روز سه‌شنبه، وزارت امور خارجه آمریکا طی بیانیه‌ای، تحریم‌هایی را پیرو ماده ۲۳۱ قانون کاتسا، علیه موسسه مدیریت صنایع دفاعی ترکیه وضع کرد. خرید دو گردان از سامانه‌های پدافند موشکی برد بلند اس-۴۰۰ از روسیه در سال ۱۳۹۶ و تحویل آن در سال گذشته به ترکیه، سبب وضع این تحریم‌ها شد. پس از ممنوعیت تحویل جنگنده‌های رادارگریز اف-۳۵آ به نیروی هوایی این کشور، وضع این تحریم‌ها دومین ضربه بزرگ آمریکا به نیروهای مسلح ترکیه، پس از تحویل سامانه‌های اس-۴۰۰ است.

به نظر می‌رسد رفتار تهاجمی ترکیه و اقدام‌های جاه‌طلبانه دولت این کشور، به رهبری رجب طیب اردوغان، به منظور گسترش خلافت نوین عثمانی در خاورمیانه و شمال آفریقا (لیبی)، از طریق لشکرکشی‌های نظامی و حمایت تسلیحاتی از گروه‌های اسلامگرای افراطی، بیش از پیش افزایش یافته است. تحریم‌های کنونی وضع شده از سوی دولت آمریکا، آغازی است برای اعمال فشارهای بیشتر و اقدامات تنبیهی علیه ترکیه با هدف کنترل رفتار خصمانه این دولت.

نگرانی مقامات ترکیه از تضعیف بیش از پیش توان دفاعی و همچنین احتمال لغو پروژه‌های عظیم تولید تسلیحات و تجهیزات نظامی، همچون تولید تحت امتیاز ۱۰۹ فروند بالگرد چندمنظوره تی-۷۰آی «بلک هاک» در صنایع هوافضای ترکیه، سبب شده این کشور در روزهای اخیر در تلاش برای بهبود روابط با اسرائیل باشد.

برای رسیدن به این منظور، دولت ترکیه در پی تیره کردن روابط خود با رژیم جمهوری اسلامی ایران است. بهبود روابط با اسرائیل، می‌تواند کمبودهای ناشی از تحریم‌ها در صنعت دفاعی ترکیه را از طریق صنایع دفاعی اسرائیل جبران کند. البته بهبود روابط ترکیه با اسرائیل در سطحی که موجب آغاز دوباره همکاری‌های نظامی طرفین، همچون پیش از شهریور ۱۳۹۰شود، امری بسیار دشوار خواهد بود و منجر به تیرگی روابط اسرائیل با یونان، قبرس، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی خواهد شد. بنابراین، به نظر نمی‌رسد به راحتی و یا در آینده‌ای نزدیک این اتفاق بیفتد.

تحریم‌ها چه بخشی از صنعت دفاعی ترکیه را هدف گرفته است؟

موسسه مدیریت صنایع دفاعی ترکیه در تاریخ ۱۶ آبان ۱۳۶۴ تاسیس شد. این موسسه وظایف متعددی به عهده دارد از جمله تبیین نقشه راه صنایع دفاعی و نظامی، برنامه‌ریزی برای انتقال یا بومی‌سازی فناوری‌های ساخت تسلیحات نظامی، انعقاد قراردادهای طولانی‌مدت جهت پشتیبانی فنی از تسلیحات و تجهیزات نظامی موجود در نیروهای مسلح و از همه مهم‌تر تحقیق، توسعه و ساخت پیش‌نمونه‌های تسلیحات پیشرفته و تجهیزات نظامی و قطعات و در نهایت فراهم کردن وام و برنامه‌ریزی، جهت حمایت از صنایع دفاعی داخلی ترکیه.

در حقیقت موسسه مدیریت صنایع دفاعی ترکیه، قلب صنعت دفاعی و نظامی این کشور است. ایالات متحده آمریکا از طریق تحریم این موسسه سعی دارد از انتقال فناوری‌های نظامی خود به این کشور خودداری کند. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های دفاعی ترکیه که در نتیجه این تحریم، تحت تاثیر قرار خواهد گرفت برنامه سه و نیم میلیارد دلاری مونتاژ ۱۰۹ فروند بالگرد چندمنظوره تی-۷۰آی است که نمونه تولید تحت لیسانس بالگرد آمریکایی سیکورسکی اس-۷۰آی بلک هاک در صنایع هوافضای ترکیه است.

نخستین فروند از تی-۷۰آ بلک هاک‌های مونتاژ شده در ترکیه، سه سال پس از آغاز پروژه تکمیل شد. سرانجام در تاریخ ۵ آذر ۱۳۹۸ به طور رسمی رونمایی شد. بر اساس این پروژه، قرار بود تا سال ۲۰۲۹، هر سال ۹ الی ۱۲ فروند از بالگردهای تی-۷۰آی، جهت تحویل به هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی)، نیروی هوایی، ژاندارمری، نیروهای ویژه، پلیس ملی و اداره جنگل بانی ترکیه تولید شود تا با بالگردهای فرسوده که عمدتا از نوع یو اِچ-۱اِچ یا آگوستا بل ۲۰۵ موسوم به هیوئی جایگزین شوند.

حتی پیش از وضع این تحریم‌ها، بسیاری از شرکت‌های نظامی و دفاعی آمریکایی و اروپایی که در تامین قطعات و اجزای مهم تسلیحات و تجهیزات نظامی تولیدی در خاک ترکیه دخیل بودند نیز از ادامه همکاری‌ با این کشور سرباز زدند. آنها همچنین مشکلاتی بسیار جدی در روند طراحی، توسعه و تولید این تسلیحات و تجهیزات ایجاد کردند.

از این میان می‌توان به پروژه جنگنده بومی ترکیه به نام تی‌اِف‌ایکس اشاره کرد که در حال حاضر به علت فشارهای ایالات متحده، در مرحله طراحی متوقف شده است. قرار بود ابتدا پس از تکمیل روند طراحی، نخستین پیش‌نمونه آن تا سال ۱۴۰۵ پرواز کند. در نهایت اما، به علت فشارهای ایالات متحده، شرکت انگلیسی رولز-رویس از همکاری با یک شرکت ترکیه‌ای، جهت طراحی و توسعه موتور این جنگنده در آذرماه سال گذشته، خودداری کرد.

در نتیجه این اقدام، از اجرای قرارداد ۱۳۲ میلیون دلاری خود به علت خطر انتقال فناوری ساخت موتورهای نظامی به ترکیه منع شد. بنابراین، ترکیه نه تنها از دریافت جنگنده‌های رادارگریز اف-۳۵آ خود منع شده بلکه از ساخت یک جنگنده رادارگریز بومی به جای آنها نیز منع شده است.

تلاش اردوغان برای یاری گرفتن از اسرائیل برای دور زدن تحریم‌ها

وحشت اردوغان از وضع تحریم‌های جدید علیه صنعت دفاعی ترکیه باعث شد تا به پیشنهاد رئیس جمهوری آذربایجان، الهام علیف، بهبود روابط ترکیه با اسرائیل را از سربگیرد. ابتدا ملاقاتی بین سران سرویس‌های اطلاعاتی دو کشور یعنی میت و موساد، در تاریخ ۱۱ آذرماه صورت گرفت. عادی‌سازی روابط دو کشور تا جایی پیش رفت که در ۲۴ آذرماه، وزارت امور خارجه ترکیه، پس از دو سال وقفه، یک سفیر جهت اعزام به اسرائیل انتخاب کرد.

چهار ماه قبل‌تر، روابط بین دو کشور در تیره‌ترین سطح خود بود. از سویی ترکیه به علت حمایت از گروه‌های تروریستی همچون حماس، سعی در به خطر انداختن امنیت اسرائیل داشت. از سوی دیگر کشتی‌های جنگی نیروی دریایی ترکیه و شناورهای اکتشافی، برای شناورهای اکتشافی اسرائیلی در شرق دریای مدیترانه مزاحمت ایجاد می‌کردند.

رابطه بین دو کشور به قدری تیره بود که در مرداد ماه سال جاری یوسی کوهن، رئیس موساد (سرویس اطلاعاتی اسرائیل) به‌طور آشکار از ترکیه به عنوان یک تهدید جدید برای صلح در منطقه نام برده بود.

همانطور که در بالا ذکر شد، عمده تمرکز دولت ترکیه در بهبود روابط با اسرائیل، برای تامین نیازهای دفاعی خود و دسترسی به تجهیزات و تسلیحات پیشرفته و ارتقای تجهیزات نظامی موجود بود. به عنوان مثال، در صورت آغاز دوباره همکاری‌های نظامی دو کشور، همچون شهریور ۱۳۹۰، شرکت‌های ترکیه‌ای دخیل در پروژه ارتقا ناوگان جنگنده‌های اف-۱۶سی/دی نیروی هوایی ترکیه خواهند توانست تجهیزات اسرائیلی را به جای نمونه‌های آمریکایی آن، بر روی جنگنده‌های در حال ارتقا استفاده کنند.

تظاهر به دشمنی با ایران جهت جلب رضایت اسرائیل

پس از کودتای نافرجام ارتش ترکیه در تابستان سال ۱۳۹۵، روابط رژیم جمهوری اسلامی با حکومت ترکیه بهبود چشمگیری یافت. این کشور بار دیگر به مرکزی برای دور زدن تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران، از طریق پولشویی و انتقال پول نفت‌های صادرشده ایران تبدیل شد. همکاری‌های اقتصادی تهران و آنکارا تا جایی گسترش پیدا کرد که رژیم جمهوری اسلامی در اردیبهشت ۱۳۹۸ به ترکیه کمک کرد تا با استفاده از یک فروند کشتی باری به اسم شهر کرد، تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه لیبی را نقض کرده و از بندر بورگاس در بلغارستان به مصراته در لیبی، تسلیحات منتقل کند. این تسلیحات در اختیار شبه نظامیان وابسته به حکومت وفاق لیبی قرار گرفت.

همچنین پس از بهبود روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور، رژیم جمهوری اسلامی در کشور ترکیه، آزادی عمل بیشتری در ترور و ربایش منتقدین و فعالین سیاسی پیدا کرد. ابتدا سعید کریمیان، مدیر گروه جِم تی‌وی به فرمان وزارت اطلاعات رژیم جمهوری اسلامی، از سوی آدمکش‌های اجاره‌ای، در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ به همراه شریک کویتی خود در استانبول ترور شد. علت ترور او ایجاد وقفه در برنامه‌های سرگرم‌کننده شبکه جِم تی‌وی پیش از انتخابات ریاست جمهوری آن سال بود.

پس از آن، مسعود مولوی، متخصص امنیت سایبری و مدیر کانال خبری جعبه سیاه، در تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۹۸ در همان شهر ترور شد. بعدا مشخص شد که قاتلان کریمیان و مولوی، اعضای یک باند قاچاق مواد مخدر به ریاست ناجی شریفی زیندشتی بودند.

با وجود آنکه زیندشتی رابطه خوبی با مقامات دولتی ترکیه داشت، اما به همراه شماری از اعضای ارشد مافیای خود در سال ۱۳۹۸ بازداشت شد. با وجود آنکه در بازجویی‌ها مشخص شد که آنها و به‌خصوص شخص زیندشتی، در ترور کریمیان و مولوی دست داشتند اما در نهایت مقامات ترکیه جهت حفظ روابط حسنه با رژیم جمهوری اسلامی، او را در بهمن ماه همان سال از زندان آزاد کردند.

روابط ترکیه با ایران، خود عاملی بازدارنده در مقابل بهبود رابطه این کشور با اسرائیل محسوب می‌شد. از این‌رو، دولت این کشور و شخص رئیس جمهور آن، اردوغان، با اتخاذ سیاست دشمنی با ایران به‌طور کاملا علنی سعی در جلب رضایت اسرائیل دارد. همه چیز با خواندن قطعه شعری به نام «آراز» در باکو از سوی اردوغان آغاز شد.

این شعر جنجال‌آفرین، در جریان رژه پیروزی آذربایجان در جنگ اخیر در ۲۰ آذر ۱۳۹۹ در آرتساخ یا قره‌باغ، خوانده شد. خوانش این شعر، اعتراض وزارت امور خارجه رژیم و برخی دیگر از مقامات ایران را به همراه داشت.

در راستای نمایش دشمنی با ایران، رسانه‌های ترکیه چون تی‌آرتی، در روزهای گذشته، بارها تصاویر و فیلم‌هایی در حمایت از تجزیه ایران و تشکیل کشورهایی چون آذربایجان جنوبی در شمال غرب و خوزستان در جنوب غرب ایران منتشر کردند. حتی در روز یکشنبه، رسانه‌های ترکیه خبر از بازداشت تیم ۱۱ نفره شامل ناجی شریفی زیندشتی، رهبر قاچاقچیان مواد مخدر را اعلام کردند. رسانه‌ها، این افراد را از عوامل بازداشت و تحویل حبیب الله اسیود، رهبر گروه «حرکه النضال العربیه التحریریه الاهوازیه» به ایران معرفی کردند.

موانع پیش روی اسرائیل در صورت آغاز همکاری‌های نظامی با ترکیه

در ماه‌های اخیر، ترکیه سعی کرده است نفوذ خود را در منظقه افزایش دهد. برای رسیدن به این منظور از روش‌های متعددی استفاده کرده است از جمله نقض حاکمیت یونان و قبرس بر آب‌های سرزمینی خود در دریای مدیترانه، ارسال کشتی‌های اکتشاف نفتی که با کشتی‌های جنگی ترکیه اسکورت می‌شدند، برگزاری رزمایش‌های تحریک‌آمیز از سوی نیروی هوایی ترکیه و مواجهه و درگیری با جنگنده‌های نیروی هوایی یونان در حریم هوایی آتن.

همچنین در آذرماه سال گذشته، حداقل در یک مورد، ناوهای نیروی دریایی ترکیه، با تهدید یک شناور تحقیقاتی اسرائیلی، آن را از آب‌های قبرس خارج کردند؛ امری که خشم دولت اسرائیل را به سبب جلوگیری ترکیه از همکاری‌های مشترک با دولت قبرس جهت اکتشاف منابع طبیعی، به همراه داشت.

اقدامات خصمانه ترکیه نسبت به همسایگان و کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، تنها به آب‌های غربی و جنوبی خود بازنمی‌گردد. ترکیه سال‌ها است با حمایت از جریان اخوان‌المسلمین، سعی در ایجاد آشوب و افزایش نفوذ در کشورهای حاشیه خلیج فارس و همچنین کشورهای شمال آفریقا دارد. چندین سال است که این مسئله باعث شده است امارات متحده عربی و عربستان سعودی به مهم‌ترین دشمنان ترکیه تبدیل شوند؛ کشورهایی که اخیرا روابط خود را با اسرائیل بهبود بخشیده‌اند.

همچنین حمایت سیاسی، اقتصادی و نظامی ترکیه از حکومت اسلامگرای وفاق در غرب لیبی نیز، امنیت مصر را تهدید و آن را در دو سال اخیر در مقابل ترکیه قرار داده است. از این‌رو، هرگونه از سرگیری همکاری‌های نظامی ترکیه و اسرائیل منجر به تیرگی روابط یونان، قبرس، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و مصر با اسرائیل خواهد شد. به نظر نمی‌رسد اردوغان با پیش‌گرفتن سیاست دشمنی با ایران و تلاش برای تجزیه آن، بتواند شرایطی را برای جلب رضایت اسرائیل و برطرف‌کردن مشکلاتی که برای صنعت دفاعی کشور ترکیه به‌وجود آمده است، فراهم کند.