی از آن کرد. 

دکتر وویزی گفت: «برای ارزیابی تأثیر واکسن، باید تعداد مبتلایان به کووید-۱۹ در میان داوطلبان آن قدر باشد که بتوانیم نشان دهیم واکسن از آنان در برابر بیماری محافظت می‌کند. 

از آن جا که مسن‌ترها را دیرتر از جوان‌ها برای این آزمایش‌ها بسیج کردیم، برای بررسی اثر تزریق واکسن به این گروه از داوطلبان زمان کمتری داشته‌ایم و زمان کافی برای به دست آوردن تعداد مبتلایان نهایی سپری نشده است. یعنی باید بیشتر صبر کنیم تا برای اثبات گمانه‌زنی‌ها در مورد کارایی واکسن در زیرگروه‌های کوچک‌تر داده کافی به دست آوریم.» 

این بررسی جدید ابعاد تازه‌تری از توانایی این واکسن را در مهار انتقال کووید-۱۹ نیز روشن می‌کند. 

در مرحله سوم این پژوهش، از مجموع شش هزار و ۶۳۸ داوطلب بریتانیایی هر هفته آزمایش مخاط بینی گرفته‌اند تا موارد ابتلای بدون علائم را مشخص کنند. 

از این گروه ۶۹ نفر علائم نداشته‌اند و بیشتر آن‌ها جزو گروه معیاری بوده‌اند که واکسن نزده‌اند. پژوهشگران با توجه به این موضوع اعلام کردند که واکسن در پیشگیری از انتقال بدون علایم بیماری ۲۷ درصد مؤثر است. 

اما استاد پلارد گفت این موضوع باید بیشتر بررسی شود و هشدار داد این داده‌ها «از قوت کافی برخوردار نیست» و نمی‌توان براساس آن هیچ ادعای مشخصی کرد. او افزود: «هنوز برای اعلام نتایج قاطع بر این اساس زود است.» 

آسترازنکا متعهد شد سه میلیارد دوز از این واکسن در سال ۲۰۲۱ تولید کند. دولت بریتانیا صد میلیون دوز از آن را سفارش داده است که برای تزریق واکسن به ۵۰ میلیون بریتانیایی کافی است.